EE BATÓO ɔ ɖò Belfast Lough (fí e tɔ̀ kpo xù kpo kplé ɖè é) gbɔn dín wɛ é ɔ, gbɛtɔ́ gbɛ̌nu kpɛví e ɖò te ɖ’emɛ é mɔ só ɖěɖee gběmú bla ta na é bɔ weziza zǎnfɔ́nnú tɔn tá d’eji. Mai 1910 wɛ. Mɛ ɖokpo ɖò ye mɛ bɔ azɔn atɔ́ɔ́ngɔ ɔ nɛ éyɛ ɖò Irelande yì wɛ nɛ, Charles T. Russell wɛ. Batóo ee blóɖó wɛ è ɖè é ɖaxó wè ɖò nukɔn nú Nɔví Russell, ɖokpo nyí batóo gblégblé Titanic kpo wegɔ tɔn Olympic kpo. * È kpɔ́n fí e è nɔ bló batóo ɖè é sín ta nu ɔ, è na mɔ Biblu Kplɔntɔ́ wǒ mɔ̌ ɖò te ɖò agě ɔ jí, bɔ ye ɖò te kpɔ́n wìwá tɔn.

Xwè 20 mɔ̌ jɛ nukɔn nú enɛ ɔ, nɔví Russell wá gbeta ɔ kɔn bo na nɔ yì tomɛ ɖebɔdoɖewu lɛ ɖò Amɛlika, bo na dó sixu gbɔn enɛ yɛkan mɛ bo jla wɛnɖagbe ɔ gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ. Irelande wɛ é bɛ́sín ɖò juillet 1891. Ye jɛ Toxo Chicago tɔn mɛ é ɔ, é mɔ bɔ hwe ɖò xɔ yì wɛ hwenu e agě Queenstown tɔn ɖò sisɛkpɔ wɛ é, é sixu ko flín lee mɛjitɔ́ tɔn lɛ jlɛ́ jɔtɛn yetɔn n’i gbɔn é ganji. Ee Nɔví Russell kpo tomɛyitɔ́ gbɛ̌ tɔn lɛ kpo ɖò toxo e mɛ nǔ bǐ ɖò tito jí ɖè lɛ é kpo gletoxo ɖagbeɖagbe lɛ kpo mɛ gbɔn wɛ é ɔ, ye mɔ ɖɔ ɖò fí ɔ, “jinukún lɛ ko mya gò, bo ko sù yiya.”

Azɔn tɛnwe wɛ Nɔví Russell yì Irelande. Jlǒ mɛ lɛ tɔn e é fɔ́n nyite ɖò tomɛyiyi tɔn nukɔntɔn ɔ hwenu é wá zɔ́n bɔ gbɛtɔ́ kanweko donu mɔkpan, alǒ hweɖelɛnu ɔ, afatɔ́n donu mɔkpan nɔ ɖò gbesisɔmɛ bo na ɖótó è hwenu e é na lɛkɔ wá é. Ðò tomɛyiyi tɔn wegɔ ɔ hwenu ɖò mai 1903 ɔ, è jla xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ sín kplé lɛ ɖò Belfast kpo Dublin kpo dó xójlawema ayǐ ɔ jí tɔn lɛ mɛ. Russell ɖɔ ɖɔ “mɛ e wá lɛ é bǐ ɖótó te ganji” bo sè xota e kúnkplá nùɖiɖi Ablaxamu tɔn kpo nyɔna sɔgudo tɔn e ja nú gbɛtɔ́ lɛ é kpo bo nyí “Akpá E È Dó Bo Xwlé Nǔ D’eji É” é.

Ðó jlǒ ɖaxó e mɛ lɛ ɖó ɖò Irelande é wutu ɔ, Russell lɛ́ lin ɖɔ emi na yì finɛ ɖò tomɛ atɔngɔ e emi na yì ɖò Elɔpu é hwenu. Nɔví atɔ́ɔ́n dó gbè n’i hwenu e é byɔ batóo ɔ mɛ ɖò Belfast ɖò avril zǎnzǎn gbè ɖokpo ɖò 1908 é. Xota xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ ɔ tɔn e è jla ɔ wɛ nyí “La chute de l’empire de Satan” bɔ nukɔnmɛ ɖò gbadanu enɛ ɔ, “gbɛtɔ́ nùnywɛtɔ́ 300 mɔ̌” wá tɛn tɔn mɛ. Mɛ ɖokpo ɖò mɛ lɛ mɛ bɔ lee è nɔ zán Mawuxówema ɔ ganji gbɔn é jiwǔ n’i tawun. Ðò Dublin ɔ, gbeklanxamɛtɔ́ e jɛma tawun bo nɔ nyí Mɛɖaxo O’Connor é kpo wěgbojinɔtɔ́ U.C.J.G. (Union Chrétienne de Jeunes Gens) tɔn kpo tɛ́n kpɔ́n bo na bló bɔ gbɛtɔ́ 1 000 jɛji ɔ na huzu kpannukɔn Biblu Kplɔntɔ́ lɛ. Etɛ ka jɛ bɔ d’ewu?

Mi nú mǐ ni lɛkɔ yì hwe ɔ nu bá kpɔ́n nǔ e sixu ko jɛ ɖò nǔwiwa enɛ hwenu é. Nugbǒ Biblu tɔn mya nukún nú nya ɖé, bɔ é ɖɔ ɖɔ emi na yì xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ e The Irish Times jla é sín domɛ. É fá cobonu é mɔ fí ɖé bo junjɔn ɖò mɛ lɛ mɛ ǎ. Nya ɔ sɔ́ ayi tɔn ɖó xóɖɔtɔ́ e nyí dawe hwa wěwenɔ ɖé bo lɛ́ ɖó atán, lobo dó vɛ̌si wiwi gaga ɖé é jí. Hwenu e xóɖɔtɔ́ ɔ ɖò xóɖiɖɔ tɔn xwlé mɛ wɛ é ɔ, é nɔ ɖò zɔnlin ɖi gbɔn  ataa ɔ jí wɛ, bo nɔ vo bo nɔ ɖò alɔ d’emɛ wɛ; é nɔ ɖò wemafɔ Biblu tɔn lɛ xà wɛ ɖě jɛ ɖě gudo b’ɛ nɔ xwè ali ganji, bɔ nugbǒ Biblu tɔn lɛ zawě nú nya ɔ. Xóɖɔtɔ́ ɔ zán mɔ gbezeyiaga tɔn ǎ có, gbè tɔn kpé xɔ ɔ mɛ bǐ, b’ɛ kpéwú bo bló bɔ ayi mɛ e wá lɛ é tɔn nɔ xóɖiɖɔ ɔ jí kaka nú ganxixo ɖokpo adaɖé. Enɛ gudo ɔ, hwenu e é jɛ akpáxwé nùkanbyɔ kpo xósin kpo tɔn ɔ jí é ɔ, O’Connor kpo xɔ́ntɔn tɔn lɛ kpo jɛ nǔ dɔn xá ɛ jí, amɔ̌, é zán Biblu dó jɛhun dó wɛn ɔ jí bɔ nǔ bǐ vɔ ɖ’ewu. Enɛ wu ɔ, mɛ e wá lɛ é xò alɔ dó xlɛ́ ɖɔ emi yí gbè. Hwenu e nǔ ɔ fó é ɔ, nya jlǒɖotɔ́ ɔ sɛkpɔ nɔví lɛ bo na dó ɖó mɔjɛmɛ hugǎn. Mɛ e mɔ nǔ e jɛ lɛ é ɖɔ ɖɔ mɛ gègě wɛ mɔ nugbǒ ɔ gbɔn mɔ̌.

Hwenu e nɔví Russell gosin New York ɖò mai 1909 bo dó batóo Mauretania ɖò tomɛyiyi tɔn ɛnɛgɔ ɔ hwenu é ɔ, é kplá mɛ e nɔ zán nùwlanmɔ dó wlan nǔ é ɖokpo, é wɛ nyí Nɔví Huntsinger, bonu hwenu e ye na ɖò yiyi wɛ ɖò xù ɔ jí é ɔ, é na xà xota Atɔxwɛ tɔn lɛ n’i bonu é na wlan. Xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ e nɔví Russell xwlé mɛ ɖò Belfast é ɔ, ayǐ ɔ jí nu 450 wɛ wá tɛn tɔn mɛ, bɔ gbɛtɔ́ 100 mɔ̌ gbɔ bo nɔte, ɖó tɛnmɛ ɖè ǎ wutu.

Tomɛyiyi atɔ́ɔ́ngɔ e xó mǐ ɖɔ ɖò bǐbɛ̌mɛ xota elɔ tɔn é lɔ nyí nǔ ɖokpo ɔ kpo ee wá yì é kpo. Ee xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ Dublin tɔn ɔ fó gudo é ɔ, Biblu tinmɛtɔ́ nukúnɖeji e xwedó O’Connor wá é mɔ xósin junjɔn Biblu jí lɛ nú nùkanbyɔ tɔn lɛ, xomɛ hun mɛ e wá lɛ é bǐ. Ayihɔngbe tɔn ɔ, tomɛyitɔ́ lɛ byɔ batóo e nɔ bɛ́ wema-sɛ́dó-mɛ lɛ hɛn yì Liverpool é mɛ, bo wá byɔ batóo nukúnɖeji Lusitania ee xwè New York é mɛ. *

Xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ e è jla lɛ é ɔ, Nɔví Russell lɛ́ xwlé ye mɛ ɖò tomɛyiyi tɔn ayizɛngɔ ɔ kpo tɛnwegɔ ɔ kpo hwenu ɖò 1911. Ðò avril mɛ ɔ, Biblu kplɔntɔ́ 20 ɖò Belfast bo ylɔ mɛ 2 000 bɔ ye ɖótó xóɖiɖɔ e xota tɔn nyí “Nǔ E Ðò Kú Gudo É” é. O’Connor ko lɛ́ wá xwetɔ́n ɖò Dublin, é kpo sinsɛngán ɖevo kpo bɔ sinsɛngán ɔ kàn nùɖé lɛ byɔ; xósin junjɔn Biblu jí lɛ víví nú mɛ e wá lɛ é bɔ ye xò alɔ. Ðò xwè enɛ ɖokpo ɔ mɛ ɔ, è lɛ́ yì toxo ɖevo lɛ mɛ ɖò octobre kpo novembre kpo mɛ, bɔ mɛ e wá xóɖiɖɔ ɔ tɛnmɛ lɛ é sukpɔ́ tawun. O’Connor kpo adǎnjɛtɔ́ 100 ɖevo lɛ kpo ko lɛ́ tɛ́n kpɔ́n bo na d’avaja kplé Dublin tɔn ɔ mɛ, amɔ̌, kpléwatɔ́ lɛ nɔ gudo nú xóɖɔtɔ́ ɔ kpo akpàkpà sɔ́ mɛ kpo.

Nɔví Russell wɛ xwlé xóɖiɖɔ enɛ lɛ mɛ ɖò hwe enɛ lɛ nu có, é tuùn ɖɔ ‘mɛɖé kún ɖò dandan ó’ ɖó “é nyí azɔ̌ gbɛtɔ́ tɔn ǎ; azɔ̌ Mawu tɔn wɛ.” Xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ lɛ jijla ee nɔ jɛ nukɔn nú xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ sín kplé lɛ é nɔ hun ali ɖagbe lɛ bɔ è nɔ xwlé nugbǒ Biblu tɔn lɛ mɛ lɛ. Nyɔna tɛ é ka hɛn wá? Xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ lɛ d’alɔ bɔ wɛnɖagbe ɔ gbakpé, bɔ agun lɛ lɔ gbakpé Irelande toxo lɛ gègě mɛ.​—Nǔ Xóxó Sɛxwetɛn Mǐtɔn Grande-Bretagne Tɔn.