Lee alɔdlɛndónǔ elɔ lɛ xlɛ́ gbɔn é ɔ, Biblu ɖɔ azǎn e jí è jì Jezu Klisu é tawun ǎ:

•   “È tuùn azǎn e jí è jì Klisu é tawun ǎ.”—New Catholic Encyclopedia.

•   “È tuùn azǎn e jí è jì Klisu é lě ba ɖɔ ǎ.”—Encyclopedia of Early Christianity.

 Nǔkanbyɔ e ɖɔ ‘Hwetɛnu è ka jì Jezu?’ é ɔ, Biblu na xósin ɖě na tlɔlɔ ǎ có, é ka tinmɛ nǔ taji we ɖé lɛ bɔ ye jɛ ɖò táan e mɛ è jì i é, b’ɛ zɔ́n bɔ mɛ gegě wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ è kún jì i ɖò 25 décembre ó.

É nyí avivɔ hwenu ǎ a

1.   Nyikɔ dídó wema mɛ. Táan klewun ɖé jɛ nukɔn nú hwenu e è na jì Jezu é ɔ, Dada Hlɔma tɔn Ogwisi ɖè gbeta ɖé tɔ́n ɖɔ “è ni xà mɛ e ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ é bǐ.” Mɛ ɖokpo ɖokpo ɖó na dó nyikɔ wema mɛ ɖò “tò éɖesunɔ tɔn mɛ,” tomɛyiyi enɛ sixu byɔ aklunɔzán gbla ɖokpo alǒ hú mɔ̌. (Luki 2:1-3) Gbeta enɛ sixu ko ɖò byɔbyɔ wɛ ɖɔ è na sú takwɛ bo na lɛ́vɔ yí mɛ dó ahwan mɛ. É na bo tlɛ nyí ɖò táan ɖebǔ mɛ ɖò xwè ɔ mɛ ɔ, gbeta enɛ nyɔ́ toví lɛ bǐ nukún mɛ ǎ. É ɖò wɛn ɖɔ Ogwisi kún na hɛn toví tɔn lɛ gegě gannugánnú ɖɔ ye ni zɔn ali gaga ɖò táan enɛ e mɛ jɔhɔn fá tawun é ó.

2.   Lɛngbɔ̌ lɛ. Lɛngbɔ̌nyitɔ́ lɛ “ɖò zǎn cɔ́ wɛ ɖò lɛngbɔ̌ yetɔn lɛ kɔn, ɖò gbehan mɛ.” (Luki 2:8) Wema La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus ɖɔ ɖɔ lɛngbɔ̌ lɛ ɖò jɔhɔn nu bɛ́sín “aklunɔzán gbla é jɛ nukɔn nú Dindinwayixwe ɔ é [fifónu mars tɔn]” kaka jɛ 15 novembre. É ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: “Ðò jɔhɔn hwenu ɔ, è nɔ glɔ́n ye ɖó kpó ɖé mɛ bonu jɔhɔn ma dóya nú ye ó; tinmɛ enɛ kɛɖɛ ko kpé bɔ è na ɖɔ ɖɔ azǎn e jí è nɔ ɖu Natáaxwe ɖò avivɔ hwenu é kún sɔgbe ó ɖɔhun, ɖó Wɛnɖagbe-Wema ɔ ɖɔ ɖɔ lɛngbɔ̌nyitɔ́ lɛ ɖò gbehan mɛ.”

Bǐbɛ̌mɛ aluùn tɔn b

 Enyi mǐ bɛ́ linlɛ́n sín kú Jezu tɔn hwenu ɖò Dindinwayixwe 14 Nisáan xwè 33 H.M. tɔn ɔ wá gudo ɔ, mǐ sixu tuùn hwenu e è jì i é. (Jaan 19:14-16) Jezu ɖò xwè 30 mɔ̌ ɖó wɛ bo bɛ́ sinsɛnzɔ́ tɔn e é wà nú xwè atɔn adaɖé é, hǔn è jì i ɖò bǐbɛ̌mɛ aluùn tɔn ɖò xwè 2 J.H.M. tɔn.—Luki 3:23.

 Kúnnuɖenú ɖebǔ xlɛ́ ɖɔ è jì Jezu ɖò 25 décembre ǎ có, etɛwu mɛ lɛ ka nɔ ɖu Natáaxwe ɖò azǎn enɛ jí? Encyclopædia Britannica ɖɔ ɖɔ sinsɛngán lɛ na ko sɔ́ azǎn enɛ “bonu é ni kplé xá xwè pagáwun Hlɔmanu lɛ tɔn e nɔ ɖè ‘jijizán hwesivɔ tɔn’ xlɛ́ é” ɖò azǎn e jí zǎn nɔ yawǔ kú hugǎn ɖò xwè ɔ mɛ, ɖò akpáxwé ayikúngban ɔ tɔn e ɖò totaligbé é é. Sɔgbe xá The Encyclopedia Americana ɔ, akɔwé gegě ɖi nǔ ɖɔ ye wà mɔ̌ “bonu sinsɛn Klisanwun tɔn na dɔn pagáwun ɖěɖee wá huzu Klisanwun lɛ é hugǎn.”