Etɛwu Mɛ lɛ ka Hu Gbɛtɔ́ Tɛ́ (Shoah)? Etɛwu Mawu Ma ka Ðó Nǔ Nu Ǎ?
Mɛ e nɔ kan nǔ enɛ lɛ byɔ lɛ é gegě sè wuvɛ̌ syɛnsyɛn, ɖó mɛ yetɔn e kú ɖò nǔ enɛ é jɛ é mɛ lɛ é wu; é ka nyí xósin nǔkanbyɔ enɛ lɛ tɔn kɛɖɛ ba wɛ ye ɖè kpowun ǎ, loɔ, ye lɛ́ ɖó hudo gbɔdónúmɛ tɔn. Mɛ gegě lin ɖɔ acɛ ɖaxó hugǎn e gbɛtɔ́ gbà é wɛ mɛhuhu tɛ́ enɛ nyí, enɛ wu ɔ, é nɔ vɛwǔ nú ye tawun bɔ ye na ɖi nǔ nú Mawu.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ e mɛ lɛ nɔ ɖó dó Mawu kpo mɛhuhu tɛ́ ɔ kpo wu lɛ é
Xɛxó: É nyla tawun ɖɔ è ni kan nǔ e wu Mawu tin bɔ è hu mɛ tɛ́ mɔ̌ é byɔ.
Nǔgbo: Mɛ e ɖó nǔɖiɖi ɖaxó lɛ é kan nǔ e wu Mawu tin bɔ adakaxixo tíìn é byɔ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, gbeyiɖɔ Xabakuku kanbyɔ Mawu ɖɔ: “Etɛwu a ka gbɔ bɔ nukún ce ɖò nǔ nyanya mɔ wɛ sɔmɔ̌? . . . Nɛ̌ ka gbɔn bɔ è nɔ ɖò mɛ táfú wɛ, bo nɔ ɖò daka xò lɛlɛ̌ dó mì wɛ mɔ̌?” (Xabakuku 1:3) Mawu gbɛ́ nǔ nú Xabakuku ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, É yí gbè bɔ è wlan nǔ e é kanbyɔ lɛ é ɖ’ayǐ dó Biblu ɔ mɛ bonu mɛ bǐ na xà.
Xɛxó: Wuvɛ̌ e mɔ wɛ gbɛtɔ́ lɛ ɖè é nɔ ɖɔ nǔtí nú Mawu ǎ.
Nǔgbo: Mawu gbɛ́ wǎn nú nǔnyanyawiwa kpo wuvɛ̌ e é nɔ dɔn wá lɛ é kpo. (Nǔnywɛxó 6:16-19) Ðò Nɔwée hwenu ɔ, “akpɔ ɖó” Mawu, ɖó adakaxixo e kpé ayikúngban ɔ jí é wu. (Bǐbɛ̌mɛ 6:5, 6) É ɖò wɛn ɖɔ akpɔ lɛ́ ɖó Mawu tawun ɖó mɛ wɔbuwɔbu e è hu tɛ́ é wu.—Malacíi 3:6.
Xɛxó: Mɛhuhu tɛ́ ɔ, tó wɛ é nyí bɔ Mawu dɔn nú Jwifu lɛ.
Nǔgbo: Mawu tin bɔ Hlɔmanu lɛ sú kún dó nú Jeluzalɛmu ɖò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ. (Matie 23:37–24:2) Amɔ̌, sín hwenɛnu ɔ, Mawu sɔ́ ɖè akɔ ɖebǔ ɖó vo bo jɔwǔ bǔnɔ ɖé è alǒ dɔn tó n’i ǎ. Ðò Mawu nukúnmɛ ɔ, “vogbingbɔn ɖé ɖò mɛ e nyí Jwifu é kpodo mɛ e ma nyí Jwifu ǎ é kpo tɛntin ǎ.”—Hlɔmanu lɛ 10:12.
Xɛxó: Enyi Mawu wanyiyinɔ Nǔbǐwukpétɔ́ ɖé tíìn nǔgbo ɔ, é na ko gbò kpò nyi ali jí nú mɛhuhu tɛ́ ɔ.
Nǔgbo: Mawu nɔ zɔ́n wuvɛ̌ mimɔ lɛ ǎ có, hweɖelɛnu ɔ, é ka nɔ tin dó ye nú táan ɖé.—Jaki 1:13; 5:11.
Etɛwu Mawu ka tin dó mɛhuhu tɛ́ ɔ?
Mawu tin dó mɛhuhu tɛ́ ɔ ɖó hwɛjijɔ ɖokpo ɔ e wu é tin bɔ gbɛtɔ́ lɛ bǐ ɖò wuvɛ̌ sè wɛ é wu, é wɛ nyí ɖɔ, bo na dó ɖeɖɛ xó e ɖò atɛ jí sín tɛgbɛ é. Biblu ɖè xlɛ́ nyi wɛn ɖɔ Awoví wɛ ɖò acɛ kpa dó gbɛ́ ɔ jí wɛ dìn, é kún nyí Mawu ó. (Luki 4:1, 2, 6; Jaan 12:31) Nǔgbo wɛ ɖɔ xóta e cá kan xá xóta elɔ é ɖè nǔ e wu Mawu tin bɔ wuvɛ̌ mimɔ tíìn é xlɛ́ ganji, amɔ̌, kúnnuɖenú taji we ɖò Biblu ɔ mɛ bo sixu d’alɔ mɛ bɔ è tinmɛ nǔ e wu Mawu cí xwíi bɔ è hu mɛ tɛ́ é.
Mɛ̌ wu mɛhuhu tɛ́ ɔ ka sín? Mawu ɖɔ nǔ e ɖó nukún wɛ é ɖè ɖò Adamu kpo Ɛvu kpo ee nyí gbɛtɔ́ nukɔntɔn lɛ é sí é nú ye, amɔ̌, é hɛn ye gannugánnú ɖɔ ye ni setónú nú emi ǎ. Ye wá gbeta nǔ ɖagbe kpo nǔ nyanya kpo tɔn kɔn nú yeɖée. Gbeta nyanya e kɔn ye wá é, kpo mɔhun ɖěɖee kɔn mɛ lɛ wá ɖò hwenuxó mɛ é kpo dɔn wuvɛ̌ syɛnsyɛn lɛ wá nú gbɛtɔ́ lɛ. (Bǐbɛ̌mɛ 2:17; 3:6; Hlɔmanu lɛ 5:12) Nǔ e wema Statement of Principles of Conservative Judaism ɖɔ é pɛ́ɛ nɛ, é ɖɔ: “Wuvɛ̌ gbɛ́ ɔ tɔn lɛ gegě nɔ sín mɛɖesúsíninɔ e è jɔwǔ mǐ bo na mǐ é zinzan nyi dò wu tlɔlɔ.” Mawu yí mɛɖesúsíninɔ gbɛtɔ́ lɛ tɔn sín ye sí ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, é na táan ye bonu ye na ɖeɖɛ xó yeɖesunɔ tɔn lɛ éyɛ mɛvo.
Mawu kpéwú bo na ɖeɖɛ nǔ ɖěɖee mɛhuhu tɛ́ ɔ hɛn gblé lɛ é bǐ, bo ka na bló. Mawu d’akpá ɖɔ emi na fɔ́n gbɛtɔ́ livi mɔkpan e ko kú lɛ é wá gbɛ́, kaka jɛ mɛ ɖěɖee kú ɖò mɛhuhu tɛ́ ɔ hwenu lɛ é jí. É na lɛ́ ɖè wuvɛ̌ e mɛ ɖěɖee gán ɖó mɛhuhu tɛ́ ɔ hwenu lɛ é nɔ mɔ, ɖó flín e ye nɔ flín nǔ nyanya e jɛ hwe ɔ nǔ lɛ é wu é síìn. (Ezayíi 65:17; Mɛsɛ́dó 24:15) Wǎn e Mawu yí nú gbɛtɔ́ lɛ é na ganjɛwu mǐ ɖɔ é na ɖè akpá enɛ lɛ bǐ mlɛ́mlɛ́.—Jaan 3:16.
Nukúnnú mimɔ jɛ nǔ e wu Mawu tin bɔ awovínú lɛ jɛ é, kpo linlin e é ɖó bo na ɖeɖɛ nǔ e ye dɔn gbà lɛ é kpo mɛ ko d’alɔ mɛ ɖěɖee wu mɛhuhu tɛ́ ɔ wà nǔ dó lɛ é, kpo mɛ ɖěɖee gán ɖ’emɛ lɛ é kpo gegě, bɔ ye kpéwú bo kpò ɖò nǔɖiɖi ɖó wɛ, bɔ gbɛ̀ yetɔn lɛ́ ɖó nu.