KAYA mada ke o dua na lotu vaKarisito o bula ena imatai ni senitiuri. E wiliki ena ivavakoso na nona ivola na yapositolo o Paula. Ni o vakarorogo tiko, o kila sara ni lavetaka vakalevu nona volavola o Paula mai “na iVolatabu,” na iVolatabu vakaIperiu. (2 Timoci 3:15) O kaya lo sara, ‘Au na via raica sara ga se lavetaka tiko mai vei o Paula na ka e vola.’ De dua ena sega ni rawarawa qori. Na vuna?

Vakasamataka mada na irairai ni ivolavivigi ni “iVolatabu” a tu ena gauna i Paula. Kena ivakaraitaki e tabaki tiko qo e dua na iwase ni ivola i Aisea mai na iVolavivigi ni Waitui Mate. Cava o raica rawa? E biu umauma tu ga yani. Sega na vakavakadigo. E sega tale ga ni tiko na kena wase se tikina me vaka eda raica ena iVolatabu nikua.

O ira na vola na iVolatabu era sega ni biuta vakaiwasewase se vakatikina na kena itukutuku. Era vola taucoko ga na itukutuku e vakaraitaka vei ira na Kalou me rawa nira kila taucoko na vakasama, sega ni so ga na tikina. Eda dau cakava tale ga qori nida wilika na nona ivola e dua eda lomana, se vakacava? O na wilika taucoko na ivola qori, sega ni vakatikina ga.

Ia e vakavu leqa ni sega na wase kei na tikina. E rawa ga ni kila o Paula na ka e lavetaka ena nona cavuta: “Me vaka e volai” se ‘Me vaka a kaya o Aisea.’ (Roma 3:10; 9:29) Ena dredre tale ga na kena kilai na vanua e lavetaka mai kina o Paula nona volavola vakavo ke da kila vinaka sara “na iVolatabu.”

Na “iVolatabu” tale ga e sega ni dua ga na itukutuku rawarawa mai vua na Kalou. Ni qai cava na imatai ni senitiuri G.V., sa mai lewe ni iVolatabu e 66 taucoko na ivola! Ya na vuna era taleitaka kina na dauwili iVolatabu nikua ni sa tiko na wase kei na tikina ena iVolatabu, e vakarawarawataka na nodra kunea na ka era via kila, me vaka na levu ni ka e lavetaka o Paula ena nona ivola.

O na rairai taroga sara, ‘O cei gona e vola na wase kei na tikina ena iVolatabu?’

E tukuni ni cakava qori o Stephen Langton, e dua na italatala ni Igiladi, e qai lesi me Ajibisovi ni Canterbury. A cakava qori ena itekitekivu ni ika13 ni senitiuri G.V., ni se qasenivuli tiko ena dua na univesiti mai Parisi, Varanise.

Ni bera na gauna i Langton, era sa dau vakatovolea na vuku e levu na veimataqali sala me wasei vakalalai kina na iVolatabu, de dua e kena inaki me kunei rawarawa kina. Sa na bau rawarawa mada ga na nodra kunea e dua na tikinivolatabu ke ra vakekeli ena dua na kena wase, sega ni dua na ivola taucoko ni iVolatabu, me vaka na ivola i Aisea, e 66 taucoko na kena wase.

Ia e basika tale kina e dua na leqa. Na cava ya? Era sa lai bulia na vuku na veimataqali sala me wasei kina na iVolatabu. Kena ivakaraitaki, na Kosipeli i Marika sa voleka tu ni 50 na kena wase, sega ni vaka na 16 sa tu nikua. Ena gauna i Langton, era gole yani i Parisi na gonevuli mai na levu na vanua, ra qai  kauta tiko yani nodra iVolatabu mai nodra vanua. Ia e dredre vei ira na qasenivuli kei ira na gonevuli mera veivosakitaka e dua na tikinivolatabu. Baleta? Ni duidui na nodra wase ni iVolatabu.

E mani tauyavutaka o Langton na wasewasei vou ni iVolatabu. Era “taleitaka sara ga na dauwiliwili kei ira na vuku,” e kaya na ivola The Book—A History of the Bible, e “totolo kina na kena tete e Urope.” O Langton sara ga e vakavuna na kena wase na iVolatabu eda raica tu nikua.

Ni oti e rauta ni 300 na yabaki, e sa qai rawarawa sara na iwalewale e cakava o Robert Estienne, e dua na dautabaivola kilai levu ena lomaloma ni ika16 ni senitiuri. E nona inaki mera vulica na iVolatabu na lewenivanua. E raica na yaga ni kena muri e dua na ituvatuva, oya me volai vakafika na wase kei na tikinivolatabu.

E se tekivu makawa mai na wasei ni iVolatabu me vakatikina. Eso tale era sa cakava oti qori ena vica vata na drau na yabaki ni bera na gauna i Estienne. Kena ivakaraitaki, era se wasewasea makawa sara na vunivola ni Jiu na iVolatabu vakaIperiu taucoko, se kena e vakatokai me Veiyalayalati Makawa, ia era cakava ga me vakatikina, sega ni wase. E sega tale ga ni dua na ivakarau e muri ena kena wasewasei na wase.

E wasea o Estienne na iVolatabu vaKirisi vaKarisito se na Veiyalayalati Vou ena nona vakavoutaka tale na volai vakafika ni tiki ni iVolatabu qai biuta vata kei na kena sa caka rawa tu ena iVolatabu vakaIperiu. Ena 1553, e tabaka na imatai ni iVolatabu taucoko (vakaVaranise) e tautauvata sara ga kei na vidavidai ni wase kei na tikina sa tu ena levu na iVolatabu nikua. Eso era vakalewa ra qai kaya ni kena wasewasei na tiki ni iVolatabu e vaka me sa lai vakalalaitaki kina na ka e volai, vaka mera yaco koso tu eso na yatuvosa. Ia era totolo ga ni ciqoma o ira na dautaba iVolatabu.

Era na rairai nanuma eso ni sega tu ni dua na ka na volai vakafika ni wase kei na tiki ni iVolatabu. Ia e yaga vakalevu qori ni rawa ni kilai yadua kina na tiki ni iVolatabu. Macala ga ni sega ni uqeti vakalou na kena wasewasei na wase kei na tikina ena iVolatabu, ena so tale ga na gauna e vaka me wasewasei na tikinivolatabu ena vanua eda sega ni namaka. Ia e vakarawarawataka na kena laurai e dua na tikinivolatabu, eda rawa tale ga ni makataka se veitukuniyaka na tikinivolatabu eda taleitaka—qo e vaka ga noda dau via makataka eso na matavosa se malanivosa me rawa nida nanuma tiko.

E yaga dina na kena wasewasei na iVolatabu, ia me nanumi ni bibi duadua meda kila na itukutuku kece ni Kalou. Mo dau vakamatauni iko ena nomu wilika taucoko na iVolatabu sega ni so ga na tikina. Ni o cakava qori, o na kila vinaka kina na ‘iVolatabu, ni na vakavukui iko mo rawa ni vakabulai.’—2 Timoci 3:15.