E dua na mataqali tavuto na southern right (yacana vakasaenisi na Eubalaena australis). Ena itekitekivu ni Julai ena veiyabaki era dau basika ena baravi ni ceva kei Santa Catarina, e Brazil. Era gole sara mai vakayawa ena vica vata na maile mai na vanua batabata ena vualiku ni wasawasa na Antarctic, mera mai vakasucu ra qai susuga na luvedra ena vanua mamatia. Dau vica vata na vula nodra marau na tiko e kea kei ira na saravanua nira vakasaravi ira tiko na tina ni tavuto kei na luvedra nira vakacegu se veiqitori toka e wai! *

E rawa ni 16 na mita na kena balavu e dua na tavuto yalewa, me vaka e dua na basi vakaitamera, kena bi e rawa ni tiko sara ena 80 na tani! Dau roka loaloa vakalevu, so na gauna e tavutonotono vulavula na ketena. Na levu ni nona qavokavoka e dua na ikava ni yagona taucoko. E balavu qai raba na gusuna. E sega nona tukitukitoa me vakataki ira na vo ni tavuto. Ni qalo ena vakamalumutaka na buina, me sabi cake qai sabi sobu, sega ni vakababa me vaka era dau cakava na ika. Ena yavalata na nona ivocevoce ke via veisautaka na vanua e qalova. E va qori na ka e dau cakava na waqavuka.

Era manumanu ni wai lelevu, ia era rawa ni vakamalumutaka na yagodra qai totoka dina nodra dau soli vukivuki. O rawa ni raica nira biuta mai cake na buidra me dua toka na gauna balavu; e rawa ni tubu cake sara na buidra qai sabica vakaukaua na dela ni wai; rawa ni laurai tale ga mai vakayawa na nodra lade cake ra qai bitalaki ira sobu tale.

Era tubu yavokita na ulu ni tavuto eso na ka e vaka na irairai ni vatu varovaroa lalai,  era roka dromodromo se vulavula, so tale ga na manumanu lailai era kakabi tu kina, e yacadra vakasaenisi na cyamid. E kaya o Karina Groch, na kodineita ni isoqosoqo e vakadikevi ira na tavuto na Brazilian Right Whale Project: “Era vakatakilai yadudua sara ga na tavuto ena ka e tutubu tu qori vei ira, me vaka ga noda kilai ena mawe ni qaqalo ni ligada. Na gauna era yaco mai kina e matasawa e dau tabaki na ka era tutubu tu qori oti qai maroroi ena dua na ivola mera kilai tiko kina.”

Era kaya na dau dikeva na veika bula ni dredre me kilai na nodra yabaki ni bula nira sa mate, ni sega tu na batidra. Era kaya nira rawa ni bula me yacova na yabaki 65. *

Era dau kana manumanu qasi lalai ni waitui na tavuto qo. E tubu tiko ena galegaledra ruarua e cake na ka e vaka na se ni ika, era dau vakayagataka mera tagava kina na kedra. Nira qalo tiko era na dalaga me curu i gusudra na wai kei na manumanu lalai qori, ia era na buraka laivi ga na wai. Era na qai kumuna na kedra ena ka e tubu tiko e galegaledra. Ena loma ga ni dua na siga e rawa ni soqona e dua na tavuto qo e rua na tani na manumanu qasi lalai.

Ena vulaikatakata (Janueri/Feperueri) era dau lai kana na tavuto qo ena Wasawasa na Antarctic, me levu kina na uro e yagodra. Dau yaga na uro vavaku qo me vakatakatai ira nira tiko ena wai batabata, era bula tale ga kina nira toki tiko ena dua tale na vanua.

Me tekivu mai na ika18 ni senitiuri era vakasasataki vakalevu na tavuto qo ena yasayasa mai na Ceva ni noda vuravura. E tukuni ni donu vinaka na nona vakasasataki qai veiganiti na yacana me southern right. Na vuna? E dau berabera nodra qalo, rawarawa kina nodra tobo, vei ira mada ga na waqa kau malumalumu e toka ga kina e dua na isua ni tavuto. Nira sa mate tale ga, era dau vude ena levu ni uro e tu e yagodra. E rawarawa gona mera yarataki ga e matasawa.

Ena gauna qori e dau volitaki sara vakalevu na kena uro kei na ka e tubu tiko e galegalena e vaka na se ni ika. E dau yaga me waiwai ni cina na kena uro se vakawaiwaitaki kina eso tale na ka. Ia na ka e kau tani mai galegalena e dau vakayagataki me cula kina eso na mataqali isulu, tali kina na imoku ni ose, buli tale ga kina na sui ni iviu. Na kena mada ga e kune ena dua ga na tavuto e rawa ni saumi kina e dua taucoko na matailakolako!

Ena itekitekivu ni ika20 ni senitiuri sa lailai na iwiliwili ni tavuto qo nira dau vakasasataki vakalevu. Toso na gauna sa sega ni vakatarai me volitaki. A sogo na iotioti ni siteseni era dau kau kina na tavuto mai Brazil ena 1973. Eso na kena mataqali era sa sagai tiko mera taqomaki ia eso tale e se rivarivabitaki tiko ga nodra bula.

Na mataqali tavuto qo na right whale e ivakaraitaki ni ibulibuli vakasakiti kei na veimataqali ka bula era sa tu e vuravura. E vakadinadinataka ga na vuku kei na kaukaua i koya e buli ira, na Dauveibuli Levu, na Kalou o Jiova.—Same 148:7.