E volaitukutukutaka o Herodotus na veika e vakavuna na ivalu era vala kina na kai Kirisi, vakauasivi na veika a vakavuna na vuaviri nei Perisia ena 490 kei na 480 B.G.V., a yaco ni se gonetagane lailai. A vola eso tale na ka, e volaitukutukutaka kece sara ga na veika e kunea me baleti ira na veimatanitu era vakila na revurevu ni vuaviri nei Perisia.

E maqosa ena volaivola o Herodotus. E sereka vinaka na veika e vola, wili kina na itukutuku matailalai e nanuma ni vinaka me vakaoti kina na ka e volaitukutukutaka tiko. E talei dina nona cakacaka ni sega ni yavutaka ena itukutuku makawa era volai qai maroroya tu na Matanitu, ni sega ni levu na itukutuku va qori a tu ena gauna oya.

Ena gauna oya, e sega ni levu era dau vakavola na itukutuku makawa, vakavo ke ra via dokadokataka na veika era rogo kina era ceuti tu ena ivakatakarakara. Ni via volaitukutukutaka e dua na ka o Herodotus, ena yavutaka sara ga ena ka e vakaraica matua, itukutuku makawa era talanoataki tu ga, kei na nodra itukutuku tale eso. E lako vakalevu ena veivanua me sokumuni itukutuku mai kina. E susu ena vanua e qali e Kirisi, o Halicarnassus (sa Bodrum tiko ena gauna qo, ena ceva kei Taki), e levu tale ga na vanua e Kirisi e lakova.

 E bolea me sokota na vualiku ina Wasa Loa, me lako tale ga ena vanua o Scythia, sa Ukraine tiko ena gauna qo, vaka kina na ceva kei Palesitaina, o Ijipita tale ga e cake. E rairai yaco sara i Papiloni ni lako ina tokalau, qai tinia nona ilakolako ena yasayasa vakara, ena vanua vakarurugi vei Kirisi, sa ceva tiko kei Itali nikua. Na vanua kece e lako kina e vakararai matua, e vakatataro, qai sokumuni itukutuku tale ga vei ira e nanuma nira nuitaki.

E vakacava na dodonu ni ka e volaitukutukutaka o Herodotus? Eda rawa ni kaya ni donu vinaka na veika e kila ena vuku ni vanua e sikova kei na ka sara ga e raica e matana. E vakamacalataka eso na ivakarau ni bula e sega ni kilai e Kirisi, me vaka nodra ivakarau mai Scythia nira bulu na kawa vakatui kei na kena dau vakawainimatetaki na yagomate e Ijipita. Na veika kece qori e qai vakadinadinataki ena ka era kunea na dauvakekeli. E tukuni ni levu ni itukutuku e maroroya tu me baleti Ijipita e “sega ni vakatauvatani rawa kei na dua tale na ka e bau volai me baleta na vanua qori ena gauna makawa.”

E levu na gauna sa na dau vola ga o Herodotus na itukutuku e se vakatitiqataki tu baleta ni sa sega tale ni dua na ivakadinadina matata e tu. O ira tale ga na bula ena nona gauna era dau vakabauta vakalevu na veivuke ni kalou lasu ena ka era cakava na tamata. Sega ni ka kece e vola me tautauvata kei na ivakatagedegede ni nodra cakacaka na daunitukutuku makawa edai. Ia a saga me wasea na itukutuku dina kei na kena e itukuni ga. E kaya ni sega ni vakabauta na ka kece e tukuni vua. E dau vakadeitaka ga na nona itukutuku ni sa vakadikeva oti na kedra yavu qai veidutaitaki ira.

Kena irairai ni ka e volaitukutukutaki ena The Histories e baleta sara tiko ga na cakacaka i Herodotus. Ni laurai vata kei na ka e vakadikeva mai, sa bau dua dina na cakacaka vakaitamera.