1, 2. Sa veisau vakacava na vuravura mai na gauna i Noa, e tarai Eparama vakacava qori?

NI RAI cake o Eparama, e raica sara na vale cecere e tadrava tu mai na nona siti o Uri. * Dua na ka na maue e rogo tiko mai kina qai kuvu cake tiko ga na kubou. Era baci vakacaboisoro tiko na bete ni kalou vula. Raitayaloyalotaki Eparama ni vuki tani, e kurea na uluna qai laurai e vacuna nona cudru. Ni gole tiko yani i vale, e siviti ira sara na ilala e gaunisala, de dua a vakasamataka tiko na qaravi matakau sa roboti Uri tu. Tekivu mai na gauna i Noa, sa takalevu sara e vuravura na sokalou lasu!

² A mate o Noa ni vo ga e rua na yabaki me sucu o Eparama. Ni ratou sobu mai waqa o Noa kei na nona vuvale ni oti na Waluvu levu, a cabora sara na peteriaki qori e dua na isoro vua na Kalou o Jiova, qai vakavuna na Kalou me basika na drodrolagi. (Vkte. 8:20; 9:12-14) Ena gauna oya, a laurai ga e vuravura na sokalou savasava. Ia qo, ni sa tetevi vuravura yani na ikatini ni tabatamata mai vei Noa, sa kunekunei dredre sara na sokalou savasava. Era sokaloutaka na kalou lasu na tamata kece ga. E qaravi matakau mada ga na tamai Eparama o Tira, de dua e dau bulia sara ga na matakau.—Josua 24:2.

3. Na itovo cava e kilai tani kina o Eparama, na cava eda rawa ni vulica kina?

³ E duidui sara o Eparama. Ni toso tiko nona bula, e kilai tani tiko ga ena vuku ni nona vakabauta. A qai uqeti na yapositolo o Paula me vakatokai koya me “tamadra kece na vakabauta”! (Wilika Roma 4:11.) Meda raica mada qo na itekitekivu ni nona mai turaga vakabauta o Eparama. Eda rawa ni vulica eke na sala meda vakaukauataka kina na noda vakabauta.

4, 5. E mai kilai Jiova vakacava o Eparama, na cava eda na rairai tukuna kina ni dina qori?

⁴ E mai kila vakacava na Kalou o Jiova o Eparama? Eda kila nira tu na dauveiqaravi yalodina i Jiova e vuravura ena gauna oya. E dua vei ira o Semi. E sega ni ulumatua o koya vei ratou na tolu na luvei Noa, ia e dau cavuti ga eliu na yacana. De dua e yaco oya ni rui vakasakiti na nona vakabauta. * Ni oti na Waluvu, a kaya o Noa ni o Jiova na “Kalou i Semi.” (Vkte. 9:26) E dau dokai Jiova o Semi, e doka tale ga na sokalou savasava.

⁵ Vakacava, a kilai Semi o Eparama? Kena irairai ni kilai koya. Vakasamataka mada ni se gonetagane o Eparama. Sa na wacava nona marau ni kila ni se bula tiko na tukana, a raica tale ga na veika kece a yaco ena va na senitiuri ena itukutuku ni kawatamata! A raica o Semi na ca ni bera na Waluvu, a raica na Waluvu levu e vakasavasavataka na vuravura, na tauyavu ni imatai ni matanitu e vuravura nira tubu tiko na lewena, kei na gauna rarawataki ni talaidredre i Nimiroti ena Tawa mai Pepeli. A sega ni oka o Semi ena tara ni tawa oya. Ni vakasesea gona o Jiova na nodra vosa na dau taravale, e vosataka tiko ga o Semi kei na nona vuvale na vosa taumada ni kawatamata, na vosa i Noa. E wili ena vuvale qori o Eparama. Sa macala ga ni dau dokai Semi o Eparama ni tubu cake tiko. Kena ikuri, a bula vata kei Eparama o Semi ena dua na gauna balavu. De a vulica o Eparama vei Semi e levu na ka me baleti Jiova.

6. (a) E vakaraitaka vakacava o Eparama ni vuli mai na ka e yaco ena Waluvu? (b) A vakacava sara tu mada nodrau bula o Eparama kei Serai?

⁶ Se mani cava e yaco, a vuli vakalevu o Eparama mai na ka e yaco ena Waluvu. E dau saga o koya me lako vata kei na Kalou me vakataki Noa ga. Qori na vuna e cata kina o Eparama na qaravi matakau qai duatani duadua vei ira e Uri, ena nona vuvale mada ga. Ia e qai kunea e dua na nona itokani talei. E vakawatitaki Serai, na marama e kilai tani na kena totoka kei na nona dau vakabauti Jiova. * Erau sega ni vakaluveni, ia rau marautaka vakalevu nodrau qaravi Jiova vata. Rau mani susugi Loti na vugoi Eparama, ni luveniyali.

7. Mera vakadamurimuri Eparama vakacava na imuri i Jisu?

⁷ A sega vakadua ni biuti Jiova o Eparama me lai qaravi matakau e Uri. E yalorawarawa kei Serai me rau duatani vei ira na qaravi matakau ena vanua oya. Ke da vinakata me dina noda vakabauta, meda cakava tale ga oya. Meda yalorawarawa tale ga ni duatani vei ira na qaravi matakau. E kaya o Jisu ni o ira nona imuri era na “sega ni vakavuravura” ena sevaki ira tale ga o vuravura. (Wilika Joni 15:19.) Ke o mani vakila na rarawa nira cati iko na lewe ni nomu vuvale se itikotiko ni o vakatulewataka mo qaravi Jiova, nanuma tiko ni levu tale ga era dau sotava qori. Sega ni dua na ka mo leqataka, o lakovata tiko kei na Kalou me vakataki Eparama ga kei Serai.

8, 9. (a) Na ituvaki guiguilecavi dredre cava a sotava o Eparama? (b) Na cava e tukuna o Jiova vei Eparama?

⁸ Dua na siga, a sotava o Eparama e dua na ka e guiguilecavi dredre. A vakasavuya vua na Kalou o Jiova e dua na itukutuku! E sega ni vakamacalataka na iVolatabu se a ciqoma vakacava na itukutuku qori o Eparama, e tukuna ga ni rairai vua na turaga yalodina qo na “Kalou lagilagi.” (Wilika Cakacaka 7:2, 3.) De dua ena veivuke ni agilosi, a raica rawa kina o Eparama na nona lagilagi vakasakiti na iliuliu Cecere ni lomalagi kei vuravura. Eda rawa ga ni raitayaloyalotaka na levu ni marau i Eparama ni raica na duidui ni Kalou bula, kei na matakau e sokaloutaki ena gauna oya.

⁹ Na cava e tukuna o Jiova vei Eparama? “Mo biuta na nomu vanua kei ira na wekamu mo lako ina vanua au na vakaraitaka vei iko.” A sega ni tukuna o Jiova na vanua e nanuma tiko—ena vakaraitaka ga vei Eparama o koya. Kena imatai, ena biuta tu mai o Eparama na nona vanua kei ira na wekana. Ena gauna eliu, e dau ka bibi vei ira ena Tokalau e Loma na vuvale. Ni dua na tagane me biuta na wekana qai toki vakayawa, qori e ka vakarerevaki sara, vei ira eso e vinaka cake na mate mai na nodra toki!

10. Na cava e gadrevi kina me rau vakuai rau o Eparama kei Serai ni rau biuta na nodrau vanua e Uri?

¹⁰ Me biuta na nona vanua o Eparama e vinakati kina na yalo ni vakuai koya. E dua na siti osooso qai vutuniyau o Uri. (Raica na kato “ Na Siti Erau Biuta tu Mai o Eparama kei Serai.”) E laurai ena vakekeli nira tu eliu na vale vivinaka e Uri, era tuvani vinaka tu ena lomanibai, eso na vale qori e 12 na kena rumu se sivia, me nodra na vuvale kei na dauveiqaravi. E tu kina na tobu ni wai, valelailai kei na isovasova ni benu. Vakasamataka tale ga ni rau sa qase sara o Eparama kei Serai, sa rairai yabaki 70 o Eparama qai 60 o Serai. A vinakata o Eparama me vakacegu qai qaravi vinaka o Serai—na ka era dau vinakata mera cakava na tagane vakawati vinaka vei watidra. Raitayaloyalotaka mada nodrau veitalanoataka tiko na ilesilesi qo, na lomatarotaro kei na kauai ni lomadrau. Ena rairai marau sara ga o Eparama ni duavata kina o Serai! Me vakataki koya ga, a yalorawarawa o Serai me biuta tu mai na nona vale vinaka kei na veika kece e tu kina.

11, 12. (a) Na vakavakarau kei na vakatulewa cava a caka taumada ni bera ni biu o Uri? (b) Na cava a rairai yaco ena mataka nira biubiu?

¹¹ Ena vakatulewa qori, dua na ka na levu ni ka me rau cakava o Eparama kei Serai. Levu na vakasosolo kei na veika me rau tuvanaka taumada. Na cava me rau na kauta ena ilakolako qo, ina vanua rau sega ni kila, na cava tale ga me rau biuta tu mai? Koya e bibi sara nodrau vakatulewa me baleti ira na bula vata tu kei rau. Na cava erau na vakatulewataka me baleta na kena turaga o Tira? Erau mani lewa me rau kauti koya, rau qaravi koya tale ga. De dua a vakadonuya o Tira mai vu ni lomana, ni vakamacalataka na kena itukutuku ni dua na peteriaki o koya ni tokitaka nona vuvale mai Uri. E kena irairai ni sa tinia o Tira na qaravi matakau. E tomani Eparama tale ga ena ilakolako qo o Loti na vugona.—Vkte. 11:31.

¹² Sa qai yaco mai na mataka me ratou biubiu kina. Raitayaloyalotaka mada nira sa soqoni vata ena taudaku ni siti ena ikelimusu kei Uri. Era usani na iyaya ena kameli kei na asa, era kumuna yani na nodra qelenimanumanu, vuvale kei ira na dauveiqaravi. Sa dua na ka nodra nanamaki. * De dua sa matadra kece tu vei Eparama me tukuna mera toso. Sa qai toso yani na ilakolako, biu tu mai vakadua o Uri.

13. Era vakaraitaka vakacava e levu na dauveiqaravi i Jiova nikua na yalo vata ga a vakaraitaka o Eparama kei Serai?

¹³ Nikua, e levu na dauveiqaravi i Jiova era vakatulewataka mera toki ina vanua e gadrevi vakalevu kina na dautukutuku ni Matanitu ni Kalou. Eso tale era nanuma mera vulica na vosa vou mera vakalevutaka kina na nodra cakacaka vakaitalatala. Era nanuma tale ga eso mera tovolea na taba ni veiqaravi era se sega ni matau kina. Na vakatulewa va qo ena gadrevi kina mera vakuai ira—nodra tu vakarau ni vakuai ira mai na so na iyau vakayago. Sa bau totoka dina na yalo qori, era vakataki rau sara ga o Eparama kei Serai! Eda rawa ni vakadeitaka ni na levu sara na ka ena solia vei keda o Jiova ni vakatauvatani kei na ka eda solia vua, ke tiko vei keda na vakabauta va qo. E sega vakadua ni dau guilecava o koya me vakaicovitaki ira na vakabauta. (Iper. 6:10; 11:6) Vakacava, a cakava qori vei Eparama?

14, 15. E vakacava na ilakolako mai Uri i Karana, na cava e rairai nanuma kina o Eparama me ratou tiko vakalekaleka e Karana?

¹⁴ Era sa qai matau mai na veitosoyaki na matailakolako qo. Vakasamataka mada ni vodo toka o Eparama, taubale o Sera, vakalailai rau veisau, nodrau veivosaki e veicurumaki kei na rorogo ni lali mai na nodra beleti na manumanu. O ira mada era sega ni matau ena ilakolako qo, era sa matau sara ena vakaduri kei na uruci ni valelaca, ra qai vukea na kena turaga o Tira me dabe vinaka ena dela ni kameli se asa. Era gole ina vuaira nira vakamuria na bati ni Uciwai na Uferetisi. E toso tiko ga na ilakolako qo me vica vata na siga kei na macawa.

¹⁵ Nira sa taubaletaka oti e 960 na kilomita, era yacova yani na veibure e vaka na ibulibuli ni sova ni oni mai Karana, na siti vutuniyau ena itatakoso ni gaunisala ni veivoli mai na Tokalau ina Wesi. Era cegu e kea ra qai tiko kina vakalekaleka. De dua sa rui malumalumu o Tira me toso tale.

16, 17. (a) Na veiyalayalati cava a marautaka vakalevu o Eparama? (b) A vakalougatataki Eparama vakacava o Jiova ni se tiko mai Karana?

¹⁶ Toso na gauna, e qai mate o Tira ni sa yabaki 205. (Vkte. 11:32) E vakacegui Eparama sara ga mai na nona rarawa ni vosa tale vua o Jiova. E cavuta tale vua na ivakaro vata ga a tukuna mai Uri, qai vakamatatataka vua na nona yalayala. Ena yaco o Eparama me “matanitu levu,” era na qai vakalougatataki na vuvale kece e vuravura ena vukuna. (Wilika Vakatekivu 12:2, 3.) Ni marautaka vakalevu na veiyalayalati qo kei na Kalou, e kila o Eparama ni sa gauna ni toso.

¹⁷ Sa qai levu ga na vakasosolo ena gauna qo, ni a vakalougatataki Eparama o Jiova ni se tiko e Karana. E tukuni ena itukutuku oya “nai yau kecega eratou sa rawata, kei na tamata eratou sa rawata mai Karana.” (Vkte. 12:5) Me dua na matanitu, ena vinakati vei Eparama na iyau kei na dauveiqaravi—e dua na vuvale levu. E sega ni dau vakavutuniyautaki ira na nona dauveiqaravi o Jiova, ia e dau solia vei ira na veika ga era gadreva me vakayacori kina na nona inaki. Ni karoni vinaka tu, e liutaki ira nona ilawalawa o Eparama ina vanua e sega ni kila.

18. (a) Na gauna cava a yaco kina vei Eparama na ka vakairogorogo ena ivolatukutuku ni veika e cakava na Kalou vei ira na nona tamata? (b) Na cava tale eso na ka bibi a yaco ena ika14 ni Naisani ena veiyabaki tarava? (Raica na kato “ Na Tikinisiga Bibi ena iVolatabu.”)

¹⁸ E taura e vica na siga na ilakolako mai Karana i Kakimisi, na vanua era dau takosova kina na Uferetisi na ilawalawa dauveilakoyaki. De dua qo na vanua e yaco kina vei Eparama na ka vakairogorogo ena ivolatukutuku ni veika e cakava na Kalou vei ira na nona tamata. A yaco qo ena ika14 ni siga ni vula qai vakatokai me Naisani, ena 1943 B.S.K., a liutaka kina na nona ilawalawa o Eparama ni takosova na uciwai. (Lako 12:40-43) E tiko ena sauca na vanua a yalataka o Jiova me vakaraitaka vei Eparama. Ena siga oya e vakayacori sara kina na veiyalayalati ni Kalou vei Eparama.

19. Na cava e okati ena yalayala i Jiova vei Eparama, na cava a rairai vakasamataka o Eparama?

¹⁹ Ni ratou gole ina sauca o Eparama kei na nona ilawalawa, era lai cegu vakalailai ena vunikau lelevu mai More volekati Sikemi. A vosa tale e kea o Jiova vei Eparama. E cavuti sara ga ena gauna qo na yalayala ni Kalou ni kawa i Eparama ena taukena na vanua. A bau vakasamataka tale o Eparama na parofisai i Jiova e cavuti mai Iteni, o koya e cavuti me “kawa,” ena qai vakabula na kawatamata ena dua na gauna? (Vkte. 3:15; 12:7) De dua sa tekivu kila tiko mai vakalalai, ni okati tale ga o koya ena inaki i Jiova.

20. E vakaraitaka vakacava o Eparama ni vakavinavinakataka na veika dokai e solia vua o Jiova?

²⁰ E vakavinavinakataka vakalevu o Eparama na veika dokai e solia vua o Jiova. Ni lako voli ena vanua—sa macala tu ga ni na qaqarauni nira se tawana tiko na kai Kenani—e cegu vakalailai o Eparama me tara na icabocabonisoro vei Jiova, a cakava taumada volekata na veivunikau lelevu mai More, dua tale volekati Peceli. E masuta na yaca i Jiova, e rairai vakavinavinakataka na nona Kalou mai vu ni lomana, ni vakasamataka na nodra veigauna mai muri na nona kawa. De a vunau tale ga vei ira na kai Kenani era tiko tikivi koya. (Wilika Vakatekivu 12:7, 8.) E levu sara na veika dredre ena qai vakatovolei kina na vakabauta i Eparama ena nona ilakolako qo. A sega ni bau nanuma lesu o Eparama na vale kei na veika vinaka a biuta tu yani e Uri. E dei ga o koya ena veika se bera mai. E tukuni me baleti Eparama ena Iperiu 11:10: ‘A waraka tiko na siti e dei na kena yavu, na siti e tara e cakava na Kalou.’

21. E duidui vakacava noda kila na Matanitu ni Kalou vei Eparama, na cava e uqeti iko mo cakava?

²¹ Eda kila sara e levu na ka na dauveiqaravi i Jiova me baleta na siti vakaivakatakarakara oya—na Matanitu ni Kalou—ni vakatauvatani kei Eparama. Eda kila ni sa veiliutaki tiko mai lomalagi na Matanitu ni Kalou, sa na voleka ni mai vakarusa na ituvaki kei vuravura qo, eda kila tale ga ni Kawa i Eparama a yalataki tu mai ena gauna makawa, o Jisu Karisito e sa veiliutaki tiko ena Matanitu oya. Sa na bau ka dokai dina meda raici Eparama tale ni sa vakaturi mai. Ena qai kila kina o Eparama se a vakayacori vakacava na inaki i Jiova! O na via raica se vakayacora vakacava o Jiova na veika kece e yalataka? Se mani cava e yaco, mo tomana tiko ga na veika a cakava o Eparama. Vakaraitaka na yalo ni vakuai iko, talairawarawa, qai vakavinavinakataka na itavi dokai e solia vei iko o Jiova. Ni o vakadamurimuria na vakabauta i Eparama na “tamadra kece na vakabauta,” ena yaco tale ga o koya me tamamu!