E iValavala Ca na Vakatavako?

SARAVA/ROGOCA

Ka e kaya na iVolatabu

E sega ni cavuti ena iVolatabu na vakatavako a se na vakayagataki ni dua na mataqali tavako. Ia e tu kina na ivakavuvuli e vauca na veika tawayaga kei na ivalavala dukadukali e sega ni vakadonuya na Kalou, e okata tale ga me ivalavala ca na vakatavako.

Dokai ni bula. “Na Kalou . . . e solia vei keda kece na bula, na icegu.” (Cakacaka 17:24, 25) E isolisoli ni Kalou na bula, meda kua gona ni vakasabusabutaka noda bula ena vakatavako. E levu ena veiyasa i vuravura era mate ga ena vakatavako.
Lomana na kainomu. “Mo lomana na kai nomu me vakataki iko.” (Maciu 22:39) Na vakatavako e yasadra eso tale e sega ni vakaraitaki ni loloma. E leqataki na ka e rawa ni yaco vei ira na ceguva wale ga na kena kubou, e rawa ni tauvi ira tale ga na mate rerevaki e vu mai na vakatavako.
Bibi mo savasava. “Solia na yagomuni me isoro bula, e savasava, e vakadonuya na Kalou.” (Roma 12:1) “Meda vakasavasavataki keda mai na dukadukali kece vakayago kei na dukadukali vakayalo, da qai cakava tiko ga qori ena noda rerevaka na Kalou.” (2 Korinica 7:1) E ivalavala dukadukali na vakatavako, e veibasai ni ka e savasava baleta ni ceguvi kina na wainimategaga e vakaleqa sara ga na yagoda.

Cava e kaya na iVolatabu me baleta na kena vakayagataki me ka ni lasa na mariwana kei na so tale na wainimategaga?

E sega ni vakamacalataki ena iVolatabu na mariwana (kilai tale ga me weed se pot) se dua tale na kena mataqali. Ia e vakarautaka na ivakavuvuli me kua kina ni vakayagataki me ka ni lasa na ka ni veivakabobulataki qo. Me salavata kei na ivakavuvuli qori, dikeva mada qo eso tale:

Qarauna noda vakasama. “Mo lomani Jiova na nomu Kalou . . . ena nomu vakasama taucoko.” (Maciu 22:37, 38) “Ni yalomatua.” (1 Pita 1:13) Ena sega ni dau vakasama vinaka o koya e vakayagataka vakasivia na wainimategaga, e levu tale ga era sa bobula kina. Era na vakasamataka tu ga na rawati kei na vakayagataki ni wainimategaga, era lecava na veika e bibi cake.—Filipai 4:8.
Talairawarawa ena lawa ni matanitu. “Mera talairawarawa ina matanitu kei ira na veiliutaki.” (Taito 3:1) E levu na vanua e tiko na lawa e vauca na kena vakatabui eso na wainimategaga. Ke da via vakamarautaka na Kalou, e bibi meda talairawarawa vei ira na veiliutaki vakamatanitu.—Roma 13:1.

Tavako kei na Nomu Bula

E kaya na World Health Organization, ni veiyabaki e rauta ni ono na milioni na lewenivanua era mate ena vakatavako, okati tale ga kina e sivia na 600,000 era ceguva wale ga na kubou ni tavako. Dikeva na ka e yaco ena nodra bula na dau vakatavako kei ira era toka e yasadra.

Kenisa. E tiko ena tavako e sivia e 50 na wainimate e vakatokai na carcinogenic chemicals. E kaya na Encyclopædia Britannica, ni kubou ni tavako e vakavuna e 90 na pasede na kenisa ni yatevuso.” E rawa tale ga ni vakavuna na kenisa ena so tale na tikiniyago me vaka na gusu, sala ni cagi, gadro, itilotilo, itagitagi, liva, sore wiwi kei na taganimi (bladder).

Ceguoca. Na vakatavako e vakarawarawataka na veitauvi ni mate, me vaka na niumonia kei na matetaka. E rawa ni tauvi ira na gone na cegu oca ke ra ceguva wasoma na kubou ni tavako, era na vuvu, qai vakaberaberataka na tubu kei na cakacaka ni nodra yatevuso.

Mateniuto. E rawarawa ni tauvi ira na dau vakatavako na strouk se mateniuto. Na kasi gaga (carbon monoxide) e tiko ena kubou ni tavako e muria na sala ni yatevuso me yaco ina salanidra qai kaburaka mai na cagi. Ni lailai na cagi ena dra, ena vinakati me pamu vakaukaua na uto me solia eso na cagi ina yago.

Bukete. E ririkotaki nodra bula o ira na yalewa bukete era dau vakatavako. E rawa nira sucudole, tauvimate bibi o luvedra, rawa tale ga ni coci na gusudra. E rawarawa tale ga nira cegu oca, se ra mate vakasauri nira se gonedramidrami.

a E levu na mataqali vakatavako, eso era vakayagataka na tavako ni Viti, paipo, kei na sika. Ia na ivakavuvuli e vakamacalataki ena ulutaga qo e vakaibalebaletaki tale ga ina kena mamai kei na kena ceguvi na tavako se so tale na ka.