•  Cava meu vakalutu yago kina?

•  Sala vinaka duadua ni vakalutu yago

•  Ka me caka

•  Ka era kaya nomu icaba

 Era kaya eso na itabagone nira via vakalutu yago. Ia . . .

•   Levu era kauaitaka ga na kedra irairai, sega soti nodra bulabula vakayago. Eso nira via vakalutu yago vakatotolo, era sega sara ga ni kana ena so na gauna, se ra gunuva na kena wainimate. E matewale na sasaga qori, e rerevaki tale ga.

   “Eso na goneyalewa ra dau vakalalakete nira vinakata me lutu totolo na yagodra. Ia dau vakilai e yagodra na kena revurevu, dua tale ga na gauna balavu ena vinaka tale nodra bula.”—Hailey.

•   Sega ni dodonu me kauaitaki vakasivia na kena levu e dua. Dodonu mera lomavakacegu ena kedra levu. Era na rairai nanuma nira levulevu ena gauna era vakatauvatani ira kina kei ira nodra icaba, se na veika e uqeta na tabana ni itukutuku ni vinaka mo “lila.”

   “Niu yabaki 13, au dau vakatauvatani au kei ira noqu itokani. Au nanuma nira na taleitaki au vakalevu keu veisautaka na kequ irairai meu vakataki ira, oya meu lila.”—Paola.

 E tiko ga eso na itabagone ena vinakati mera vakalutu yago. E tukuni ena dua na itukutuku ena isoqosoqo na World Health Organization . . .

•   Rauta ni le 340 na milioni na itabagone era yabaki 5 ina 19 era levulevu sivia.

•   Laurai ena 1975 ni va ga na pasede vei ira na levulevu sivia e tiko nodra yabaki ni bula ena 5 ina 19.

•   Levu na vanua e veiyasa i vuravura era tiko kina na levulevu sivia ni vakatauvatani kei ira e lailai na kedra bibi.

•   Era laurai tale ga vakalevu na levulevu sivia ena vanua dravudravua, so mada ga vei ira na lewenivuvale era kana vakaca.

 Cava o na digia?

1.   Vakalala kete ena so na gauna ni kana.

2.   Tereni, veiraurautaka tale ga na ka o kania.

3.   Gunuva na kena wainimate.

 Kena isau donu: iWalewale 2: Tereni, veiraurautaka tale ga na ka o kania.

 Ena rairai lutu totolo na yagomu ke o vakalala kete ena so na gauna ni kana. Ia e sega ni vinaka qori e nomu bula, o na rairai lesu tale ina kemu levu me vaka ga eliu, se na ivakarau ni kana sa matau vei iko.

 Ena yasana adua, o na rairai vinaka qai bulabula ke nomu isausau mo bulabula vinaka. E kaya o Dr.  Michael Bradley: “Na sala vinaka duadua e bulabula kina vakadede na yago . . . oya mo veisautaka nomu ivakarau ni bula, qai dei kina ena nomu bula taucoko.” a Kena ibalebale, ke o via vakalutu yago kua ni dua tu ga e nomu ivakarau ni kanamusu, veisautaka ga nomu ivakarau ni bula.

 E kaya na iVolatabu meda “lewai keda vinaka,” e okati kina noda ivakarau ni kana. (1 Timoci 3:11) E tukuna mada ga meda kua ni kana vakasivia. (Vosa Vakaibalebale 23:20; Luke 21:34) Ni o vakasamataka tiko na ivakavuvuli qori, saga mo muria na iwalewale qo mo bulabula vinaka kina:

•   Kila na ka e okati ena kakana bulabula.

   Kua ni vakatabuya vakasivia na ka mo kania, ia ke o kila vakalailai eso na kakana bulabula, qori ena yaga vakalevu mo veiraurautaka na ka o kania. Dua na sala vinaka duadua mo lewa vinaka nomu vakalutu yago, oya mo veiraurautaka na ka o kania.

•   Tereni wasoma.

   Vakasamataka na veika mo cakava e veisiga mo yavala tiko kina. Kena ivakaraitaki, dau vakayagataka na ikabakaba, kua ni vodo ena liva. Ke o dau dabe tu ga qai veitalanoa, vakayagataka na gauna qori mo taubale kina me veimama na aua.

•   Kania vakalevu na kakana bulabula, kua na ivakalomavinaka.

   E kaya e dua na goneyalewa o Sophia: “Au dau saga me tu voleka ga na vuata kei na kakana draudrau. Au na sega kina ni temaki meu kania na kakana e sega ni yaga e yagoqu.”

•   Kana vakamalua.

   Eso era dau kana vakatotolo, era sega kina ni vakila nira sa mamau! Kana gona vakamalua. Dau cegu vakalailai ni bera ni o taki tale. O na vakila kina ni o sa mamau, sega ni vaka nomu nanuma taumada.

•   Lewa vinaka na kakana e solia vei iko na kaukaua (calorie).

   Dau wilika na iolo ni kakana mo kila na levu ni calorie e tiko kina. Kena ivakaraitaki: E levu na calorie e tiko ena wainimoli, kakana e voli e valenikana, kei na ivakalomavinaka. Qori ena rawa tale ga ni vakalevulevutaki iko.

•   Lewa vinaka na ka o kania.

   E kaya o Sara, e yabaki 16: “Dua na gauna au kauaitaka vakasivia na levu ni calorie e tiko ena kequ. Niu raica na kequ, vaka meu sa wilika yadua tu na levu ni calorie e tiko kina!” Ia sega ni kena ibalebale qori mo sa kua sara ga ni kania na kakana va qori.

 Tovolea mada qo: Veitalanoa kei nomu vuniwai me baleta na kemu levu. Ena rawa ni dikeva vinaka na kemu itukutuku vakavuniwai, me vakarautaka tale ga e dua na ituvatuva e rawa ni vukei iko.