Ηλίανθος​—Όμορφος και Χρήσιμος

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Ελβετία

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΕΣ, ηλιόλουστες μέρες συνήθως μας φέρνουν ευδιαθεσία. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που άνθρωποι σε όλο τον κόσμο νιώθουν να βελτιώνεται η διάθεσή τους και από το φυτό που έχει πάρει το όνομά του από τον ήλιο​—τον ηλίανθο! Η χαρούμενη, γελαστή όψη ενός και μόνο ηλίανθου στον κήπο μπορεί να φτιάξει το κέφι κάποιου. Πόσο μάλλον δε αν πρόκειται για έναν μεγάλο αγρό γεμάτο με τα λαμπερά κίτρινα άνθη τους!

Ξέρετε, όμως, πώς έγινε τόσο δημοφιλές αυτό το «φιλικό» λουλούδι; Είναι αλήθεια ότι στρέφεται προς την κατεύθυνση του ήλιου; Και είναι πράγματι χρήσιμο;

Ταξίδι σε Όλο τον Κόσμο

Η αρχική κατοικία του ηλίανθου, που μερικοί τον αποκαλούν και ηλιοτρόπιο, απλωνόταν από την Κεντρική Αμερική ως το σημερινό νότιο Καναδά. Εκεί, οι Ινδιάνοι καλλιεργούσαν ηλίανθους. Όταν οι Ισπανοί εξερευνητές μετέφεραν το φυτό στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού το 1510 Κ.Χ., αυτό εξαπλώθηκε αμέσως σε όλη τη δυτική Ευρώπη. Στην αρχή, ο ηλίανθος θεωρούνταν απλώς καλλωπιστικό φυτό που στόλιζε βοτανικούς και ιδιωτικούς κήπους. Αλλά γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα περίπου, οι σπόροι του είχαν ήδη αρχίσει να θεωρούνται λιχουδιά. Εκείνον τον καιρό, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν επίσης τα φύλλα και τα άνθη του για να φτιάχνουν ένα τσάι με αντιπυρετική δράση.

Το 1716 ένας Άγγλος πήρε άδεια να εξάγει λάδι από τους ηλίανθους για χρήση στη βιομηχανία  ύφανσης και βυρσοδεψίας. Ωστόσο, το ηλιέλαιο παρέμεινε σχεδόν άγνωστο στην υπόλοιπη Ευρώπη μέχρι το 19ο αιώνα. Είναι αλήθεια ότι ο Ρώσος Τσάρος Πέτρος ο Μέγας μετέφερε σπόρους ηλίανθου στη Ρωσία από την Ολλανδία το 1698. Εντούτοις, η εμπορική καλλιέργεια ηλίανθων στη Ρωσία δεν άρχισε παρά μόνο τη δεκαετία του 1830. Λίγα χρόνια αργότερα, η περιοχή Βορόνεζ της Ρωσίας παρήγε χιλιάδες τόνους ηλιέλαιου. Σύντομα η καλλιέργεια ηλίανθων εξαπλώθηκε στις γειτονικές χώρες Βουλγαρία, Ουγγαρία, Ουκρανία και Ρουμανία, καθώς και στην πρώην Γιουγκοσλαβία.

Κατά ειρωνικό τρόπο, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο ηλίανθος εισάχθηκε ξανά στη Βόρεια Αμερική από Ρώσους μετανάστες. Οι πρώτοι αποικιστές σε εκείνη την ήπειρο δεν είχαν συνεχίσει να καλλιεργούν ηλίανθους όπως έκαναν οι Ινδιάνοι. Σήμερα υπάρχουν τεράστιοι αγροί με ηλίανθους σε διάφορες χώρες σε όλη την υδρόγειο.

Ακολουθεί τον Ήλιο

Είναι αλήθεια πως ο ηλίανθος στρέφεται προς τον ήλιο; Ναι! Τόσο τα φύλλα του όσο και τα άνθη του είναι ηλιοτροπικά, δηλαδή προσανατολίζονται στο φως του ήλιου. Το φυτό συσσωρεύει αυξίνη, μια φυτική ορμόνη που ρυθμίζει την ανάπτυξη. Οι μεγαλύτερες ποσότητες αυξίνης που υπάρχουν στην πλευρά η οποία δεν βλέπει στο φως κάνουν το στέλεχος να αναπτύσσεται προς το φως. Ωστόσο, μετά το στάδιο της πλήρους άνθησης, τα φυτά δεν είναι πια ηλιοτροπικά αλλά κατά κανόνα παραμένουν στραμμένα προς την ανατολή.

Ο ηλίανθος φτάνει συνήθως σε ύψος τα δύο μέτρα περίπου, αλλά μερικά γιγάντια είδη φτάνουν σε διπλάσιο και πλέον ύψος. Το ανθεκτικό στέλεχος και τα τραχιά, πράσινα φύλλα κοσμούνται από ένα μεγάλο, στρογγυλό λουλούδι με λαμπερά κίτρινα πέταλα. Αυτά περιβάλλουν έναν σκούρο πυρήνα που αποτελείται από μικρότερα, σωληνοειδή άνθη. Όταν αυτά τα μικρότερα άνθη γονιμοποιούνται από τα έντομα, γίνονται οι εδώδιμοι σπόροι του ηλίανθου. Ο πυρήνας του ηλίανθου μπορεί να έχει διάμετρο από 5 ως 50 εκατοστά και να παράγει από 100 ως 8.000 σπόρους.

Υπάρχουν δεκάδες είδη ηλίανθου, και συνέχεια αναπτύσσονται νέες υβριδικές ποικιλίες. Κανονικά, μόνο δύο είδη καλλιεργούνται για γεωργικούς σκοπούς. Το ένα είναι ο ηλίανθος ο ετήσιος, ο οποίος καλλιεργείται κυρίως για την παραγωγή ηλιέλαιου. Το άλλο, ο ηλίανθος ο κονδυλόριζος, καλλιεργείται για τους κονδύλους του που μοιάζουν με πατάτες. Αυτοί χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφή καθώς και για την παραγωγή ζάχαρης και αλκοόλης.

Οικονομικά Οφέλη

Οι περισσότεροι ηλίανθοι σήμερα καλλιεργούνται για τους σπόρους τους, οι οποίοι παράγουν εξαίρετο λάδι. Το ηλιέλαιο χρησιμοποιείται στη μαγειρική, σε σάλτσες για σαλάτες καθώς και στη μαργαρίνη. Οι σπόροι έχουν μεγάλη θρεπτική αξία​—περιέχουν 18 ως 22 τοις εκατό πρωτεΐνες και άλλες θρεπτικές ουσίες.

Πολλοί άνθρωποι απολαμβάνουν ως σνακ τους ελαφρά καβουρντισμένους και αλατισμένους ηλιόσπορους. Το αλεύρι που παράγεται από τους σπόρους χρησιμοποιείται ως πρόσθετο στην αρτοποιία. Επιπλέον, το ηλιέλαιο το βρίσκουμε ως συστατικό σε σαμπουάν, σε σκευάσματα για τα ξερά χείλια, σε κρέμες χεριών, σε κρέμες σώματος και σε προϊόντα περιποίησης βρεφών. Χρησιμοποιείται ακόμη στην παραγωγή λαδιών για μηχανές. Οι ηλιόσποροι χρησιμοποιούνται και ως τροφή για πουλιά και μικρά ζώα.

Ένας αγρός με ηλίανθους είναι παράδεισος για τις μέλισσες​—10 στρέμματα ηλίανθων μπορεί να αποφέρουν 25 ως 50 κιλά μέλι. Όταν ολοκληρωθεί η συγκομιδή των ηλίανθων, τα εναπομείναντα στελέχη περιέχουν 43 ως 48 τοις εκατό κυτταρίνη, η οποία είναι χρήσιμη στη χαρτοποιία και στην παραγωγή άλλων προϊόντων. Τα υπόλοιπα μέρη του ηλίανθου μπορούν να χρησιμεύσουν ως ζωοτροφή ή ως λίπασμα.

Σίγουρα, ο ηλίανθος έχει αποδειχτεί πολύτιμο δώρο για τον άνθρωπο. Η ομορφιά του έχει εμπνεύσει έργα τέχνης, όπως τον πίνακα του Βίνσεντ Βαν Γκογκ «Ηλιοτρόπια». Οπουδήποτε και αν βρίσκεται ο ηλίανθος, μοιάζει να φέρνει τον ήλιο στο σπίτι μας και στον κήπο μας. Η ευχάριστη όψη του και οι πολλές χρήσεις του μπορεί κάλλιστα να έρχονται στο νου όταν διαβάζουμε τα λόγια του ψαλμωδού: «Πολλά έκανες εσύ, Ιεχωβά Θεέ μου, ναι, τα θαυμαστά σου έργα και τις σκέψεις σου σχετικά με εμάς . . . Είναι περισσότερα από όσα μπορώ να διηγηθώ».​—Ψαλμός 40:5.