Η Χώρα των Μεγάλων Νομισμάτων

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στο Γκουάμ

ΣΤΑ ανοιχτά του αχανούς Ειρηνικού Ωκεανού, θα βρείτε το Γιαπ. Η τροπική ομορφιά και το ήπιο κλίμα κάνουν αυτή τη συστάδα νησιών ευχάριστο λιμάνι για τους ταξιδιώτες που αναζητούν ησυχία. Αλλά συχνά οι επισκέπτες εκπλήσσονται πολύ από το γεγονός ότι οι άνθρωποι αφήνουν τις οικονομίες τους στο δρόμο.

Σε όλα τα νησιά, θα παρατηρήσετε πέτρινους δίσκους μπροστά σε κτίρια και κατά μήκος μονοπατιών. Αυτοί οι δίσκοι, που ονομάζονται ράι στην τοπική γλώσσα, αποτελούν το ντόπιο νόμισμα του Γιαπ. Μολονότι μερικοί άνθρωποι φυλάνε τα πέτρινα χρήματά τους στο σπίτι, οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τις «τράπεζες» του χωριού. Σε αυτά τα ιδρύματα, δεν υπάρχουν φρουροί ούτε ταμίες που εξυπηρετούν τους πελάτες. Μπορεί να μη βρείτε ούτε καν κτίριο. Αντί να ασφαλίζουν τα χρήματα σε θησαυροφυλάκια, αυτές οι «τράπεζες» έχουν τα κεφάλαιά τους στο ύπαιθρο. Εκεί, ακουμπισμένοι πάνω σε κοκκοφοίνικες και τοίχους βρίσκονται και άλλοι πέτρινοι δίσκοι, καθένας με μια τρύπα στο κέντρο του. Αυτά τα αντικείμενα έχουν διάμετρο μέχρι και 4 μέτρα και μπορεί να ζυγίζουν πάνω από πέντε τόνους.

Στο μέρος όπου ζείτε εσείς, ίσως να έχετε τα ψιλά στην τσέπη σας, αλλά εδώ τα νομίσματα είναι τόσο μεγάλα ώστε δεν χωράνε ούτε σε αυτοκίνητο. Κανένα τέτοιο πέτρινο νόμισμα δεν έχει κατασκευαστεί από το 1931 και έπειτα. Ωστόσο, εξακολουθούν να αποτελούν νόμιμο μέσο συναλλαγών στα νησιά. Πώς ήρθε σε ύπαρξη αυτό το παράξενο νόμισμα;

Δύσκολη η Απόκτησή Του

Σύμφωνα με το θρύλο, στο μακρινό παρελθόν, μια ομάδα ταξιδευτών από το Γιαπ αποβιβάστηκαν στο νησί Παλάου και προμηθεύτηκαν μερικές όμορφες πέτρες. Τις πήραν μαζί τους στο Γιαπ, και εκεί οι άνθρωποι αποφάσισαν να τις χρησιμοποιήσουν  ως νόμισμα. Άρχισαν να λαξεύουν τις πέτρες μετατρέποντάς τες σε δίσκους με σχήμα πανσέληνου και μια τρύπα στη μέση.

Οι κάτοικοι του Γιαπ ήταν πολύ επιλεκτικοί όσον αφορά το υλικό που χρησιμοποιούσαν. Προτιμούσαν τα ορυκτά τα οποία μας είναι τώρα γνωστά ως αραγωνίτης και ασβεστίτης. Ο αραγωνίτης, που συναντάται σε κοιτάσματα του εδάφους, είναι ένα υλικό το οποίο υπάρχει και στα μαργαριτάρια, ενώ ο ασβεστίτης είναι το κύριο συστατικό του μαρμάρου. Και τα δύο είναι ελκυστικά όταν λαξεύονται επιδέξια, αλλά κανένα δεν υπάρχει στο Γιαπ. Έτσι λοιπόν, οι κάτοικοι του Γιαπ συνέχισαν να πηγαίνουν στο Παλάου για να προμηθεύονται πέτρες. Το Παλάου βρίσκεται περίπου 400 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Γιαπ​—ένα πενθήμερο ταξίδι μέσα από επικίνδυνες θάλασσες με κανό.

Στο Παλάου, οι κάτοικοι του Γιαπ, αφού εξασφάλισαν την άδεια του τοπικού αρχηγού, άρχισαν να εξορύσσουν συμπαγείς πέτρες. Χρησιμοποιώντας πρωτόγονα εργαλεία χειρός, έκοβαν πέτρινες πλάκες μέσα από υπόγειες σπηλιές και τις λάξευαν δίνοντάς τους σχήμα δίσκου. Για να λαξευτεί ένα μόνο νόμισμα, το σφυροκόπημα και το σμίλευμα συνεχιζόταν επί μήνες, μερικές φορές ακόμη και χρόνια!

Στις πέτρες ανοίγονταν τρύπες για να στερεωθούν γεροί πάσσαλοι με τους οποίους μπορούσαν να μεταφερθούν στην ακτή. Εκεί, το νεόκοπο νόμισμα φορτωνόταν πάνω σε κανό ή σε σχεδίες από μπαμπού. Για να μεταφερθεί ένα μεγάλο κομμάτι, οι εργάτες το σήκωναν όρθιο στο νερό και κατόπιν έφτιαχναν μια μεγάλη σχεδία γύρω από αυτό. Με τον άνεμο στα πανιά και τα κουπιά στα στιβαρά τους χέρια, οδηγούσαν πίσω στο Γιαπ τη σχεδία που μετέφερε το νεόκοπο νόμισμα.

Όλη αυτή η εργασία γινόταν με το χέρι, και η διαδικασία ήταν επικίνδυνη. Μάλιστα πολλοί τραυματίζονταν ή σκοτώνονταν ενώ έκοβαν και μετακινούσαν τεράστια κομμάτια πέτρας στη στεριά. Το δε ταξίδι της επιστροφής στο Γιαπ είχε τους δικούς του κινδύνους. Μπορεί κανείς να δει πέτρινα νομίσματα στον πυθμένα της θάλασσας γύρω από το Γιαπ και το Παλάου, απόδειξη ότι δεν κατάφερναν να φτάσουν με ασφάλεια στο Γιαπ όλοι οι θησαυροί ούτε όλοι όσοι τους μετέφεραν. Αυτά τα καταποντισμένα χρήματα, ωστόσο, ανήκουν σε κάποιο άτομο στο Γιαπ. Έχουν αξία, ακριβώς όπως και οι πέτρινοι δίσκοι στη στεριά.

Πόση Είναι η Αξία Τους;

Όταν γίνεται κάποια εμπορική συναλλαγή και τα ράι αλλάζουν χέρια, ο νέος ιδιοκτήτης συνήθως αφήνει τις πέτρες στη θέση τους. Πολλά βρίσκονται στην τωρινή τους τοποθεσία εδώ και δεκαετίες και σε απόσταση μακρινή από τα σπίτια των σημερινών τους ιδιοκτητών. Το πρόβλημα της κλοπής δεν υφίσταται. Αν  ένας κλέφτης έβαζε στο μάτι κάποιο πέτρινο νόμισμα, πρώτα θα έπρεπε να έχει την απαιτούμενη δύναμη για να το πάρει και κατόπιν θα έπρεπε να διαθέτει το ανάλογο θράσος. Η δεύτερη προϋπόθεση θα ήταν ακόμη δυσκολότερη, εφόσον οι γείτονες γνωρίζουν σε ποιον ανήκει ο κάθε πέτρινος τροχός και τρέφουν βαθύ σεβασμό για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας.

Πώς μπορείτε να υπολογίσετε την αξία ενός πέτρινου νομίσματος; Πρώτα, παρατηρείτε το μέγεθός του, τη φυσική του ομορφιά και την ποιότητα της λάξευσής του. Έπειτα εξετάζετε την ιστορία του. Πόσο παλιό είναι; Ήταν πολύ δύσκολο να εξορυχθεί και να λαξευτεί; Κινδύνεψαν ή χάθηκαν ζωές όταν το μετέφεραν οι άντρες διά θαλάσσης στο Γιαπ; Τέλος, ποια είναι η κοινωνική θέση των ατόμων που περιλαμβάνονται στη δοσοληψία; Τα πέτρινα νομίσματα στα χέρια ενός αρχηγού έχουν περισσότερη αξία από αυτά που ανήκουν σε έναν κοινό κάτοικο.

Το 1960, όταν μια ξένη τράπεζα αγόρασε ένα πέτρινο νόμισμα με διάμετρο ενάμισι μέτρο, η ιστορία εκείνου του νομίσματος έγινε γνωστή στον έξω κόσμο. Φαίνεται πως το νόμισμα κυκλοφορούσε από τη δεκαετία του 1880. Κάποτε είχε χρησιμοποιηθεί για την πληρωμή των εργατών που έχτιζαν ένα σπίτι. Σε μια άλλη περίπτωση είχε δοθεί από κάποιους χωρικούς σε κατοίκους ενός γειτονικού χωριού ως αμοιβή για το ότι χόρεψαν έναν ιδιαίτερο χορό. Αργότερα δε, ένας οικοδεσπότης το είχε δώσει ως αντάλλαγμα για την κατασκευή μιας οροφής από λαμαρίνα. Όλες αυτές οι συναλλαγές έγιναν χωρίς να μετακινηθεί η πέτρα από την αρχική της θέση και χωρίς να τηρηθούν γραπτά αρχεία. Το πού ανήκε το νόμισμα καθώς και η ιστορία του ήταν κοινώς γνωστά στο Γιαπ.

Το Μεγαλύτερο Δεν Είναι Πάντα Καλύτερο

Όταν το ράι άρχισε να χρησιμοποιείται πριν από εκατοντάδες χρόνια, τα πέτρινα νομίσματα ήταν τόσο σπάνια και τόσο πολύτιμα ώστε μόνο οι αρχηγοί μπορούσαν να τα έχουν. Αργότερα, στα τέλη του 19ου αιώνα, χάρη στα σιδερένια εργαλεία και στα φορτηγά πλοία, οι άνθρωποι μπορούσαν να λαξεύουν και να μεταφέρουν πολύ περισσότερα τέτοια νομίσματα, περιλαμβανομένων και όσων είχαν μεγάλο μέγεθος. Ενώ τα νεότερα νομίσματα είναι μεγαλύτερα από τα παλιότερα, δεν είναι τόσο πολύτιμα, εφόσον δεν παράχθηκαν με τον παραδοσιακό, πιο επίπονο τρόπο.

Το 1929, μια επίσημη καταμέτρηση αποκάλυψε ότι υπήρχαν 13.281 πέτρες​—περισσότερες από τους κατοίκους των νησιών! Με το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αυτό άλλαξε. Τα στρατεύματα κατέσχεσαν πολλά από αυτά τα πέτρινα νομίσματα και μερικά τα έσπασαν για να κατασκευάσουν αεροδιαδρόμους και οχυρά. Μόνο οι μισοί πέτρινοι δίσκοι επέζησαν. Επιπρόσθετα, κυνηγοί ενθυμίων και ιδιωτικοί συλλέκτες έκλεψαν πολλούς δίσκους. Σήμερα, η κυβέρνηση θεωρεί τα πέτρινα χρήματα πολιτιστικό θησαυρό και τους παρέχει νομική προστασία.

Στο Γιαπ, τα χρήματα δεν φυτρώνουν πάνω στα δέντρα ούτε οι δρόμοι είναι στρωμένοι με χρυσάφι. Αλλά οι άνθρωποι εξακολουθούν να αφήνουν τα πλούτη τους στο δρόμο ώστε να είναι σε κοινή θέα!

[Χάρτες στη σελίδα 20]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ιαπωνία

ΕΙΡΗΝΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

Φιλιππίνες

Σαϊπάν

Γκουάμ

Γιαπ

Παλάου

[Ευχαριστίες]

Υδρόγειος: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 21]

«Τράπεζα» πέτρινου χρήματος

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Μερικά νομίσματα στο Γιαπ μπορεί να ζυγίζουν πάνω από πέντε τόνους