Λεβάντα​—Δώρο για τις Αισθήσεις

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Αυστραλία

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ Α΄ της Αγγλίας διέταξε να υπάρχει στο βασιλικό τραπέζι ένα καρύκευμα φτιαγμένο από αυτό. Ο Κάρολος ΣΤ΄ της Γαλλίας καθόταν σε μαξιλαράκια γεμισμένα με αυτό. Η Βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας το χρησιμοποιούσε για το λουτρό της. Ποιο ήταν αυτό το αντικείμενο του πόθου των βασιλιάδων; Ένας αρωματικός θάμνος γνωστός ως λεβάντα. Όποιος βρέθηκε ποτέ μέσα στο μοβ πέπλο ενός αγρού με λεβάντες καταλαβαίνει γιατί τόσο πολλοί άνθρωποι γοητεύονται από αυτό το αρωματικό φυτό.

Υπάρχουν πάνω από 30 είδη λεβάντας. Αυτό το ανθεκτικό βότανο ευδοκιμεί σε ποικίλες κλιματολογικές συνθήκες, από τον ψυχρό αέρα των γαλλικών Άλπεων ως τον καύσωνα της Μέσης Ανατολής. Η βοτανική ονομασία του φυτού είναι Λαβαντούλα, από τη λατινική λέξη λαβάρε, που σημαίνει «πλένομαι». Προέρχεται από μια συνήθεια των αρχαίων Ρωμαίων, οι οποίοι αρωμάτιζαν το λουτρό τους με έλαιο λεβάντας.

Ένα Τονωτικό από τα Παλιά Χρόνια

Η λεβάντα άρχισε να χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια. Το Μεσαίωνα, ήταν βασικό συστατικό ενός μείγματος γνωστού ως ξίδι των τεσσάρων ληστών, το οποίο χρησιμοποιούνταν για την καταπολέμηση της πανώλης. Το ξίδι πιθανώς να ονομάστηκε έτσι από το γεγονός ότι οι τυμβωρύχοι που έψαχναν τα υπάρχοντα των θυμάτων της πανώλης πλένονταν με αυτό το διάλυμα που είχε ως βάση του τη λεβάντα. Παρά τους κινδύνους της δουλειάς τους, φαίνεται πως σπάνια κολλούσαν αυτή την ασθένεια.

Οι βοτανολόγοι του 16ου αιώνα ισχυρίζονταν ότι η λεβάντα μπορούσε να θεραπεύσει, όχι μόνο κρυολογήματα και πονοκεφάλους, αλλά και την παράλυση των άκρων καθώς και διάφορες νευρώσεις. Επίσης, πίστευαν ότι αν κάποιος φορούσε στο κεφάλι έναν σκούφο από λεβάντα, αυτό θα αύξανε την ευφυΐα του. Πιο πρόσφατα, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μερικές κυβερνήσεις ζήτησαν από τους πολίτες τους να μαζεύουν λεβάντα από τους κήπους τους για να χρησιμοποιηθεί το έλαιό της στην επίδεση των τραυμάτων των στρατιωτών.

Έρευνα για Παραδοσιακές Χρήσεις

Μερικά έλαια λεβάντας, ιδιαίτερα του είδους Λαβαντούλα η γνήσια, φαίνεται πως  επιδρούν σε ορισμένα είδη βακτηρίων και μυκήτων. Κάποιοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι το έλαιο λεβάντας μπορεί να φανεί χρήσιμο στη θεραπεία βακτηριακών λοιμώξεων που είναι ανθεκτικές στα αντιβιοτικά. «Το έλαιο λεβάντας έχει επίσης αρκετές χρήσεις στη μαιευτική», λέει ένα πρόσφατο ερευνητικό άρθρο. «Μια εκτεταμένη κλινική δοκιμή έδειξε ότι οι μητέρες που χρησιμοποιούσαν συστηματικά έλαιο λεβάντας [στο μπάνιο τους] είχαν λιγότερες ενοχλήσεις 3 ως 5 μέρες μετά τον τοκετό . . . Επίσης, το έλαιο λεβάντας χρησιμοποιείται τώρα σε πολλές αίθουσες τοκετού λόγω της γενικής καταπραϋντικής δράσης του».

Τι θα λεχθεί για τη γευστική προτίμηση της Βασίλισσας Ελισάβετ στη λεβάντα; Είναι πράγματι βρώσιμη η λεβάντα; «Η λεβάντα ήταν ένα αγαπημένο μυρωδικό στην αγγλική κουζίνα της εποχής των Τιδόρ και της Ελισάβετ, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως καρύκευμα στο κυνήγι, στα ψητά κρέατα, στις φρουτοσαλάτες, ως γαρνίρισμα πάνω σε γλυκά ή ως γλύκισμα», λέει η Τζούντιθ Μακ Λόιντ στο βιβλίο της Λεβάντα, Γλυκιά Λεβάντα (Lavender, Sweet Lavender). Σήμερα μερικά είδη λεβάντας χρησιμοποιούνται ως αρωματικά σε μπισκότα, κέικ και παγωτά. Από την άλλη μεριά, δεν είναι επιθυμητά όλα τα είδη​—ιδιαίτερα στα έντομα. Στην πραγματικότητα, «το έλαιο της λεβάντας ή τα κονιοποιημένα φύλλα και άνθη της μπορεί να είναι χρήσιμα και ως παρασιτοκτόνα τόσο για εμπορική . . . όσο και για οικιακή χρήση, εφόσον η λεβάντα απωθεί τα ζωύφια, τις σιταρόψειρες, τις μελίγκρες και το σκόρο», αναφέρει μια μελέτη.

Αυξανόμενη Ζήτηση

Τις πρόσφατες δεκαετίες έχει αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον για τη λεβάντα. Τώρα καλλιεργείται στην Αυστραλία, στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη, στην Ιαπωνία και στη Νέα Ζηλανδία. «Η λεβάντα είναι σαν το κρασί», λέει ο Μπάιρον, ένας νεαρός φυτοκόμος ο οποίος φροντίζει καλλιέργειες λεβάντας έκτασης 100 στρεμμάτων στη νοτιοανατολική Βικτόρια της Αυστραλίας. «Το έλαιο που εξάγεται από το ίδιο είδος ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή, εφόσον επηρεάζεται από το έδαφος και το κλίμα στο οποίο αναπτύσσεται η λεβάντα. Ακόμη και ο χρόνος καθώς και η μέθοδος συλλογής μπορεί να επιδράσουν στο τελικό προϊόν».

Ανόμοια με το κρασί, το έλαιο λεβάντας εξάγεται, όχι με σύνθλιψη, αλλά με διοχέτευση ατμού. Ο Μπάιρον εξηγεί: «Για να παραχθεί ένα λίτρο ελαίου απαιτούνται περίπου 250 κιλά λεβάντας. Τα φρεσκοκομμένα λουλούδια, στελέχη και φύλλα πιέζονται δυνατά μέσα σε ένα μεγάλο χαλύβδινο βαρέλι. Στη βάση του δοχείου διοχετεύεται ατμός, και καθώς προχωράει στα μέρη του φυτού, απελευθερώνει το έλαιο. Ο ατμός και το έλαιο διοχετεύονται μέσω ενός συμπυκνωτή σε κάποιο σκεύος, όπου το έλαιο διαχωρίζεται από το νερό και ανεβαίνει στην επιφάνεια. Το έλαιο αφαιρείται και αποθηκεύεται σε δοχεία με κεραμικά τοιχώματα, όπου αφήνεται μερικούς μήνες να ωριμάσει».

Το έλαιο λεβάντας που παράγεται στο αγρόκτημα του Μπάιρον χρησιμοποιείται σε σαπούνια, κρέμες και κεριά. Τα λουλούδια πουλιούνται φρέσκα ή αποξηραμένα, και οι ανθισμένες κορυφές θεωρούνται πολύτιμο συστατικό των ποτπουρί. Χιλιάδες τουρίστες έρχονται κάθε χρόνο για να δοκιμάσουν διάφορα γλυκίσματα με λεβάντα και να χορτάσουν το θέαμα και το άρωμα που προσφέρουν οι αγροί με τις λεβάντες. Συχνά, ο Μπάιρον υπενθυμίζει σε αυτούς τους γεμάτους εκτίμηση επισκέπτες: «Δεν δημιουργούμε εμείς το έλαιο. Εμείς απλώς το εξάγουμε. Ο Δημιουργός της λεβάντας είναι Εκείνος που μας έδωσε αυτό το φυτό ως ένα δώρο για τις αισθήσεις μας».

[Πλαίσιο στη σελίδα 11]

Τρία είδη ελαίου λεβάντας παρασκευάζονται για εμπορικούς σκοπούς

Το καθαυτό έλαιο της λεβάντας εξάγεται από ένα είδος γνωστό ως «Λαβαντούλα η γνήσια». Σε αντίθεση με τα έλαια που αναφέρονται παρακάτω, έχει ελάχιστη ή καθόλου οσμή καμφοράς. Κάθε χρόνο παράγονται περίπου 200 τόνοι από αυτό.

Ένα άλλο είδος ελαίου λεβάντας προέρχεται από το φυτό «Λαβαντούλα η πλατύφυλλος». Κάθε χρόνο μπορεί να παράγονται ως και 200 τόνοι.

Υπάρχει και ένα έλαιο λεβάντας που προέρχεται από κάποιο υβρίδιο των δύο ειδών που προαναφέρθηκαν. Κάθε χρόνο πουλιούνται παγκοσμίως πάνω από χίλιοι τόνοι.

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Σε πολλά αγροκτήματα, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται παραδοσιακές μέθοδοι για τη συλλογή λεβάντας

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Το έλαιο λεβάντας εξάγεται με τη βοήθεια μεγάλων αποστακτήρων

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Το έλαιο λεβάντας ωριμάζει σε χαλύβδινα δοχεία με κεραμικά τοιχώματα προτού χρησιμοποιηθεί σε διάφορα προϊόντα