Κίνδυνος​— Φυτά-Δολοφόνοι!

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στη Βρετανία

ΕΙΝΑΙ ευρέως γνωστό ότι τα ζώα τρώνε φυτά. Ξέρετε όμως ότι μερικά φυτά τρώνε ζώα; Υπάρχουν γύρω στα 550 γνωστά είδη αυτών των σαρκοφάγων, ή εντομοφάγων, φυτών, ενώ ανακαλύπτονται ολοένα και περισσότερα. Αυτά τα παράξενα φυτά μπορούν να φωτοσυνθέτουν, αλλά εκείνα που αναπτύσσονται σε φτωχά εδάφη στερούνται κάποια απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, όπως τα νιτρικά άλατα. Τα έντομα αποτελούν σημαντικά συμπληρώματα διατροφής για αυτά τα πεινασμένα φυτά.

Κάθε φυτό έχει τη δική του μέθοδο για να παγιδεύει τη λεία του. Μερικά έχουν παγίδες ή καταπακτές, ενώ άλλα προσελκύουν τα θύματά τους σε ολισθηρές χοάνες ή σε κολλώδεις επιφάνειες από τις οποίες είναι αδύνατον να διαφύγουν. Ας δούμε από πιο κοντά τα σαρκοφάγα φυτά.

Παγίδες και Καταπακτές

Το γνωστότερο σαρκοφάγο φυτό είναι πιθανότατα η μυγοπαγίδα, η οποία φτάνει σε ύψος τα 30 εκατοστά περίπου. Η μυγοπαγίδα, που ευδοκιμεί στους τυρφώνες της Βόρειας και της Νότιας Καρολίνας στη Βόρεια Αμερική, έχει λαμπερά, ζωηρόχρωμα φύλλα στις άκρες των οποίων υπάρχουν αδένες που παράγουν νέκταρ—ένας πειρασμός στον οποίο δύσκολα μπορούν να αντισταθούν τα έντομα! Εκεί καραδοκεί ο κίνδυνος, εφόσον στο μέσο κάθε λοβού του φύλλου της μυγοπαγίδας υπάρχουν τρεις τρίχες ενεργοποίησης. Όταν το ανύποπτο πλάσμα τις αγγίξει, τα φύλλα κλείνουν. Τα αγκάθια που υπάρχουν στην άκρη των φύλλων συμπλέκονται, όπως οι σιαγόνες του δόκανου, φυλακίζοντας τη λεία.

Αν η παγίδα πιάσει κάτι που παρασύρθηκε προς αυτήν από τον άνεμο​—όπως, λόγου χάρη, ένα ξερό κλαδάκι—​το φυτό θα το ελευθερώσει μέσα σε λίγες μέρες. Όταν, όμως, τα αισθητήρια όργανα του φύλλου ανιχνεύσουν την παρουσία αζωτούχων ουσιών, εκκρίνονται ένζυμα τα οποία διασπούν το σώμα του αιχμαλωτισμένου εντόμου ώστε να μπορέσει το φυτό να απορροφήσει τα θρεπτικά στοιχεία. Αυτή η διαδικασία διαρκεί από 10 ως 35 μέρες, ανάλογα με το μέγεθος του θηράματος.

Είναι ενδιαφέρον ότι, αν διαταραχθεί μία τρίχα ενεργοποίησης, ίσως από κάποια σταγόνα βροχής, η παγίδα δεν θα κλείσει. Μόνο αν αγγιχτούν δύο ή περισσότερες τρίχες​—ακόμη και με διαφορά 20 δευτερολέπτων—​θα αντιδράσει το φυτό. Η ταχύτητα με την οποία κλείνει η παγίδα εξαρτάται από τη θερμοκρασία και το φως του ήλιου. Υπό ορισμένες συνθήκες, κλείνει με ταχύτητα ενός τριακοστού του δευτερολέπτου.

Οι παγίδες ορισμένων φυτών ενεργοποιούνται ακόμη πιο γρήγορα. Δείτε τι συμβαίνει με την ουτρικουλάρια, η οποία είναι κατά βάση υδρόβιο φυτό και τα φύλλα της βρίσκονται κάτω από το νερό. Τα φύλλα περιέχουν πολυάριθμους σάκους, καθένας από τους οποίους είναι εφοδιασμένος με μια καταπακτή και αρκετές μακριές τρίχες. Όταν ένα μικρό πλάσμα, όπως ο νερόψυλλος, αγγίξει τις τρίχες, η καταπακτή ανοίγει. Επειδή η πίεση του νερού μέσα στο σάκο είναι χαμηλότερη από ό,τι έξω, το μικροσκοπικό θύμα αναρροφάται και η καταπακτή κλείνει πίσω του. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα σε μόλις ένα τριακοστό πέμπτο του δευτερολέπτου.

Ολισθηρές Χοάνες

Ανάμεσα στα μεγαλύτερα σαρκοφάγα φυτά είναι και τα κρεμαστά νηπενθή. Μερικά, όπως αυτά που ευδοκιμούν στη Νοτιοανατολική Ασία, είναι αναρριχητικά και αναπτύσσονται προς τις κορυφές των δέντρων. Περιέχουν παγίδες οι οποίες μπορούν να συγκρατήσουν μέχρι και δύο λίτρα υγρού ώστε να πιάνουν μεγάλα πλάσματα όπως βατράχους. Μερικά μάλιστα λέγεται ότι έχουν πιάσει αρουραίους. Αλλά πώς λειτουργούν οι παγίδες;

Κάθε φύλλο του νηπενθούς μοιάζει με ασκίδιο ή υδρία, και έχει ένα πώμα που το προστατεύει από τη βροχή. Το έντομο δελεάζεται από το λαμπερό χρώμα και το άφθονο νέκταρ του ασκιδίου, αλλά το χείλος έχει γλιστερή επιφάνεια. Όταν το έντομο προσπαθήσει να φτάσει στο νέκταρ, χάνει την ισορροπία του και γλιστράει μέσα στο υγρό που υπάρχει στον πυθμένα. Στο εσωτερικό του φύλλου, υπάρχουν τρίχες με κατεύθυνση προς τα κάτω οι οποίες δεν αφήνουν το έντομο να διαφύγει. Επιπλέον, το νέκταρ μερικών ασκιδιοφόρων φυτών περιέχει μια ναρκωτική ουσία που ζαλίζει τη λεία.

Το πιο εντυπωσιακό ασκιδιοφόρο φυτό είναι αναμφίβολα το φυτό κόμπρα, το οποίο αναπτύσσεται στα βουνά της Καλιφόρνιας και του Όρεγκον στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το ασκίδιο μοιάζει πολύ με κόμπρα που ορθώνεται για να επιτεθεί. Το έντομο μπαίνει στο στόμιο του φυτού, αλλά κατόπιν μπερδεύεται  από το φως που νομίζει πως έρχεται από κάποια μικρά ανοίγματα. Πετάει συνέχεια προς το φως προσπαθώντας μάταια να διαφύγει. Εξαντλημένο, πέφτει μέσα στο υγρό που υπάρχει στη βάση του φυτού και πνίγεται.

Η Αξία τους στο Σπίτι και στο Εμπόριο

Το φυτό πιγκουικούλα έχει κολλώδη φύλλα τα οποία ελκύουν τις σκιαρίδες και τις άσπρες μύγες. Αυτά τα βλαβερά έντομα πλήττουν τόσο τα φυτά των εμπορικών θερμοκηπίων όσο και τα φυτά εσωτερικού χώρου. Οι ανθρωποποίητες παγίδες είναι αποτελεσματικές αλλά δεν κάνουν διακρίσεις, εφόσον παγιδεύουν και τις μέλισσες καθώς και τις μύγες των λουλουδιών. Η κολλώδης ουσία που εκκρίνει η πιγκουικούλα υπερέχει. Συγκρατεί μόνο τα μικροσκοπικά βλαβερά έντομα.

 Οι σαρρακηνίες της Βόρειας Αμερικής γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλείς ανάμεσα στους κηπουρούς. Τα όμορφα άνθη τους και το κομψό σχήμα των φύλλων τους τις κάνουν εξίσου ελκυστικές με άλλα φυτά, και η καλλιέργειά τους είναι εύκολη. Και αυτές, επίσης, τρώνε αναρίθμητες μύγες. Πράγματι, κάθε ομάδα φύλλων μπορεί να παγιδέψει χιλιάδες μύγες σε μία και μόνο εποχή. Οι μέλισσες δεν κινδυνεύουν, εφόσον φαίνεται πως δεν ελκύονται από αυτά τα φυτά. Πώς, όμως, γονιμοποιούνται τα άνθη χωρίς να παγιδέψουν τα έντομα που τα επικονιάζουν; Τα άνθη εμφανίζονται πρώτα, ενώ τα ασκίδια είναι ακόμη σε στάδιο ανάπτυξης. Όταν τα ασκίδια αναπτυχθούν πλήρως, τα άνθη έχουν πια πεθάνει και οι επικονιαστές έχουν πάει αλλού.

Ένα εύκολο στην καλλιέργεια φυτό, το οποίο αντέχει σε ποικίλες θερμοκρασίες, είναι η δροσερά της Αυστραλίας με τα διχαλωτά φύλλα. «Είναι το ιδανικό φυτό αν τα κουνούπια σάς εμποδίζουν να κάθεστε έξω το βράδυ», λέει ο Κρις Χιθ, ειδικός στα σαρκοφάγα φυτά του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κηποκαλλιεργειών Γουόλγουορθ στο Λονδίνο. «Φυτέψτε το σε ένα κρεμαστό καλάθι, και οι αστραφτερές σταγόνες του κολλώδους υγρού που παράγει θα προσελκύσουν τα κουνούπια». Όποιο κουνούπι ακουμπήσει σε φύλλο, θα το συγκρατήσουν οι κολλώδεις τρίχες του, οι οποίες κλίνουν προς τα μέσα και πιέζουν το έντομο στην επιφάνεια του φύλλου.

Διατήρηση των Αρπακτικών Φυτών

Δυστυχώς, πολλά σαρκοφάγα φυτά αναπτύσσονται σε περιβάλλον το οποίο καταστρέφεται από τον άνθρωπο. Λόγου χάρη, το κρεμαστό νηπενθές της Νοτιοανατολικής Ασίας απειλείται εξαιτίας της κοπής και της καύσης των δέντρων για γεωργική χρήση της γης. Σε άλλες περιοχές οι υγρότοποι αποστραγγίζονται για να γίνουν αναπτυξιακά έργα. Μερικά είδη έχουν κιόλας εξαφανιστεί. a

Θα θέλατε να καλλιεργήσετε ένα σαρκοφάγο φυτό; Δεν υπάρχει λόγος να το πάρετε από το φυσικό του περιβάλλον, εφόσον πολλά είδη μπορείτε να τα βρείτε εύκολα από προμηθευτές οι οποίοι τα πολλαπλασιάζουν με σπόρους ή με ιστοκαλλιέργεια. Οι οδηγίες για την καλλιέργειά τους είναι απλές: Να διατηρείτε πάντοτε υγρό το φυτό ποτίζοντάς το με νερό της βροχής. Επίσης, τα σαρκοφάγα φυτά ευδοκιμούν σε προσήλια μέρη, αλλά τα είδη που προέρχονται από εύκρατες περιοχές είναι καλύτερα να διατηρούνται σε δροσερό περιβάλλον στη διάρκεια του χειμώνα. Απαιτείται υπομονή, επειδή μερικά φυτά μπορεί να χρειαστούν ως και τρία χρόνια για να αναπτυχθούν πλήρως. Τουλάχιστον δεν χρειάζεται να τα τρέφετε. Εξασφαλίζουν μόνα τους την τροφή τους!

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

◼ Τροφή για Μύκητες

Τα πιο μικρά σαρκοφάγα φυτά είναι μύκητες οι οποίοι παγιδεύουν μικροσκοπικούς νηματώδεις σκώληκες που κατοικούν στο χώμα. Μερικοί από αυτούς τους μύκητες έχουν κολλώδεις προεξοχές στα στελέχη τους, ενώ άλλοι έχουν τριπλούς βρόχους, πάχους μόλις 25 χιλιοστών του χιλιοστού, οι οποίοι σφίγγουν γύρω από το νηματώδη σκώληκα που περνάει άθελά του ανάμεσά τους. Μόλις παγιδευτεί ο σκώληκας, εισχωρούν σε αυτόν νημάτια του μύκητα, και σύντομα επέρχεται ο θάνατος. Εξετάζεται το κατά πόσο μπορούν αυτοί οι μύκητες να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο των ζιζανίων, εφόσον οι νηματώδεις σκώληκες προξενούν κάθε χρόνο ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ στις καλλιέργειες.

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

◼ Τα Έντομα στην Αντεπίθεση!

Δεν ξεγελιούνται όλα τα έντομα από τα τεχνάσματα των εντομοφάγων φυτών. Η κρεατόμυγα, λόγου χάρη, έχει μια απόφυση σε κάθε πόδι. Όπως συμβαίνει με το γάντζο του ορειβάτη, αυτές οι αποφύσεις βοηθούν το έντομο να σκαρφαλώσει στις τρίχες του ασκιδιοφόρου φυτού που έχουν κατεύθυνση προς τα κάτω. Όταν επωαστούν τα αβγά της κρεατόμυγας, οι προνύμφες τρέφονται με τα κατάλοιπα των εντόμων. Έπειτα, όταν είναι έτοιμες να γίνουν νύμφες, ανοίγουν τρύπες στο ασκίδιο και διαφεύγουν. Οι κάμπιες μιας μικρής νυχτοπεταλούδας, από τη μεριά τους, καλύπτουν τις επιθετικές τρίχες του ασκιδιοφόρου φυτού με έναν ιστό. Μερικές αράχνες υφαίνουν έντεχνα τους ιστούς τους στο πάνω μέρος των νηπενθών έτσι ώστε να επωφελούνται πρώτες από τα φιλοπερίεργα έντομα, και τουλάχιστον ένα είδος αράχνης έχει ιδιαίτερο τύπο δέρματος το οποίο της επιτρέπει να βρίσκει καταφύγιο στα πεπτικά υγρά του φυτού όταν απειλείται.

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Κρεμαστό φύλλο νηπενθούς

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Μυγοπαγίδα

Στο φύλλο αριστερά φαίνεται μια παγιδευμένη μύγα, ενώ στο φύλλο δεξιά φαίνονται οι τρίχες ενεργοποίησης

[Ευχαριστίες]

Φυτά: Copyright Chris Heath, Kentish Town City Farm, London

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Άνθος και ανώριμο ασκίδιο του φυτού κόμπρα

[Ευχαριστίες]

Copyright Chris Heath, Kentish Town City Farm, London

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Σαρρακηνία της Βόρειας Αμερικής

Το άνθος της έχει μέγεθος όσο ένα πορτοκάλι περίπου

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Πιγκουικούλα

Σκιαρίδες και άσπρες μύγες είναι παγιδευμένες στα κολλώδη φύλλα της

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Φύλλα σαρρακηνίας της Βόρειας Αμερικής

Ένθετο: Μύγα τρέφεται με νέκταρ που της φέρνει υπνηλία

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Η δροσερά με τα διχαλωτά φύλλα

Έντομο παγιδεύεται από τις κολλώδεις τρίχες του φύλλου

[Ευχαριστίες]

Φυτά: Copyright Chris Heath, Kentish Town City Farm, London