Βροχερά Δάση​—Μπορούμε να τα Χρησιμοποιούμε Χωρίς να τα Καταστρέφουμε;

ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ότι οι επιχειρήσεις υλοτομίας έχουν το δικαίωμα να καταστρέφουν τα τροπικά βροχερά δάση του κόσμου; Πιθανότατα θα απαντήσετε όχι! Ωστόσο, κάποιοι οικολόγοι θα διατείνονταν ότι αρκετοί οι οποίοι λένε όχι, στην ουσία, έχουν ήδη πει ναι​—αγοράζοντας, λόγου χάρη, έπιπλα από όμορφη τροπική ξυλεία που την προτιμούν πολλοί και η οποία προέρχεται από φυσικά βροχερά δάση μάλλον παρά από καλλιέργειες δέντρων.

Η υλοτομία συνήθως εξισώνεται με την αποδάσωση. Πράγματι, πολλά δάση καταστρέφονται εξαιτίας της υλοτομίας. Κάποιοι, όμως, ισχυρίζονται ότι άλλα δάση από τα οποία συλλέγεται ξυλεία έχουν υποστεί ελάχιστη ζημιά. Μπορούν στ’ αλήθεια τα τροπικά βροχερά δάση και η άγρια ζωή τους να επιβιώσουν από την υλοτομία; Ας εξετάσουμε πρώτα πώς μπορεί η υλοτομία να καταστρέψει ένα δάσος.

Πώς Μπορεί η Υλοτομία να Καταστρέψει Δάση και Άγρια Ζωή

Σκεφτείτε το ακόλουθο σενάριο: Η ιστορία ξεκινάει με μπουλντόζες οι οποίες ανοίγουν δρόμους βαθιά μέσα στο δάσος. Αμέσως, οι υλοτόμοι αναλαμβάνουν δράση με τα αλυσοπρίονά τους. Η άδεια υλοτομίας την οποία έχει πάρει η εταιρία είναι βραχυπρόθεσμη, και γι’ αυτόν το λόγο οι εργάτες λαβαίνουν την οδηγία να συλλέξουν οτιδήποτε έχει αξία. Καθώς πέφτουν τα εμπορεύσιμα δέντρα, υφίστανται ζημιές ή καταστρέφονται τα γειτονικά δέντρα τα οποία ενώνονται μαζί τους με περικοκλάδες. Κατόπιν, βαριά, ερπυστριοφόρα οχήματα καταπατούν την πυκνή βλάστηση για να ρυμουλκήσουν τους κορμούς, συμπιέζοντας το λεπτό χώμα μέχρι που γίνεται ουσιαστικά άχρηστο.

Οι εργαζόμενοι στην εταιρία υλοτομίας τρώνε γενικά περισσότερο κρέας από όσο οι ντόπιοι χωρικοί. Το δάσος ερευνάται εξονυχιστικά για θηράματα και συνήθως θανατώνονται περισσότερα από όσα είναι πράγματι απαραίτητα. Οι δρόμοι που αφήνουν πίσω τους οι υλοτόμοι παρέχουν πρόσβαση σε μια περιοχή η οποία προηγουμένως ήταν απρόσιτη. Τώρα μπορούν να φτάσουν εκεί κυνηγοί με οχήματα και όπλα για να αποτελειώσουν όσα ζώα έχουν απομείνει στο δάσος. Οι παγιδευτές παίρνουν τα μικρότερα ζώα και πουλιά για το επικερδές εμπόριο κατοικιδίων. Έπειτα έρχονται οι έποικοι, χιλιάδες ακτήμονες που ψάχνουν μια ευκαιρία για να κερδίσουν τα προς το ζην στη νέα ευπρόσιτη γη. Κόβοντας και καίγοντας το δάσος για τις καλλιέργειές τους, καταστρέφουν τα εναπομείναντα δέντρα, πράγμα που επιτρέπει στις δυνατές βροχοπτώσεις να παρασύρουν το λεπτό επιφανειακό χώμα.

Στην ουσία, το δάσος πέθανε. Η υλοτομία ήταν  απλώς η αρχή. Αλλά χρειάζεται να είναι τόσο καταστροφική η συλλογή ξυλείας από τα τροπικά βροχερά δάση;

Υλοτομία Μικρής Κλίμακας

Τα πρόσφατα χρόνια έχει ανανεωθεί το ενδιαφέρον για την ιδέα της υλοτομίας μικρής κλίμακας και για τη βιώσιμη διαχείριση των δασών. Σκοπός είναι η συλλογή ξυλείας με τρόπο που προξενεί τη μικρότερη ζημιά στο δάσος και στην άγρια ζωή του. Το δάσος αποκαθίσταται σταδιακά, επιτρέποντας και άλλη συλλογή ξυλείας μερικές δεκαετίες αργότερα. Αντιμέτωποι με την πίεση των υπέρμαχων για τη διατήρηση του περιβάλλοντος, ορισμένοι έμποροι διαφημίζουν τώρα την ξυλεία τους, λέγοντας ότι προέρχεται από δάση για τα οποία υπάρχει πιστοποίηση βιώσιμης διαχείρισης. Ας εξετάσουμε πώς εφαρμόζεται η υλοτομία μικρής κλίμακας.

Κάποιος επαγγελματίας δασοκόμος και μια ομάδα βοηθών προχωρούν ανάμεσα στη χαμηλή βλάστηση. Αποτελούν μία από τις αρκετές ομάδες που θα βρίσκονται για διάστημα ίσως και έξι μηνών στη ζούγκλα κάνοντας απογραφή του δάσους. Η εταιρία υλοτομίας έχει μακροπρόθεσμο δικαίωμα εκμετάλλευσης εδώ, και έτσι οι εργάτες έχουν χρόνο να κάνουν αυτή την καταμέτρηση των δέντρων προκειμένου να διατηρηθεί το δάσος για μελλοντική χρήση.

Ο δασοκόμος σημαδεύει κάθε δέντρο με έναν αριθμό καταχώρισης και προσδιορίζει το είδος του. Υπάρχουν εκατοντάδες ποικιλίες, γι’ αυτό πρέπει να είναι ιδιαίτερα έμπειρος. Ωστόσο, για το επόμενο βήμα χρειάζεται η σύγχρονη τεχνολογία.

Χρησιμοποιώντας μια φορητή συσκευή η οποία συνδέεται με δορυφόρους του Παγκόσμιου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης, ο δασοκόμος καταχωρίζει το μέγεθος, το είδος και τον αριθμό του δέντρου. Έπειτα, όταν ολοκληρωθεί η καταχώριση, όλες οι πληροφορίες για αυτό το δέντρο, περιλαμβανομένης και της ακριβούς θέσης του, στέλνονται αμέσως από το δάσος σε ένα κομπιούτερ σε κάποια μακρινή, θορυβώδη πόλη.

Αργότερα, ο διαχειριστής του δάσους τυπώνει από το κομπιούτερ του έναν χάρτη ο οποίος απεικονίζει λεπτομερώς κάθε αξιόλογο δέντρο του δάσους. Επιλέγει με ακρίβεια τα δέντρα που θα μπορούσαν να κοπούν σε αρμονία με τους επίσημους κανονισμούς. Στην περίπτωση που υπάρχουν πολλά είδη, επιτρέπεται να κοπεί μόνο το 50 τοις εκατό των δέντρων που είναι μεγαλύτερα από μια συγκεκριμένη διάμετρο η οποία προσδιορίζεται στη συμφωνία εκμετάλλευσης. Τα γηραιότερα και υγιέστερα δέντρα πρέπει να παραμείνουν για να προμηθεύουν σπόρους.

Πώς, όμως, μπορούν να κοπούν δέντρα χωρίς να υποστεί ζημιά το δάσος; Το Ξύπνα! έθεσε αυτό το ερώτημα στον Ρομπέρτο, το δασοκόμο που αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο. Εκείνος μας εξήγησε: «Ο χάρτης είναι η βάση. Με το χάρτη των δέντρων, μπορούμε να προγραμματίσουμε τη συλλογή ξυλείας και έτσι να προκαλέσουμε ελάχιστη ζημιά στο δάσος. Μπορεί να προγραμματιστεί ακόμη και η πλευρά στην οποία θα πέσει το δέντρο για να ελαχιστοποιηθεί η ζημιά στα γύρω δέντρα.

»Μπορούμε επίσης να προγραμματίσουμε την αφαίρεση των κορμών με βαρούλκα, παρά να χρησιμοποιούμε μπουλντόζες που ανοίγουν δρόμο για κάθε κομμένο δέντρο. Πριν ρίξουν τα δέντρα, οι υλοτόμοι κόβουν τις περικοκλάδες με τις οποίες ενώνονται αυτά με τα γειτονικά δέντρα​—και πάλι για να μειωθεί η ζημιά στα γύρω δέντρα. Εργαζόμαστε στο χώρο εκμετάλλευσης τμηματικά, χαρτογραφώντας και συλλέγοντας ξυλεία από μία έκταση κάθε χρόνο ώστε να επιστρέφουμε σε αυτήν έπειτα από τουλάχιστον 20 χρόνια. Σε μερικές δασικές περιοχές, επιστρέφουμε στην ίδια έκταση έπειτα από 30 χρόνια».

Ωστόσο, ο Ρομπέρτο εργάζεται σε εταιρία υλοτομίας. Το Ξύπνα!, λοιπόν, τον ρώτησε: «Πόσο πολύ ενδιαφέρονται στην πραγματικότητα οι υλοτόμοι για την προστασία της άγριας ζωής;»

Προστασία των Ζώων

«Δεν μπορεί ένα δάσος να είναι υγιές αν δεν έχει ζώα», παρατηρεί ο Ρομπέρτο. «Αυτά είναι απαραίτητα για την επικονίαση και το διασκορπισμό των σπόρων. Κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να ενοχλούμε όσο λιγότερο γίνεται τα άγρια ζώα. Για παράδειγμα, σχεδιάζουμε προσεκτικά τους δρόμους πρόσβασης ώστε να είναι λίγοι και αραιοί. Όπου είναι δυνατόν, ανοίγουμε δρόμους τόσο στενούς ώστε να μπορεί ο θόλος των δέντρων να τους σκεπάζει. Αυτό δίνει τη δυνατότητα σε ζώα όπως οι βραδύποδες και οι πίθηκοι να περνούν το δρόμο χωρίς να κατεβαίνουν από τα δέντρα».

Ο Ρομπέρτο δείχνει κάποια χρωματισμένα σημεία στο χάρτη του. Αυτά πρέπει να μείνουν τελείως ανέπαφα. Μια προστατευμένη λωρίδα και στις δύο όχθες κάθε ποταμού, για παράδειγμα, επιτρέπει στα ζώα να κινούνται από τη μια περιοχή στην άλλη παραμένοντας στο περιβάλλον της ζούγκλας.

«Εκτός από το ζωτικό φυσικό περιβάλλον στις όχθες των ποταμών», μας εξηγεί, «προστατεύουμε επίσης σπηλιές, βραχώδεις προεξοχές, μακρόβια δέντρα με κοιλότητες, δέντρα με σαρκώδεις καρπούς ​—στην πραγματικότητα, οποιαδήποτε περιοχή παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβίωση κάποιου συγκεκριμένου είδους. Για να αποτρέψουμε το παράνομο κυνήγι, απαγορεύουμε στους υπαλλήλους μας να οπλοφορούν, και για να μην καλύπτουν με τα ζώα του δάσους τις ανάγκες τους σε κρέας, εισάγουμε αεροπορικώς στον καταυλισμό των υλοτόμων βοδινό κρέας και κοτόπουλα. Επίσης, όταν έχουμε τελειώσει έναν τομέα, φράζουμε προσεκτικά ή ελέγχουμε τους δρόμους εμποδίζοντας τους κυνηγούς ή τους παράνομους υλοτόμους να μπουν στο δάσος.

»Προσωπικά, χαίρομαι να τα κάνω όλα αυτά επειδή πιστεύω ότι πρέπει να προστατεύουμε τη δημιουργία του Θεού. Αλλά σχεδόν όλα τα μέτρα που έχω περιγράψει αποτελούν απαιτήσεις διεθνών κανονισμών για δάση που έχουν πιστοποιητικό βιώσιμης διαχείρισης. Για να πάρει πιστοποιητικό, μια εταιρία πρέπει να περάσει με επιτυχία τους ελέγχους διεθνών οργανισμών».

Αποφέρουν κέρδη τα δάση βιώσιμης διαχείρισης; Εκτός από μερικούς ενθουσιώδεις υποστηρικτές, όπως ο Ρομπέρτο, οι υλοτόμοι κατά κανόνα δεν βλέπουν με πολύ ενθουσιασμό τα σχέδια διατήρησης της άγριας ζωής. Τέτοιοι περιορισμοί συνήθως εκλαμβάνονται ως απειλή για το κέρδος.

Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτες που διεξάχθηκαν στην ανατολική Αμαζονία στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το κόστος της χαρτογράφησης δέντρων, της κοπής περικοκλάδων και της προγραμματισμένης αφαίρεσης κορμών υπερκαλύφτηκε, χάρη στην αυξημένη αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, χάθηκαν λιγότεροι κορμοί. Συνήθως, χωρίς αυτή τη χαρτογράφηση, η ομάδα με τα αλυσοπρίονα κόβει ένα δέντρο το οποίο δεν μπορεί κατόπιν να βρει μέσα στην πυκνή ζούγκλα η ομάδα που έχει αναλάβει να το ρυμουλκήσει έξω από αυτήν.

Επίσης, ίσως είναι ευκολότερο να πουληθεί ξυλεία για την οποία υπάρχει πιστοποίηση από ανεξάρτητο φορέα ότι προέρχεται από δάσος βιώσιμης διαχείρισης. Αλλά προστατεύει πράγματι η υλοτομία μικρής κλίμακας τη βιοποικιλία; Πόση άγρια ζωή επιβιώνει από μια τέτοια συλλογή κορμών σε ένα βροχερό δάσος;

Μπορεί να Επιβιώσει η Άγρια Ζωή των Δασών από την Υλοτομία;

Ομολογουμένως, το οικοσύστημα των τροπικών βροχερών δασών είναι εύθραυστο και περίπλοκο. Ωστόσο, μπορεί να αποδειχτεί ότι έχει εκπληκτικές ικανότητες ανανέωσης υπό ορισμένες συνθήκες. Για παράδειγμα, αν παραμένει κάποιο ανέπαφο δάσος κοντά σε μια περιοχή στην οποία συλλέγεται ξυλεία, τότε δενδρύλλια των ειδών που αφαιρέθηκαν θα αναπτυχθούν σταδιακά και θα συμπληρώσουν τα κενά που έμειναν στο θόλο. Τι θα συμβεί όμως στα ζώα, στα πουλιά και στα έντομα;

Μερικά είδη επηρεάζονται σοβαρά, και οι περισσότερες εργασίες υλοτομίας συμβάλλουν στη μείωση της ποικιλίας πουλιών  και ζώων στην περιοχή. Εντούτοις, η υλοτομία μικρής κλίμακας συνήθως επηρεάζει ελάχιστα την πλειονότητα των ειδών. Μάλιστα, το άνοιγμα κενών στο θόλο ίσως στην πραγματικότητα να βοηθάει ορισμένα είδη. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η παρουσία ανθρώπων​—ακόμη και αν κάποιοι από αυτούς βρίσκονται εκεί για επιλεκτική υλοτομία—​μπορεί να αυξάνει τη βιολογική ποικιλία των βροχερών δασών.

Υπάρχουν, λοιπόν, αξιοσημείωτα στοιχεία που δείχνουν ότι τα τροπικά βροχερά δάση μπορούν να τύχουν υπεύθυνης εκμετάλλευσης, χωρίς να υποστεί μόνιμη βλάβη η ποικιλία της ζωής. Το περιοδικό Ικόνομιστ (Economist) του Λονδίνου ανέφερε: «Με τη βιώσιμη διαχείριση, το 10% και μόνο των δασών που έχουν απομείνει θα μπορούσε να ικανοποιήσει όλες τις υπάρχουσες απαιτήσεις για τροπική ξυλεία. Μεγάλο μέρος από τα υπόλοιπα θα μπορούσαν να ανακηρυχτούν προστατευόμενα».

Ένα παράδειγμα ολικής προστασίας είναι το δάσος στο οποίο αναφερθήκαμε στο αρχικό άρθρο. Ο Ραμίρο το προστατεύει επειδή οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει εκεί αρκετά είδη υπό εξαφάνιση. Τέτοια βροχερά ορεινά δάση είναι σπάνια και περιέχουν μια ασυνήθιστα μεγάλη ποικιλία ζωής. «Το κλειδί για τη διατήρηση είναι η επιμόρφωση», εξηγεί ο Ραμίρο. «Από τη στιγμή που οι ντόπιοι χωρικοί κατάλαβαν ότι το υδάτινο απόθεμά τους εξαρτάται από το δάσος, άρχισαν να ενδιαφέρονται για τη διατήρησή του».

Ο Ραμίρο προσθέτει: «Ο οικοτουρισμός είναι επίσης σημαντικός επειδή οι επισκέπτες μαθαίνουν γιατί αξίζει να προστατευτούν τα διάφορα δέντρα και φυτά που βλέπουν. Φεύγουν με αυξημένη εκτίμηση για το δάσος και για την άγρια ζωή του».

Τα παραδείγματα του Ραμίρο και του Ρομπέρτο δείχνουν παραστατικά ότι ο άνθρωπος είναι δυνατόν να χρησιμοποιεί το τροπικό βροχερό δάσος χωρίς να καταστρέφει ούτε αυτό ούτε την άγρια ζωή του. Αλλά το γεγονός ότι είναι δυνατόν να γίνει αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνει κιόλας. Κάποιοι σήμερα μπορούν να βεβαιώνονται ότι η τροπική ξυλεία που αγοράζουν προέρχεται από δάσος για το οποίο υπάρχει πιστοποίηση βιώσιμης διαχείρισης. Άλλοι, όμως, δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα. Θα σώσουν, λοιπόν, οι προσπάθειες διατήρησης την εντυπωσιακή ποικιλία ζωής των δασών;

 [Χάρτες στη σελίδα 7]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΒΟΛΙΒΙΑ

Ο χάρτης στα δεξιά παρέχει πληροφορίες για κάθε δέντρο. Όπως φαίνεται επάνω, ο χάρτης αντιπροσωπεύει μια πολύ μικρή περιοχή της Βολιβίας

[Ευχαριστίες]

Όλοι οι χάρτες εκτός από επάνω αριστερά: Aserradero San Martin S.R.L., Bolivia

[Εικόνες στη σελίδα 7]

Κάθε δέντρο αριθμείται ξεχωριστά και προσδιορίζεται το είδος του. Έπειτα, με τη βοήθεια μιας συσκευής Παγκόσμιου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης (επάνω), καταγράφεται η ακριβής του θέση

[Εικόνα στη σελίδα 7]

“Ο χάρτης απογραφής του δάσους είναι η βάση για την προγραμματισμένη συλλογή ξυλείας ώστε να μην προκληθεί μόνιμη βλάβη στο δάσος ή στην άγρια ζωή του”.​—Ρομπέρτο

[Εικόνα στη σελίδα 8, 9]

«Το κλειδί για τη διατήρηση είναι η επιμόρφωση».​—Ραμίρο

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 9]

Φωτογραφία: Zoo de Baños