Τα Δύο Πρόσωπα της Φωτιάς

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

Η ΦΩΤΙΑ μπορεί να είναι φίλος ή εχθρός. Η φωτιά μπορεί να αναζωογονήσει έναν τόπο ή να τον καταστρέψει. Μεγάλες πυρκαγιές μπορούν να μετατραπούν σε εξαιρετικά καταστροφικές δυνάμεις, οι οποίες είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθούν.

Ένα παράδειγμα της μεγάλης καταστροφικής μανίας της φωτιάς είναι αυτό που συνέβη στην Ινδονησία το 1997. Εκείνο το έτος, οι δασικές πυρκαγιές ερήμωσαν τη χώρα, προκαλώντας τεράστιες ζημιές στη γη, στην υγεία των ανθρώπων και στην οικονομία. Ο δε καταστροφικός καπνός από εκείνες τις πυρκαγιές επεκτάθηκε στις γειτονικές χώρες​—οχτώ συνολικά—​επηρεάζοντας περίπου 75 εκατομμύρια ανθρώπους. Εκθέσεις δείχνουν ότι 20 εκατομμύρια άτομα νοσηλεύτηκαν με ασθένειες όπως άσθμα, εμφύσημα και καρδιαγγειακές παθήσεις, καθώς και με οφθαλμολογικά και δερματικά προβλήματα.

Στη Σιγκαπούρη, η μόλυνση έφτασε σε ανησυχητικά επίπεδα. Η πόλη σκεπάστηκε από καπνό. «Είμαστε όλοι φυλακισμένοι στα σπίτια μας», είπε με λύπη μια κάτοικος, η οποία φοβόταν να βγει από το κλιματιζόμενο σπίτι της. Τις χειρότερες ημέρες, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να δουν τον ήλιο εξαιτίας του καπνού.

Το επόμενο έτος, το 1998, 8.000 κάτοικοι της Βρετανικής Κολομβίας, στον Καναδά, αναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους καθώς πλησίαζε γοργά μια πύρινη λαίλαπα. Αυτή η πυρκαγιά ήταν μόνο μία από τις περίπου χίλιες που ξέσπασαν σε όλο τον Καναδά εκείνο το έτος​—115 από τις οποίες θεωρήθηκαν σε κάποιον βαθμό ανεξέλεγκτες. Μια πυρκαγιά στη βόρεια Αλμπέρτα του Καναδά κατέκαψε 350.000 στρέμματα δάσους. Κάποιος κάτοικος παρατήρησε: «Φαινόταν σαν να είχε γίνει έκρηξη πυρηνικής βόμβας. Ένα γιγάντιο μαύρο σύννεφο κρεμόταν πάνω από την περιοχή».

Το Επικίνδυνο Πρόσωπο της Φωτιάς

Η φωτιά είναι μια από τις ισχυρές δυνάμεις της φύσης. Μια καταστροφική δασική πυρκαγιά μπορεί να ανασχηματίσει το έδαφος, να αλλάξει την ισορροπία μεταξύ των φυτικών ειδών, να μεταβάλει την κοινωνία της άγριας ζωής και να απειλήσει ζωές και περιουσίες.

Μια μεγάλη πυρκαγιά μπορεί να ευνοήσει τη διάβρωση. Όταν το έδαφος εκτίθεται σε βαριές βροχοπτώσεις συνήθως έπειτα από ένα ζεστό καλοκαίρι, το χώμα παρασύρεται. Τα φυτά επηρεάζονται από αυτό. Μερικά από τα πιο ευαίσθητα είδη υποφέρουν και πεθαίνουν, ενώ άλλα είναι ευπροσάρμοστα. Δυστυχώς, εκείνα που ευδοκιμούν είναι συνήθως τα ανεπιθύμητα ζιζάνια, τα οποία εξαπλώνονται στο έδαφος εις βάρος της ενδημικής χλωρίδας.

Επίσης, απειλούνται τα ζώα που εξαρτώνται από συγκεκριμένα ενδημικά φυτά. Θηλαστικά της Αυστραλίας, όπως τα κοάλα και οι τριχόσουροι οι αλωπεκοειδείς, είναι είδη που κινδυνεύουν και θα μπορούσαν εύκολα να εξαφανιστούν αν ένα τόσο μεγάλο μέρος του φυσικού τους περιβάλλοντος καταστραφεί από τη φωτιά. Τα περασμένα 200 χρόνια, η αυστραλιανή ήπειρος έχει χάσει το 75 τοις εκατό των βροχερών δασών της, το 66 τοις εκατό της δασοκάλυψής της, 19 είδη θηλαστικών και 68 είδη ενδημικών φυτών, τα περισσότερα από τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο.

Καθώς οι πόλεις έχουν διεισδύσει περισσότερο στα γύρω δάση, οι άνθρωποι γίνονται ολοένα και πιο ευάλωτοι στα καταστροφικά αποτελέσματα των δασικών πυρκαγιών. Το Δεκέμβριο του 1997 κάηκαν 2.500.000 και πλέον στρέμματα από εκατοντάδες πυρκαγιές που μαίνονταν στα προάστια του Σίντνεϊ και σε πολλές μικρές πόλεις γύρω από τα όρη Μπλου. Περίπου οι μισές από εκείνες τις πυρκαγιές  ξέφυγαν από τον έλεγχο. Ο διοικητής της πυροσβεστικής είπε ότι αυτές ήταν οι χειρότερες πυρκαγιές που είχε δει μέσα σε 30 χρόνια. Εκατοντάδες άτομα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους, μερικές από τις οποίες κάηκαν. Επίσης, δύο άτομα έχασαν τη ζωή τους από τις πυρκαγιές. Αρχίζοντας από τα τέλη Δεκεμβρίου του 2001, δασικές πυρκαγιές οι οποίες θεωρείται ότι προκλήθηκαν από εμπρηστές κατέστρεψαν 7.530.000 στρέμματα δάσους.

Όταν η Φωτιά Απειλεί

Αρκετοί παράγοντες μπορεί να ευθύνονται για τις ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Ένας φυσικός παράγοντας είναι οι καιρικές συνθήκες που σχετίζονται με το Ελ Νίνιο, ένα κλιματολογικό φαινόμενο το οποίο κατά διαστήματα προκαλεί ζεστές, ξηρές καιρικές συνθήκες σε όλο τον κόσμο. Όποια περιοχή υφίσταται ασυνήθιστες για την εποχή ξηρασίες εξαιτίας του Ελ Νίνιο έχει τις ιδανικές συνθήκες για μια πυρκαγιά.

Τις περισσότερες φορές, εκείνο που ευθύνεται για τις καταστροφικές πυρκαγιές είναι οι απερίσκεπτες ενέργειες των ανθρώπων. Η πρόκληση πυρκαγιάς από πρόθεση θεωρείται ποινική παράβαση σε πολλές χώρες. Υπολογίζεται ότι περισσότερες από τις μισές πυρκαγιές στα δημόσια δάση στη Νέα Νότια Ουαλία της Αυστραλίας έχουν αρχίσει από εμπρησμό ή από λάθος.

Η ανεύθυνη συμπεριφορά απέναντι στο περιβάλλον είναι άλλος ένας παράγοντας ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες πυρκαγιές. Με την αποψίλωση και την υλοτομία, τα δάση γίνονται πιο εύφλεκτα. Η καύσιμη ύλη από την οποία εξαρτάται μια πυρκαγιά αυξάνεται με το πριονίδι που συνήθως προέρχεται από το κόψιμο των ξύλων. Η υλοτομία αφήνει επίσης κενά στο θόλο βλάστησης του δάσους επιτρέποντας στον ήλιο να φτάσει στην καύσιμη ύλη, ξεραίνοντάς την. Από τη στιγμή που μια σπίθα θα ανάψει φωτιά σε αυτόν τον εκρηκτικό συνδυασμό, η πυρκαγιά που θα προκύψει μπορεί εύκολα να ξεφύγει από τον έλεγχο.

Οικονομικοί λόγοι μπορούν επίσης να εντείνουν το πρόβλημα των μεγάλων πυρκαγιών. Στην Ινδονησία η μέθοδος κοπής και καύσης δέντρων για να δημιουργηθούν καλλιεργήσιμα εδάφη χρησιμοποιείται στη γεωργία επί αιώνες χωρίς να επηρεάζει την ισορροπία της φύσης. Όταν οι γεωργοί χρησιμοποιούν τη φωτιά προσεκτικά και με ελεγχόμενο τρόπο, τότε αυτό φέρνει περίπου το ίδιο αποτέλεσμα για το περιβάλλον όπως οι φυσικές πυρκαγιές. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι παραδοσιακές καλλιέργειες αυτού του είδους επεκτάθηκαν σε σημείο να βιομηχανοποιηθούν. Με την αυξανόμενη παγκόσμια ανάγκη για προϊόντα όπως το φοινικέλαιο, τα δάση έχουν καταστραφεί για να πάρουν τη θέση τους γοργά αναπτυσσόμενα, κερδοφόρα φυτά. Ο  ευκολότερος και φτηνότερος τρόπος για να καθαριστεί το έδαφος είναι η καύση της φυσικής βλάστησης. Έτσι λοιπόν, οι άνθρωποι καίνε χιλιάδες στρέμματα δίνοντας λίγη σημασία στα μακροπρόθεσμα οφέλη της διατήρησης επαρκών δασικών περιοχών.

Το Φιλικό Πρόσωπο της Φωτιάς

Μολονότι η φωτιά μπορεί να επιφέρει ερήμωση και καταστροφή, μπορεί επίσης να έχει και πολύ θετική επίδραση σε αρκετά είδη φυτών και ζώων. Μάλιστα, μπορεί ακόμη και να παίξει βασικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας της φύσης. Πώς το κάνει αυτό;

Η φωτιά είναι ένας από τους παλιότερους φίλους του ανθρώπου. Μέσω αυτής ζεσταινόταν, είχε φως και μαγείρευε το φαγητό του. Οι ιθαγενείς Αυστραλοί χρησιμοποιούσαν τη φωτιά επί αιώνες στις καθημερινές τους ασχολίες. Η φωτιά είναι τόσο σπουδαία για τους ιθαγενείς Γιανγιούγουα ώστε έχουν περισσότερες από δώδεκα λέξεις για να περιγράψουν τα διαφορετικά είδη φωτιάς και τα αποτελέσματά τους. Λόγου χάρη, θα χρησιμοποιούσαν τη λέξη γκαμπάμπαρα για να περιγράψουν μια μεγάλη δασική πυρκαγιά. Η λέξη γουάρμαν χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατακαμένη υπαίθρια περιοχή, κατάλληλη για κυνήγι. Ο καπνός που ανεβαίνει και σχηματίζει σύννεφο είναι γνωστός ως ρουμάρι.

Για να εκμεταλλευτούν τη γη στην οποία ζουν, αυτοί οι ιθαγενείς την καλλιεργούν αφού πρώτα την καθαρίσουν με μικρές, χαμηλής έντασης πυρκαγιές, μειώνοντας τη συσσώρευση της νεκρής ύλης από τα ξερά φυτά, η οποία είναι το κύριο καύσιμο για τις μεγάλες δασικές πυρκαγιές. Αυτή η ελεγχόμενη χρήση της φωτιάς έχει δώσει τη δυνατότητα στους Αβορίγινες να συντηρούνται αποτελεσματικά από τη γη ενώ διατηρούν το φυσικό περιβάλλον των φυτών και των ζώων. Επίσης έχει ελαττώσει τον κίνδυνο να παγιδευτούν άνθρωποι σε επικίνδυνες δασικές πυρκαγιές.

Η Αξία της Προδιαγεγραμμένης Καύσης

Όταν πριν από 200 και πλέον χρόνια ήρθαν στην Αυστραλία οι Ευρωπαίοι άποικοι, αυτή η εύθραυστη ισορροπία μεταξύ ανθρώπου, φύσης και φωτιάς άρχισε να διαταράσσεται. Από την πλευρά των Ευρωπαίων, οι δασικές πυρκαγιές ήταν κάτι που έπρεπε να κατασταλεί. Η συχνότητα των δασικών πυρκαγιών μειώθηκε, αλλά εξαιτίας της συσσώρευσης των εύφλεκτων υλικών, οι πυρκαγιές που ξεσπούσαν έγιναν πιο έντονες και ήταν δυσκολότερο να ελεγχθούν. Τα τελευταία χρόνια, όμως, οι κυβερνήσεις έχουν διδαχτεί από τις μεθόδους των ιθαγενών Αυστραλών και έχουν αναπτύξει μια στρατηγική που ονομάζεται προδιαγεγραμμένη καύση. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει στις πυρκαγιές να καίνε με ελεγχόμενο τρόπο ώστε να προλαμβάνονται πιο καταστροφικές πυρκαγιές οι οποίες λαβαίνουν μεγάλες διαστάσεις. Μικρές φωτιές ανάβονται όταν δεν είναι η εποχή των δασικών πυρκαγιών. Αυτές οι φωτιές κινούνται αργά, έχουν χαμηλές φλόγες και εξαφανίζουν τα σκουπίδια χωρίς να ενοχλούν τα δέντρα. Τις περισσότερες φορές, η βραδινή υγρασία τις σβήνει.

Ο σκοπός της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών με την εφαρμογή της προδιαγεγραμμένης καύσης είναι η προστασία της ζωής και της περιουσίας και παράλληλα η διατήρηση της ποικιλίας των ενδημικών φυτών και ζώων. Επιπρόσθετα, η προδιαγεγραμμένη καύση μειώνει την επιθετική εξάπλωση μερικών εισαγόμενων ζιζανίων. Βοηθάει επίσης στη συντήρηση της ποικιλίας του φυσικού περιβάλλοντος  που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση των ζώων της περιοχής.

Φαίνεται ότι για συγκεκριμένα είδη φυτών η φωτιά είναι απαραίτητη προκειμένου να βλαστήσουν οι σπόροι τους. Μερικοί σπόροι έχουν τόσο σκληρό εξωτερικό περίβλημα ώστε χρειάζεται η φωτιά για να το σπάσει και να μπορέσει να περάσει μέσα η υγρασία. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι ο καπνός της φωτιάς επίσης βοηθάει στο να βλαστήσουν οι σπόροι. Ο καπνός περιέχει περίπου 70 στοιχεία τα οποία πιστεύεται ότι πιθανώς προκαλούν τη βλάστηση των σπόρων. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι το διοξείδιο του αζώτου.

Η πρόσφατα καμένη γη είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά όπως το άζωτο και ο φωσφόρος. Η φωτιά απελευθερώνει θρεπτικά συστατικά τα οποία είναι αποθηκευμένα στα πεσμένα φύλλα, αφήνει περισσότερο ηλιακό φως να εισχωρεί στο έδαφος και δημιουργεί ένα ιδανικό φυτώριο για να ριζώσουν νέα φυτά. Οι ακακίες, για παράδειγμα, ξαναφυτρώνουν έπειτα από μια πυρκαγιά και τείνουν να ευδοκιμούν στις συνθήκες που αφήνει πίσω της η πυρκαγιά.

Φαίνεται επίσης ότι πολλά ζώα ωφελούνται από τις συνθήκες που επικρατούν έπειτα από μια πυρκαγιά, ιδιαίτερα από τη νέα βλάστηση, την οποία βρίσκουν πιο τρυφερή και νόστιμη. Μερικά είδη καγκουρό και ουόλαμπι προτιμούν τα δάση που καίγονται συχνά και λέγεται ότι εξαρτώνται από τη φωτιά. Αυτό ισχύει επειδή και τα φυτά στα οποία βρίσκουν τροφή και καταφύγιο βασίζονται στη φωτιά για την αναγέννηση και τη διατήρησή τους.

Έχουμε Πολλά Ακόμη να Μάθουμε

Τα δύο πρόσωπα της φωτιάς γίνονται καλύτερα αντιληπτά, αλλά η αλληλεπίδραση φωτιάς-περιβάλλοντος είναι περίπλοκη, και έχουμε πολλά ακόμη να μάθουμε. Χρειάζεται να μελετηθεί ευρύτερα το πώς επηρεάζει η φωτιά συγκεκριμένα είδη φυτών και ζώων. Χρειάζεται επίσης να διερευνηθεί ακόμη περισσότερο το πώς επιδρά η φωτιά στην οικολογία μας και πώς την επηρεάζει σε ευρύτερη κλίμακα. Μερικές ερωτήσεις που πρέπει να απαντηθούν είναι οι εξής: Συμβάλλουν οι πυρκαγιές στο φαινόμενο του θερμοκηπίου; Κατά πόσο επηρεάζει ο καπνός από τις πυρκαγιές τις καιρικές συνθήκες; Πώς συμπεριφέρονται οι πυρκαγιές;

Σήμερα, υπάρχουν προγράμματα κομπιούτερ, τα οποία αποκαλούνται μοντέλα, και είναι σχεδιασμένα να προβλέπουν τη συμπεριφορά της πυρκαγιάς. Η λειτουργία τους βασίζεται στην ανάλυση δεδομένων για την καύσιμη ύλη καθώς και για τη θερμοκρασία, την ταχύτητα του ανέμου και άλλες καιρικές συνθήκες. Δυστυχώς, μέχρι στιγμής τα μοντέλα δεν είναι πάντοτε ακριβή και δεν μπορούν να προβλέψουν ασυνήθιστα φαινόμενα όπως η αναζωπύρωση ή τα ξαφνικά ξεσπάσματα μιας πυρκαγιάς. Στις πυρκαγιές του Σίντνεϊ το 1997, δύο έμπειροι πυροσβέστες έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας ενός από αυτά τα ξαφνικά ξεσπάσματα, τα οποία κατάλληλα χαρακτηρίζονται «δάχτυλα του θανάτου».

Οι μεγάλες πυρκαγιές μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να προβλεφθούν επειδή μπορούν να δημιουργήσουν τις δικές τους καιρικές συνθήκες, περιλαμβανομένων ισχυρών ανέμων, σύννεφων, ακόμη και καταιγίδων. Οι άνεμοι τους οποίους δημιουργούν μπορούν να αλλάξουν κατεύθυνση ή ταχύτητα ξαφνικά, κάνοντας την πυρκαγιά ευμετάβλητη. Οι ερευνητές ελπίζουν να βελτιώσουν τα υπάρχοντα μοντέλα συμπεριλαμβάνοντας αυτούς τους παράγοντες μαζί με άλλες πληροφορίες, όπως τον τύπο και την κλίση του εδάφους και την κατανομή της καύσιμης ύλης.

Το Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικών Ερευνών (NCAR) στο Κολοράντο ασχολείται με ένα σχέδιο στις Ηνωμένες Πολιτείες για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Το NCAR εφοδίασε ένα μεταγωγικό αεροσκάφος C-130 με υπερσύγχρονο επιστημονικό εξοπλισμό και εφτά σταθμούς εργασίας με κομπιούτερ, όλα πολύ καλά μονωμένα. Το αεροσκάφος έχει σχεδιαστεί να πετάει πάνω από μια καταστροφική πυρκαγιά και να συλλέγει δείγματα δεδομένων μέσω αισθητήρων που είναι προσαρμοσμένοι στα φτερά. Αυτά τα δεδομένα στέλνονται έπειτα στα κομπιούτερ για επεξεργασία. Το σκάφος έχει μια υπέρυθρη μηχανή λήψης, τη Θερμακάμ (Thermacam), η οποία μπορεί να παρουσιάσει τη σχετική ένταση κάθε τμήματος της πυρκαγιάς. Με αυτούς τους τρόπους οι επιστήμονες του NCAR μαθαίνουν να βελτιώνουν τη συμπεριφορά των σημερινών μοντέλων πυρκαγιάς.

Πιστεύεται ότι αυτά τα βελτιωμένα μοντέλα θα δώσουν τη δυνατότητα στους ειδικούς να ελέγχουν τις πυρκαγιές ασφαλέστερα. Η δυνατότητα να προβλέπουν με ακρίβεια την εξέλιξη μιας πυρκαγιάς θα μπορούσε επίσης να μειώσει τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι πυροσβέστες προσπαθώντας να προστατέψουν την περιοχή.

Ναι, η φωτιά μπορεί να είναι ένας ερημωτικός και καταστροφικός εχθρός αν μείνει ανεξέλεγκτη, αλλά μπορεί επίσης να είναι και χρήσιμος φίλος. Παίζει βασικό ρόλο στους κύκλους της φύσης τους οποίους έχει θεσπίσει ο Δημιουργός για να αναζωογονούν τη γη και να διατηρούν την ισορροπία στις ποικιλίες φυτών και ζώων.

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Σαστισμένα κόκκινα ελάφια διαφεύγουν από μια πυρκαγιά μέσω της κοιλάδας του ποταμού Μπίτερουτ στη Μοντάνα

[Ευχαριστίες]

John McColgan, BLM, Alaska Fire Service

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Προδιαγεγραμμένη καύση στην Αυστραλία

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία με την ευγενή παραχώρηση του Queensland Rural Fire Service