Ένας Αιώνας Βίας

Ο ΑΛΦΡΕΝΤ ΝΟΜΠΕΛ πίστευε ότι η ειρήνη μπορούσε να διατηρηθεί αν τα έθνη κατείχαν καταστροφικά όπλα. Στο κάτω κάτω, τα έθνη θα μπορούσαν γρήγορα να ενωθούν και να κατατροπώσουν οποιονδήποτε εισβολέα. «Αυτή θα ήταν μια δύναμη που θα κατέστελλε τον πόλεμο», έγραψε. Σύμφωνα με τον Νόμπελ, κανένα σώφρον έθνος δεν θα προκαλούσε σύρραξη αν οι συνέπειες ήταν ολέθριες για το ίδιο. Αλλά τι αποκάλυψε ο περασμένος αιώνας;

Προτού περάσουν 20 χρόνια από το θάνατο του Νόμπελ, ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Σε αυτή τη σύρραξη χρησιμοποιήθηκαν καινούρια καταστροφικά όπλα, όπως πολυβόλα, δηλητηριώδη αέρια, φλογοβόλα, άρματα μάχης, αεροπλάνα και υποβρύχια. Σχεδόν δέκα εκατομμύρια στρατιώτες σκοτώθηκαν, και υπερδιπλάσιοι τραυματίστηκαν. Η βαρβαρότητα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου ανανέωσε το ενδιαφέρον για την ειρήνη. Αυτό οδήγησε στην ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον, εξέχουσα φυσιογνωμία σε αυτή την προσπάθεια, κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης το 1919.

Ωστόσο, όλες οι ελπίδες για οριστική παύση του πολέμου γκρεμίστηκαν όταν, το 1939, ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Αυτός ήταν από πολλές απόψεις ακόμη πιο φρικιαστικός από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη διάρκεια εκείνης της σύρραξης, ο Αδόλφος  Χίτλερ επέκτεινε το εργοστάσιο του Νόμπελ στο Κρίμελ, κάνοντάς το ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια πολεμοφοδίων στη Γερμανία, με περισσότερους από 9.000 εργαζομένους. Κατόπιν, στο τέλος του πολέμου, το εργοστάσιο του Νόμπελ ισοπεδώθηκε από μια αεροπορική επιδρομή των Συμμάχων, κατά την οποία έπεσαν πάνω από χίλιες βόμβες. Η ειρωνεία είναι ότι αυτές οι βόμβες σχεδιάστηκαν με βάση τις εφευρέσεις του ίδιου του Νόμπελ.

Τον αιώνα μετά το θάνατο του Νόμπελ, έλαβαν χώρα όχι μόνο δύο παγκόσμιοι πόλεμοι αλλά και αναρίθμητες μικρότερες συρράξεις. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου τα όπλα πολλαπλασιάστηκαν, και μερικά από αυτά έγιναν ακόμη πιο απειλητικά. Σκεφτείτε λίγα από τα πολεμικά μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως στις δεκαετίες μετά το θάνατο του Νόμπελ.

Μικρά και ελαφρά όπλα. Σε αυτά περιλαμβάνονται πιστόλια, οπλοπολυβόλα, βομβίδες, πολυβόλα, όλμοι και άλλα είδη φορητού οπλισμού. Τα μικρά και τα ελαφρά όπλα είναι φτηνά, εύκολα στη συντήρηση και ακόμη ευκολότερα στη χρήση.

Μήπως η παρουσία αυτών των όπλων​—και η απειλή που συνεπάγονται για τους αμάχους—​αποτρέπει τον πόλεμο; Κάθε άλλο! Στο Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων (Bulletin of the Atomic Scientists), ο Μάικλ Κλέαρ γράφει ότι τα ελαφρά όπλα έχουν γίνει «το κύριο εργαλείο μάχης στη συντριπτική πλειονότητα των συρράξεων της μεταψυχροπολεμικής εποχής». Στην πραγματικότητα, ως και το 90 τοις εκατό των θυμάτων στους πρόσφατους πολέμους οφείλονται σε μικρά και ελαφρά όπλα. Πάνω από τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι θανατώθηκαν από αυτά τα όπλα τη δεκαετία του 1990 και μόνο. Σε πολλές περιπτώσεις, τα ελαφρά όπλα χρησιμοποιούνται από νέους που δεν έχουν ούτε στρατιωτική εκπαίδευση ούτε ενδοιασμούς όσον αφορά την παραβίαση των παραδοσιακών κανόνων του πολέμου.

Νάρκες ξηράς. Ως το τέλος του 20ού αιώνα, περίπου 70 άνθρωποι ακρωτηριάζονταν ή θανατώνονταν κατά μέσο όρο από νάρκες ξηράς καθημερινά! Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν άμαχοι πολίτες, όχι στρατιώτες. Οι νάρκες ξηράς συχνά χρησιμοποιούνται, όχι για να σκοτώσουν, αλλά για να ακρωτηριάσουν και να σπείρουν φόβο και τρόμο ανάμεσα σε εκείνους οι οποίοι υφίστανται τις οδυνηρές συνέπειές τους.

Είναι αλήθεια ότι τα πρόσφατα χρόνια έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να απομακρυνθούν οι νάρκες. Αλλά μερικοί λένε ότι, για κάθε  νάρκη που απομακρύνεται, τοποθετούνται άλλες 20, και ότι ίσως υπάρχουν 60 εκατομμύρια νάρκες ξηράς θαμμένες σε όλη την υδρόγειο. Το γεγονός ότι οι νάρκες ξηράς δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το βήμα ενός στρατιώτη από το βήμα ενός παιδιού που παίζει στην ύπαιθρο δεν αποτρέπει την κατασκευή και τη χρήση αυτών των φρικτών μηχανισμών.

Πυρηνικά όπλα. Με την εφεύρεση των πυρηνικών όπλων, για πρώτη φορά μπορούσε να εξαφανιστεί μια ολόκληρη πόλη μέσα σε δευτερόλεπτα, χωρίς την παραμικρή ανταλλαγή πυρών μεταξύ των στρατιωτών. Λόγου χάρη, σκεφτείτε τη φρικιαστική καταστροφή που προξένησαν οι ατομικές βόμβες οι οποίες ρίχτηκαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι το 1945. Μερικοί άνθρωποι τυφλώθηκαν από το εκθαμβωτικό φως. Άλλοι δηλητηριάστηκαν από την ακτινοβολία. Πολλοί θανατώθηκαν από τη φωτιά και τη θερμότητα. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών σε αυτές τις δύο πόλεις υπολογίζεται ότι πλησίασε τις 300.000!

Ασφαλώς, μερικοί θα ισχυρίζονταν ότι ο βομβαρδισμός αυτών των πόλεων εμπόδισε πολλούς θανάτους που θα συνέβαιναν αν ο πόλεμος συνεχιζόταν με συμβατικά μέσα. Εντούτοις, συγκλονισμένοι από την τρομακτική απώλεια ζωών, μερικοί άρχισαν να ασκούν πιέσεις για παγκόσμιο έλεγχο αυτού του φοβερού όπλου. Πράγματι, πολλοί άρχισαν να φοβούνται ότι ο άνθρωπος είχε αναπτύξει την ικανότητα της αυτοκαταστροφής.

 Μήπως η κατασκευή πυρηνικών όπλων έχει κάνει την ειρήνη πιο πιθανή; Μερικοί λένε ναι. Επισημαίνουν το γεγονός ότι αυτά τα ισχυρά όπλα δεν έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολέμους επί μισό και πλέον αιώνα. Ωστόσο, η άποψη του Νόμπελ ότι τα όπλα μαζικής καταστροφής θα οδηγούσαν στην κατάπνιξη του πολέμου δεν έχει αποδειχτεί αληθής, εφόσον οι πόλεμοι με συμβατικά όπλα συνεχίζονται. Επιπλέον, ανά πάσα στιγμή, σύμφωνα με την Επιτροπή Πυρηνικής Πολιτικής, χιλιάδες πυρηνικά όπλα βρίσκονται σε κατάσταση πλήρους ετοιμότητας. Και σε αυτή την εποχή κατά την οποία η τρομοκρατία αποτελεί σοβαρή πηγή ανησυχίας, πολλοί φοβούνται για το τι θα συνέβαινε αν ο πυρηνικός εξοπλισμός έπεφτε σε «λάθος» χέρια. Ακόμη και αν βρίσκεται σε «σωστά» χέρια, εκφράζονται ανησυχίες ότι ένα και μόνο ατύχημα είναι αρκετό για να βυθίσει τον κόσμο σε θερμοπυρηνική καταστροφή. Όσον αφορά τα καταστροφικά όπλα, είναι σαφές ότι δεν υπάρχει η ειρήνη που οραματίστηκε ο Νόμπελ.

Βιολογικά και χημικά όπλα. Ο μικροβιολογικός πόλεμος περιλαμβάνει τη χρήση θανατηφόρων βακτηρίων, όπως ο άνθρακας, ή ιών, όπως η ευλογιά. Η ευλογιά είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη επειδή είναι πολύ μεταδοτική. Επίσης, υφίσταται η απειλή των χημικών όπλων, όπως τα δηλητηριώδη αέρια. Αυτές οι τοξικές ουσίες υπάρχουν σε πολλές μορφές και, μολονότι εδώ και δεκαετίες είναι παράνομες, αυτό δεν έχει αποτρέψει τη χρήση τους.

Μήπως αυτά τα φοβερά όπλα και η απειλή που συνεπάγονται έκαναν τους ανθρώπους να αντιδράσουν έτσι όπως πρόβλεψε ο Νόμπελ​—να “οπισθοχωρήσουν έντρομοι και να διαλύσουν τους στρατούς τους”; Απεναντίας, το μόνο που πέτυχαν ήταν να εντείνουν το φόβο ότι μια μέρα αυτά τα όπλα μπορεί να χρησιμοποιηθούν​—ακόμη και από  ερασιτέχνες. Πριν από μία και πλέον δεκαετία, ο επικεφαλής της Υπηρεσίας των ΗΠΑ για τον Έλεγχο των Εξοπλισμών και για τον Αφοπλισμό δήλωσε: «Τα χημικά όπλα μπορούν να κατασκευαστούν σχεδόν σε οποιοδήποτε γκαράζ, αρκεί να έχετε λίγες γνώσεις χημείας από το λύκειο».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε από πολέμους πιο καταστροφικούς από κάθε άλλη εποχή. Τώρα, στις αρχές του 21ου αιώνα, η προοπτική της ειρήνης φαίνεται ακόμη πιο ουτοπική​—ιδιαίτερα μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Πόλη της Νέας Υόρκης και στην Ουάσινγκτον, D.C., στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. «Σχεδόν κανείς δεν τολμάει να ρωτήσει μήπως η πλάστιγγα της τεχνολογίας γέρνει πολύ προς την πλευρά του κακού», γράφει ο Στίβεν Λίβι στο περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek), προσθέτοντας: «Ποιος γνωρίζει πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση; Η ιστορία των ανθρώπων δείχνει ότι πρώτα επιδιώκουν αυτό που θεωρούν πρόοδο και μετά θέτουν τα ερωτήματα. Ενώ αρνούμαστε να σκεφτούμε το Αδιανόητο, δημιουργούμε τις περιστάσεις που του επιτρέπουν να συμβεί».

Μέχρι στιγμής, η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι η εφεύρεση τρομερών εκρηκτικών υλών και καταστροφικών όπλων δεν έχει φέρει αυτόν τον κόσμο πιο κοντά στην ειρήνη. Μήπως, λοιπόν, είναι η παγκόσμια ειρήνη απλώς ένα όνειρο;

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8]

Πώς Δαμάστηκε η Νιτρογλυκερίνη

Ο Ιταλός χημικός Ασκάνιο Σομπρέρο ανακάλυψε τη νιτρογλυκερίνη, ένα βαρύ, ελαιώδες εκρηκτικό υγρό, το 1846. Αυτή η ουσία αποδείχτηκε επικίνδυνη. Ο Σομπρέρο τραυματίστηκε σοβαρά στο πρόσωπο από θραύσματα γυαλιού εξαιτίας μιας έκρηξης, και τελικά έπαψε να ασχολείται με αυτή την ουσία. Επιπλέον, υπήρχε κάποιο πρόβλημα με το υγρό το οποίο δεν μπορούσε να λύσει ο Σομπρέρο: Όταν χυνόταν και το χτυπούσε κάποιος με σφυρί, εκρηγνυόταν μόνο εκείνο το σημείο του υγρού στο οποίο χτυπούσε το σφυρί, χωρίς να επηρεάζεται το υπόλοιπο.

Ο Νόμπελ έλυσε το πρόβλημα όταν επινόησε έναν πρακτικό πυροκροτητή, χρησιμοποιώντας μικρή ποσότητα εκρηκτικής ύλης η οποία μπορούσε να πυροδοτήσει μεγάλη ποσότητα άλλης εκρηκτικής ύλης. Κατόπιν, το 1865, ο Νόμπελ επινόησε το καψούλι​—μια μικρή θήκη που περιείχε βροντώδη υδράργυρο η οποία τοποθετήθηκε σε δοχείο με νιτρογλυκερίνη και κατόπιν πυροδοτήθηκε με φιτίλι.

Ωστόσο, η χρήση νιτρογλυκερίνης εξακολουθούσε να είναι επικίνδυνη. Το 1864, λόγου χάρη, μια έκρηξη που έγινε στο εργαστήριο του Νόμπελ έξω από τη Στοκχόλμη θανάτωσε πέντε ανθρώπους​—μεταξύ των οποίων και το μικρότερο αδελφό του Νόμπελ, τον Έμιλ. Το εργοστάσιο του Νόμπελ στο Κρίμελ της Γερμανίας ανατινάχτηκε δύο φορές. Αργότερα, μερικοί χρησιμοποιούσαν αυτό το υγρό και ως φωτιστικό λάδι, στιλβωτικό παπουτσιών ή λιπαντικό για τις ρόδες των κάρων​—με σοβαρές συνέπειες. Ακόμη και όταν ανατίναζαν βουνά, το περίσσιο υγρό μπορούσε να διεισδύσει σε ρωγμές και αργότερα να προκαλέσει ατυχήματα.

Το 1867, ο Νόμπελ μετέτρεψε το ελαιώδες υγρό σε στερεή ουσία αναμειγνύοντας τη νιτρογλυκερίνη με διατομίτη, μια μη εκρηκτική, πορώδη ουσία. Ο Νόμπελ επινόησε τη λέξη δυναμίτιδα από τη λέξη δύναμη. Αν και αργότερα παρασκεύασε ακόμη πιο προηγμένες εκρηκτικές ύλες, η δυναμίτιδα θεωρείται μία από τις πιο σημαντικές εφευρέσεις του.

Ασφαλώς, οι εκρηκτικές ύλες του Νόμπελ έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης και για μη πολεμικούς σκοπούς. Λόγου χάρη, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κατασκευή των σηράγγων Σεν Γκοτάρ (1872-1882), στην ανατίναξη των υφάλων του Πορθμού Ιστ Ρίβερ, στη Νέα Υόρκη (1876, 1885), και στην εκσκαφή της Διώρυγας της Κορίνθου (1881-1893). Ωστόσο, από τότε που εφευρέθηκε, η δυναμίτιδα απέκτησε γρήγορα φήμη ως μέσο καταστροφής και θανάτου.

[Εικόνα]

Αστυνομικό τμήμα στην Κολομβία το οποίο καταστράφηκε από εκρηκτικούς μηχανισμούς που περιείχαν δυναμίτιδα

[Ευχαριστίες]

© Reuters NewMedia Inc./CORBIS

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Προτού περάσουν 20 χρόνια από το θάνατο του Νόμπελ, χρησιμοποιήθηκαν καινούρια καταστροφικά όπλα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία U.S. National Archives

[Εικόνες στη σελίδα 6]

Θύματα ναρκών ξηράς στην Καμπότζη, στο Ιράκ και στο Αζερμπαϊτζάν

[Ευχαριστίες]

UN/DPI Photo 186410C by P.S. Sudhakaran

UN/DPI Photo 158314C by J. Isaac

UN/DPI Photo by Armineh Johannes

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Ανά πάσα στιγμή, σύμφωνα με την Επιτροπή Πυρηνικής Πολιτικής, χιλιάδες πυρηνικά όπλα βρίσκονται σε κατάσταση πλήρους ετοιμότητας

[Ευχαριστίες]

UNITED NATIONS/PHOTO BY SYGMA

[Εικόνες στη σελίδα 7]

Οι φρικτές συνέπειες των χημικών όπλων έλαβαν ευρεία δημοσιότητα όταν χρησιμοποιήθηκε σαρίν στον υπόγειο σιδηρόδρομο του Τόκιο το 1995

[Ευχαριστίες]

Asahi Shimbun/Sipa Press

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 5]

UN/DPI Photo 158198C by J. Isaac