Πεταλούδες, Φυτά και Μυρμήγκια​—Σχέση Επιβίωσης

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

ΤΟΝ Ιούλιο, οι λεπτεπίλεπτες γαλάζιες πεταλούδες στη δυτική Ευρώπη γνωρίζουν ότι έφτασε ο καιρός να φέρουν στον κόσμο την επόμενη γενιά. Εντούτοις, για να το επιτύχουν αυτό οι πεταλούδες δεν αρκεί μόνο ο σύντροφός τους. Χρειάζονται, επίσης, τις υπηρεσίες των ανθισμένων γαλάζιων γεντιανών του βάλτου και των πεινασμένων κόκκινων μυρμηγκιών. Γιατί; Τι ρόλο παίζουν τα φυτά και τα μυρμήγκια στον κύκλο της ζωής αυτών των πεταλούδων;

Ένα μέρος όπου μπορεί κάποιος να παρατηρήσει αυτή την εντυπωσιακή τριμερή σχέση είναι το Εθνικό Πάρκο Ντουίνγκελντερβελντ στο βόρειο τμήμα της Ολλανδίας. Αυτό το πάρκο φιλοξενεί έναν μεγάλο αριθμό γαλάζιων πεταλούδων. Την άνοιξη και το καλοκαίρι, οι ερεικώνες του Ντουίνγκελντερβελντ μετατρέπονται σε ένα πολύχρωμο χαλί, υφασμένο από πολλά ανθοφόρα φυτά, όπως οι γαλάζιες γεντιανές που αναφέρθηκαν πιο πάνω, τα ροζ ρείκια του βάλτου και τα κίτρινα ναρθήκια. Οι γαλάζιες πεταλούδες ελκύονται ιδιαίτερα από τα λεπτεπίλεπτα άνθη των ρεικιών και από  τα σταχυόμορφα άνθη των γαλάζιων γεντιανών του βάλτου​—αλλά για δύο διαφορετικούς λόγους. Το ανθισμένο ρείκι είναι ένας αγαπημένος σταθμός όπου μπορούν να γευτούν νέκταρ, και η γεντιανή του βάλτου θεωρείται πιθανός χώρος αποθήκευσης. Αλλά τι αποθηκεύουν εκεί οι πεταλούδες;

Σχέδιο Επιβίωσης

Μετά το ζευγάρωμα, η θηλυκή πεταλούδα ψάχνει για μια γεντιανή του βάλτου που να είναι ψηλότερη από τη γύρω βλάστηση. Η πεταλούδα εγκαθίσταται στο άνθος και εναποθέτει μερικά λευκά αβγά. Τέσσερις με δέκα μέρες αργότερα, τα αβγά εκκολάπτονται, και δύο ως έξι μικροσκοπικές κάμπιες αρχίζουν τη νέα τους ζωή φωλιάζοντας κοντά στην τροφή τους. Έπειτα από δύο με τρεις εβδομάδες συνεχούς μασήματος, οι κάμπιες κατεβαίνουν στο έδαφος.

Είναι ενδιαφέρον ότι η κάμπια συνήθως περιμένει να βραδιάσει για να κατέβει. Αυτό είναι σημαντικό, επειδή το βράδυ δύο είδη κόκκινων μυρμηγκιών, τα οποία ζουν επίσης στο εθνικό πάρκο, αφήνουν τις φωλιές τους αναζητώντας τροφή. Η κάμπια «προσγειώνεται» ακριβώς πάνω στο πέρασμα αυτών των μυρμηγκιών που ψάχνουν για την τροφή τους. Μολονότι μπορεί να φαίνεται ότι η κάμπια κάνει μια κίνηση αυτοκτονίας, στην πραγματικότητα πρόκειται για μέρος ενός σχεδίου επιβίωσης. Τι συμβαίνει, λοιπόν, μετά;

Σύντομα, μερικά κόκκινα μυρμήγκια πέφτουν πάνω στην κάμπια που τους έχει κλείσει το δρόμο. Γρήγορα τραβούν την κάμπια στη φωλιά τους. Μέσα στη φωλιά, μεταχειρίζονται την κάμπια σαν επίσημη φιλοξενούμενη, και η κάμπια ζει εκεί με ασφάλεια και άνεση όλο το φθινόπωρο, το χειμώνα και την άνοιξη σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχει άφθονη τροφή. Βέβαια, η κάμπια έχει περιορισμένες επιλογές για το φαγητό της​—μερικές προνύμφες μυρμηγκιών και την κύρια τροφή τους, αυτήν που εξεμούν τα μυρμήγκια εργάτριες. Αλλά και τα μυρμήγκια ωφελούνται επίσης. Απομυζούν τακτικά το λαχταριστό μελίτωμα που παράγει η κάμπια. Ακόμη και όταν η κάμπια αρχίσει να μεταμορφώνεται σε νύμφη, εξακολουθεί να προμηθεύει στα μυρμήγκια λίγο μελίτωμα καθώς και άλλες εκκρίσεις τις οποίες τα μυρμήγκια βρίσκουν πολύ νόστιμες. Τότε, όμως, πλησιάζει γοργά το τέλος αυτής της συνύπαρξης.

 Από Φιλοξενούμενη, Εισβολέας

Στο στάδιο της νύμφης, η κάμπια αρχίζει να μεταμορφώνεται σε πεταλούδα. Όταν ολοκληρώνεται η αλλαγή, η χρυσαλλίδα ανοίγει και ξεπροβάλλει η πεταλούδα. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτό λαβαίνει χώρα συνήθως νωρίς το πρωί. Γιατί; Επειδή το πρωί τα μυρμήγκια δεν είναι πολύ δραστήρια, και ανόμοια με την εποχή που η κάμπια κατέβηκε από το φυτό στο έδαφος, αυτή τη φορά είναι καλύτερο για εκείνη να μην τραβήξει την προσοχή των οικοδεσποτών της.

Όταν τελικά τα μυρμήγκια έρχονται να τραφούν από τη νύμφη, μένουν έκπληκτα όταν βλέπουν ένα άγνωστο φτερωτό πλάσμα μέσα στη φωλιά τους​—και αμέσως επιτίθενται στον εισβολέα. Γρήγορα η κάμπια που έγινε πεταλούδα τρέχει προς την έξοδο για να σώσει τα φτερά της και τη ζωή της. Όταν βγαίνει από τη φωλιά, η πεταλούδα σκαρφαλώνει σε ένα κλαδάκι και τα μυρμήγκια σταματούν την καταδίωξη.

Τώρα που βρίσκεται σε ασφαλές ύψος, η πεταλούδα απλώνει τα φτερά της και τα αφήνει να στεγνώσουν. Τότε, σχεδόν έναν χρόνο αφότου ξεκίνησε η ζωή της, φτάνει η μεγάλη στιγμή και η πεταλούδα χτυπάει για πρώτη φορά τα φτερά της. Να την​—πετάει πάνω από τον ερεικώνα! Σε λίγες μέρες θα ζευγαρώσει, και σύντομα θα αρχίσει να αναζητάει μια ψηλή γαλάζια γεντιανή του βάλτου. Ύστερα από όλα αυτά, είναι καιρός να αρχίσει τις προετοιμασίες για την επόμενη γενιά.

[Πλαίσιο στη σελίδα 18]

Απειλούμενη Πεταλούδα

Το φυσικό περιβάλλον της γαλάζιας πεταλούδας είναι οι ερεικώνες. Αυτοί σχηματίστηκαν πριν από πολλούς αιώνες σε περιοχές της δυτικής Ευρώπης όπου ο άνθρωπος είχε κόψει τα αρχικά δάση. Στο παρελθόν, τα ρείκια με τα μοβ άνθη εκτείνονταν ως εκεί που μπορούσε να δει το μάτι, καλύπτοντας μεγάλες εκτάσεις του Βελγίου, της Γερμανίας και της Ολλανδίας, αλλά σήμερα έχουν απομείνει μόνο μικρές διάσπαρτες περιοχές. Ως αποτέλεσμα, η γαλάζια πεταλούδα χάνει έδαφος με γρήγορους ρυθμούς. Μέσα στα προηγούμενα δέκα χρόνια, έχει εξαφανιστεί σε 57 από τους 136 γνωστούς βιότοπους της Ολλανδίας. Στην πραγματικότητα, η επιβίωσή της απειλείται τόσο πολύ ώστε το όνομά της έχει προστεθεί στον Ευρωπαϊκό Κατάλογο των Απειλούμενων Πεταλούδων​—ένα έγγραφο που συντάσσεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης και παραθέτει τα ονόματα των απειλούμενων ειδών πεταλούδας.

Για να βεβαιωθούν ότι το Εθνικό Πάρκο Ντουίνγκελντερβελντ θα συνεχίσει να είναι ασφαλές μέρος για τη γαλάζια πεταλούδα, αυτοί που το φροντίζουν προσπαθούν τώρα να διατηρήσουν τους ερεικώνες εφαρμόζοντας τις ίδιες αγροτικές μεθόδους τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι αγρότες πριν από αιώνες. Όπως στο παρελθόν, οι βοσκοί με τα πρόβατά τους περιφέρονται στους ερεικώνες, και τα βοοειδή βόσκουν σε αγρούς όπου το χορτάρι είναι πιο σκληρό. Τα πρόβατα και τα βοοειδή που βόσκουν καθαρίζουν περιοχές όπου μπορεί να φυτρώσει η καλλούνα, το ρείκι του βάλτου και άλλα φυτά. (Τώρα, καλλιεργούνται στο πάρκο περίπου 580 είδη φυτών.) Από την πλευρά τους, οι γαλάζιες πεταλούδες στο Ντουίνγκελντερβελντ κάνουν και αυτές το μέρος τους​—ο αριθμός τους αυξάνεται. Στην πραγματικότητα, αυτό το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο πάρκο με ερεικώνες στην Ευρώπη είναι τόσο φιλόξενο γενικά προς τις πεταλούδες ώστε εκεί μπορεί να βρεθεί το 60 τοις εκατό όλων των ειδών πεταλούδας που ζουν στην Ολλανδία.

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Πεταλούδα επισκέπτεται μια γαλάζια γεντιανή του βάλτου και εναποθέτει τα αβγά της

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Κόκκινα μυρμήγκια φροντίζουν τις νύμφες

[Ευχαριστίες]

Μυρμήγκια στις σελίδες 16 και 17: Φωτογραφίες από David Nash· www.zi.ku.dk/personal/drnash/atta/

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ροζ ρείκι του βάλτου

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Κίτρινα ναρθήκια

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Τα πρόβατα και τα βοοειδή βοηθούν στην αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος της πεταλούδας