“EDIEKE edide odu n̄kpọ ekededi oro n̄kemede ndinam, nam mi mfiọk.” Emi edi n̄kpọ oro ediwak nnyịn isidọhọde ufan m̀mê iman oro owo esie akpade obufa obufa. Oh, nnyịn isitịn̄ ke ofụri esịt. Nnyịn ikpanam n̄kpọ ekededi man in̄wam. Edi nte enyeemi owo esie akpade esikot nnyịn onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mma n̄kere n̄kpọ emi afo ekemede ndinam man an̄wam mi”? Isiwakke ndidi ntre. Nte an̄wan̄ade, oyoyom nnyịn inam ndusụk usio-ukot edieke anade nnyịn ke akpanikọ in̄wam inyụn̄ idọn̄ owo emi ofụhọde esịt.

N̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Ikọ eke ẹtịn̄de ke ekemini, edi apple o-gold ke usan e-silver.” (Mme N̄ke 15:23; 25:11) Eti ibuot odu ke ndifiọk se ẹkpetịn̄de ye se owo mîkpetịn̄ke, se ẹkpenamde ye se owo mîkpanamke. Ndusụk ekikere N̄wed Abasi ẹmi ẹn̄wamde mbon oro owo mmọ akpade ẹdi ẹmi.

Kpan̄ utọn̄: James 1:19 ọdọhọ ete, “Ẹsọp ndikop ikọ.” Kiet ke otu mfọnn̄kan n̄kpọ un̄wam oro afo ekemede ndinam edi ndibuana ubiak owo oro owo esie akpade ebe ke ndikpan̄ utọn̄. Ekeme ndiyom ndusụk mbon oro owo mmọ akpade ẹneme ẹban̄a owo ima mmọ oro akpade, ẹneme ẹban̄a unọmọ m̀mê udọn̄ọ oro ekedide ntak n̄kpa oro, m̀mê ẹneme ẹban̄a mme ntụk mmọ toto ke ini n̄kpa oro. Ntre bụp ete: “Nte akpama ndineme mban̄a oro?” Yak mmọ ẹbiere. Ke afiakde eti ini emi ete esie akakpade, akparawa kiet ọkọdọhọ ete: “Ama enen̄ede an̄wam mi ke ini mbon en̄wen ẹkebụpde se ikotịbede ndien ekem ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄.” Kpan̄ utọn̄ ke ime ye ke esịtmbọm ye unana edikere nte ke akpana inọ ibọrọ m̀mê usọbọ. Yak mmọ ẹtịn̄ se ededi oro mmọ ẹyomde nditịn̄.

Nọ nsọn̄ọ: Sọn̄ọ nọ mmọ nte ke mmọ ẹma ẹnam se ededi oro ẹkekemede (mîdịghe n̄kpọ efen ekededi oro afo ọfiọkde ke edi akpanikọ ye in̄wan̄în̄wan̄). Sọn̄ọ nọ mmọ nte ke ekeme ndidi mme ntụk mmọ—mfụhọ, iyatesịt, ubiomikpe, m̀mê ndusụk ntụk eken—idịghe esen n̄kpọ ke baba usụn̄ kiet. Tịn̄ nọ mmọ ban̄a mbon en̄wen emi afo ọfiọkde ẹmi ẹkekande utọ editaba oro uforo uforo. Mme N̄ke 16:24 ọdọhọ ke utọ “inem ikọ” oro “ọnọ ọkpọ odudu.”—1 Thessalonica 5:11, 14.

Du ke itie: Du ke itie, idịghe sụk ke akpa usen ifan̄ ke ini ediwak ufan ye mme iman ẹdude, edi idem ke ediwak ọfiọn̄ ke ukperedem ke ini mbon eken ẹma ẹkefiak ẹketọn̄ọ edinam ofụri ini mmọ. Ke usụn̄ emi ke afo owụt ke imọ idi orụk “ufan,” oro ọsọn̄ọde ada ye ufan ke ini “nnanenyịn.” (Mme N̄ke 17:17) Teresea emi eyen esie akakpade ke unọmọ o-moto anam an̄wan̄a ete, “Ufan nnyịn ẹma ẹkụt ẹte ke ẹma ẹdiomi mme edinam ke mme mbubịteyo mbak nnyịn idibiat ekese ini ikpọn̄ ke ufọk. Oro ama an̄wam nnyịn ndiyọ ikpîkpu ekikere oro nnyịn ikenyenede.” Ediwak isua ke ukperedem, mme usenọfiọn̄ editi, utọ nte usenọfiọn̄ ndọ m̀mê usenọfiọn̄ n̄kpa oro, ẹkeme ndidi ini mfụhọ ẹnọ mme andidu ke uwem. Ntak mûnịmke idiọn̄ọ ke mme usenọfiọn̄ oro ke n̄wed usenọfiọn̄ fo man otodo ke ini mmọ ẹdide ẹdisịm, afo ekpekeme ndidu, edieke oyomde oro, kaban̄a ima ima ibetedem?

Nam usio-ukot oro odotde: Nte mme n̄kpọ oro ẹnyenede ndinam ẹdu? Nte ẹyom owo ndise nditọwọn̄ enyịn? Nte mme ufan ye mme iman oro ẹdide ẹyom ebiet ndidan̄? Ke ndondo emi ibuot esiyon̄ mbon oro owo mmọ akpade tutu mmọ isikam ifiọkke se oyomde mmọ ẹnam, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a edisian mmọ en̄wen nte mmọ ẹkpen̄wamde. Ntre edieke afo okụtde ata udọn̄ oro odude, kûbet ẹdọdọhọ fi; nam usio-ukot. (1 Corinth 10:24; men 1 John 3:17, 18 domo.) N̄wan kiet emi ebe esie akakpade ama eti ete: “Ediwak owo ẹma ẹdọhọ ẹte, ‘Edieke edide odu n̄kpọ ekededi oro n̄kemede ndinam, nam mi mfiọk.’ Edi owo kiet ikobụpke. Enye ama ebe nnennen aka ubetnna, atan̄ ọfọn̄ bed, onyụn̄ eyet ọfọn̄ oro ẹkedehede ke ntak n̄kpa esie. Owo en̄wen ama emen bọket, mmọn̄, ye mme n̄kpọ uyet n̄kpọ onyụn̄ otụk ikpọhi oro ebe mi ọkọkpọhide ke ubrin̄kpọ isọn̄ufọk. Urua ifan̄ ke ukperedem, kiet ke otu mbiowo esop ama esịne ọfọn̄utom esie asan̄a ye n̄kpọutom esie edi onyụn̄ ọdọhọ ete, ‘Mmọdiọn̄ọ ke odu n̄kpọ oro oyomde nsịn. Nso ke edi?’ Esịt mi akama eren oro didie ntem ke ndidiọn̄ usụn̄ oro ekeyịrede ke n̄kpaha kiet nnyụn̄ nsịn n̄kpọ ikan̄ ilektrik!”—Men James 1:27 domo.

Nyene edu ukama isen: Bible eti nnyịn ete, “Ẹkûfre ndikama isenowo.” (Mme Hebrew 13:2) Akpana nnyịn akpan akpan iti ndikama mbon oro ẹkopde mfụhọ, isen. Utu ke ndidọhọ di “ini ekededi,” nịm usen ye ini. Edieke mmọ ẹsịnde, kûkpa mba ata mmemmem mmemmem. Ekeme ndiyom sụn̄sụn̄ nsịnudọn̄. Ekeme ndidi mmọ ẹsịn ikot fo koro mmọ ẹkopde ndịk edikpu ndikara ntụk mmọ ke iso mmọ en̄wen. Mîdịghe mmọ ẹkeme ndinyene esịt oro obiomde ikpe ke ndidia udia nnyụn̄ ndara ebuana otuowo ke utọ ini oro. Ti Lydia kpa n̄wan oro ekesikamade isen oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible. Ke ama ọkọnọ Luke ikot edi ufọk esie, Luke ọdọhọ ete, “Enye onyụn̄ eyịre nnyịn.”—Utom 16:15.

Nyene ime nyụn̄ fiọk idaha oro odude: Kûkop n̄kpaidem ukaha ke se mbon oro owo mmọ akpade ẹdibemde iso itịn̄. Ti ete, mmọ ẹkeme ndikop iyatesịt ẹnyụn̄ ẹbiom idem ikpe. Edieke edide afo ke ẹn̄wan̄a ofụri ntụk ẹnọ, oyoyom ikike ye ime ke n̄kan̄ fo mbak udubọrọ ke iyatesịt. Bible ọdọhọ ete, “Ẹda ndien esịtmbọm ẹsịne, ye mfọnido, ye nsụkidem, ye ifụre ifụre ido, ye ime.”—Colossae 3:12, 13.

Wet leta: Ẹsiwak ndifụmi ufọn oro leta ndọn̄esịt ye kad uwụt esịtmbọm ẹnyenede. Nso idi ufọn esie? Cindy emi cancer okowotde eka esie ọbọrọ ete: “Owo kiet ama ewet mi ata inem inem leta. Oro ama enen̄ede an̄wam koro mma nsikot enye ediwak ini.” Ẹkeme ndinam utọ leta m̀mê kad oro ‘edi ibio ibio’ edi enye ekpenyene ndiwụt esịt fo. (Mme Hebrew 13:22) Enye ekeme nditịn̄ nte ke afo emekere aban̄a ye nte ke afo emenyene akpan n̄kpọ kiet emi adade eti akpan̄kpa oro, mîdịghe ekeme ndiwụt nte owo oro akpade okotụkde uwem fo.

Bọn̄ akam ye mmọ: Kûda odudu akam oro afo ọbọn̄de ye mbon oro owo mmọ akpade onyụn̄ ọbọn̄de aban̄a mmọ ke usụhọde. Bible ọdọhọ ete: “N̄kpeubọk edinen owo enyene odudu etieti.” (James 5:16) Ke uwụtn̄kpọ, ndikop nte afo ọbọn̄de akam ke ibuot mmọ ekeme ndin̄wam ndisụhọde mme etikwo etikwo ekikere nte edibiom idem ikpe.—Men James 5:13-15 domo.

Kûtre ndika koro mûfiọkke se ekpetịn̄de m̀mê se akpanamde: Nnyịn imekeme ndidọhọ idem nnyịn ite, ‘Mmọfiọk ke mmọ ẹyom ndidu ikpọn̄ kemi.’ Edi eyedi akpanikọ edi nte ke nnyịn itre ndika koro nnyịn ikopde ndịk iban̄a nditịn̄ m̀mê ndinam se mînenke. Nte ededi, mme ufan, iman, m̀mê ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ndifep enyeoro owo esie akpade n̄kukụre edinam enye otịm okop ndobo, anamde ubiak oro otịm okpon. Ti ete, mme ikọ ye edinam mfọnido oro ẹfọnde ẹkan ẹmem utom ẹkan. (Ephesus 4:32) Afo ndidu do kpọt ekeme ndidi n̄kpọ nsịnudọn̄. (Men Utom Mme Apostle 28:15 domo.) Ke etide usen oro eyen esie akakpade, Teresea ọdọhọ ete: “Etisịm hour kiet, mme ufan nnyịn ẹma ẹyọhọ barakọn̄ ufọkibọk; kpukpru mbiowo ye iban mmọ ẹma ẹdu. Ndusụk iban ẹkesan̄a ye ọkpọ uwan̄idet ke idet mmọ, ndusụk ẹkesan̄a ye ọfọn̄utom. Mmọ ẹma ẹkpọnọde kpukpru se mmọ ẹkenamde ẹnịm ẹnyụn̄ ẹdi. Ekese mmọ ẹma ẹdọhọ nnyịn ke mmimọ ifiọkke se ikpetịn̄de, edi ikanamke n̄kpọ sia mmọ ẹkekam ẹdide.”

Kûnyịk mmọ ẹtre ndifụhọ: Nnyịn imekeme ndidọhọ ite, ‘Oro ekem, oro ekem, ndien, ẹkûtua aba.’ Edi ekeme ndifọn n̄kan ndiyak mmọn̄eyet oro ọduọhọ. Ke etide n̄kpa ebe esie, Katherine ọdọhọ ete, “N̄kere ke edi akpan n̄kpọ ndiyak mbon oro owo mmọ akpade ẹwụt ntụk mmọ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹtịn̄ nte etiede mmọ ke idem.” Biọn̄ọ ntụhọ edidọhọ mbon en̄wen nte ekpetiede mmọ ke idem. Ndien kûkere ete ke ikpenyene ndidịp mme ekikere imọ man ikpeme eke mmọ. Utu ke oro, Bible ọdọhọ ete, “Ẹtuan̄a ye mmọemi ẹtuan̄ade.”—Rome 12:15.

Kûsọp nditeme mmọ ete ẹduọn̄ọ ọfọn̄ m̀mê ọkpọkpọ n̄kpọ akpan̄kpa oro mbemiso mmọ ẹben̄ede idem ndinam oro: Nnyịn imekeme ndikere ke ọkpọfọn ndiduọn̄ọ mme n̄kpọ oro ẹdemerede ekikere koro mmọ ke usụn̄ ekededi ẹkeme ndinam mfụhọ oro ebịghi. Edi n̄ke oro “Eto etịm asan̄a ye etịm” ekeme nditre ndibuana mi. Ekeme ndiyom enyeoro owo esie akpade efre akpan̄kpa oro sụn̄sụn̄. Ti nte Bible obụkde edinam ete-ekpụk oro Jacob ke ini ẹkebian̄ade enye ẹte ke idiọk unam ama owot ekpri eyeneren esie, Joseph. Ke ẹma ẹkewụt Jacob ọfọn̄idem Joseph oro iyịp ọkọyọhọde, enye “atua eyen esie anyanini. Ndien kpukpru nditọiren esie, ye kpukpru nditọiban esie ẹdaha ke enyọn̄ ẹte idọn̄ enye esịt, edi enye esịn ndikop ndọn̄esịt.”—Genesis 37:31-35.

Kûdọhọ ete, ‘Afo emekeme ndinyene eyen efen’: Eka kiet emi akatabade eyen esie ke n̄kpa eti ete, “Mma nsua mme owo ẹdọhọde mi ke mmekeme ndinyene eyen efen.” Mmọ ẹkeme ndinyene nti ekikere, edi ye ete m̀mê eka emi okopde mfụhọ, mme ikọ ẹmi ẹwụtde nte ke ẹkeme ndifiak nnyene eyen efen ẹkeme ‘ndikịm nte ofụt.’ (Mme N̄ke 12:18) Eyen efen ikemeke ndida itie eyen kiet. Ntak-a? Koro eyen kiet kiet edi san̄asan̄a.

Kûfep ndisiak enyịn̄ owo oro akpade: Eka kiet eti ete, “Ediwak owo ikakam isiakke-siak enyịn̄ Jimmy eyen mi m̀mê ndineme n̄kpọ mban̄a enye. Ana nnyịme nte ke mma n̄kop iyatesịt esisịt ke ini ndusụk owo ẹkenamde oro.” Ntre kûkpụhọ ibuot nneme ke ini ẹsiakde enyịn̄ akpan̄kpa oro. Bụp owo oro m̀mê enye oyom ndineme n̄kpọ mban̄a owo ima esie. (Men Job 1:18, 19 ye 10:1 domo.) Ndusụk mbon oro owo mmọ akpade ẹsima ndikop mme ufan ẹnemede n̄kpọ ẹban̄a mme akpan edu ẹmi ẹkenamde mmọ ẹma akpan̄kpa oro.—Men Utom Mme Apostle 9:36-39 domo.

Kûsọp inua ndidọhọ, ‘Oro akam ọfọn akan’: Ndidomo ndiyom n̄kpọ oro edide eti mban̄a n̄kpa isiwakke ‘ndisọn̄ọ mbon iduọesịt’ ẹmi ẹfụhọde ‘idem.’ (1 Thessalonica 5:14) Ke afiakde eti ini emi eka esie akakpade, eyenan̄wan kiet ọkọdọhọ ete: “Mbon en̄wen ẹma ẹdọhọ ẹte, ‘Enye ibọhọ ufen’ mîdịghe, ‘Ke nsụhọde n̄kaha enye odu ke emem.’ Edi n̄koyomke ndikop oro.” Mme andidu ke uwem ẹkeme ndikere ke mme utọ ikọ oro ẹwọrọ ẹte yak mmimọ ikûkop mfụhọ mîdịghe nte ke editaba oro iwọrọke n̄kpọ. Nte ededi, mmọ ẹkeme ndinen̄ede n̄kop mfụhọ koro mmọ ẹnen̄erede ẹtaba owo ima mmọ.

Ekeme nditịm mfọn nditre ndidọhọ, ‘Mmọfiọk nte etiede fi ke idem’: Nte afo emenen̄ede ọfiọk? Ke uwụtn̄kpọ, nte afo emekeme ndinen̄ede mfiọk se ete m̀mê eka ekerede ke ini eyen akpade edieke akanam afo mûsoboke utọ editaba oro? Ndien idem edieke edide afo ama osobo, fiọk ete ke ekeme ndidi itiehe mmọ en̄wen ke idem ata ukem ukem nte eketiede fi. (Men N̄wed Eseme 1:12 domo.) Ke n̄kan̄ eken, edieke etiede nte ke odot, ndusụk ufọn ẹkeme ndidu ke ndineme nte afo akasan̄ade okop nsọn̄idem ke editaba owo ima fo ke n̄kpa. N̄wan kiet emi ẹkewotde eyenan̄wan esie ama enyene nsọn̄ọ ke ini eka eyenan̄wan efen emi akakpade eketịn̄de nte enye akasan̄ade afiak okodu nnennen uwem. Enye ọkọdọhọ ete: “Eka eyenan̄wan oro akakpade do ikọtọn̄ọke nneme esie ye ‘Mmọfiọk nte etiede fi ke idem.’ Enye n̄kukụre akasian mi nte n̄kpọ ẹketiede ye imọ onyụn̄ ayak mi nda idaha mi n̄kabuan ye mmọ.”

Ndin̄wam owo oro owo esie akpade oyom mbọm, mbufiọk, ye ekese ima ke n̄kan̄ fo. Kûbet owo oro owo esie akpade ededi ebịne fi. Kûdọhọ n̄kukụre ete, “Edieke edide odu n̄kpọ ekededi oro n̄kemede ndinam . . . ” Yom “n̄kpọ ekededi” oro ke idemfo, ndien ekem nam usio-ukot oro odotde.

Ibat ibat mbụme ẹsụhọ: Nso kaban̄a idotenyịn Bible kaban̄a ediset ke n̄kpa? Nso ke enye ekeme ndiwọrọ nnọ fi ye owo ima fo emi akpade? Nnyịn ikeme ndisan̄a didie mfiọk nte ke enye edi idotenyịn oro ẹkemede ndiberi edem?