MARY eten̄, esịn edọn̄ ke isọn̄; inua ikemeke nditịn̄ ọkpọsọn̄ ubiak emi enye okopde. Enye eti akpatre mfiori emi eyen esie ofioride mbemiso akpa ke ama akamian̄a ebịghi ke eto ke ntak ọkpọsọn̄ ubiak. Uwemeyo edi emi, edi ekịm ofụk kpukpru ebiet. Isọn̄ ke enyek idat idat. (Matthew 27:45, 51) Anaedi ama etie Mary nte Jehovah oyom ererimbot ẹfiọk ke imọ ke n̄kpa Jesus Christ abiak akan.

Golgotha m̀mê Ebiet N̄kpọkpọrọ emi ekịm okofụkde ọtọn̄ọ ndin̄wan̄a, edi Mary do ke atua eyen esie. (John 19:17, 25) Etie nte enye eti ediwak n̄kpọ. Ekeme ndidi enye eti se iketịbede n̄kpọ nte isua 33 emi ẹkebede. Enye ye Joseph ẹma ẹda edima eyen mmọ ẹka temple ke Jerusalem ndien Abasi ama anam akanieren kiet emi ekerede Simeon etịn̄ prọfesi aban̄a eyen emi. Enye ọkọdọhọ ke eyen emi ayanam ikpọ n̄kpọ onyụn̄ ọdọhọ ke usen ke edi emi editiede Mary nte ẹkịm enye ke anyan akan̄kan̄. (Luke 2:25-35) Ini n̄kpa eyen esie emi ke ikọ Simeon enen̄ede an̄wan̄a enye.

Ẹdọhọ ke idụhe se ibiakde owo nte n̄kpa eyen esie; inyeneke se ikpatakde owo okpon akan oro. N̄kpa edi ata idiọk asua; inyụn̄ idụhe eke n̄kpa mînamke n̄kpọ. (Rome 5:12; 1 Corinth 15:26) Ndi ẹkeme ndiyọ utọ ubiak emi? Yak ise nte n̄kpọ eketiede ye Mary ini Jesus ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ukwọrọikọ tutu esịm ini emi Jesus akpade, ye ke enye ama ekeset. Emi ayanam ikụt nte mbuọtidem emi Mary ekenyenede akanamde enye ọyọ akakan ubiak.

Yak ise se iketịbede isua ita ye ubak mbemiso ini emi. Mary ada okụt ke n̄kpọ ọmọn̄ okpụhọde. Ke ekpri obio Nazareth, mme owo ẹkesụk ẹtịn̄ ẹban̄a John Andinịm Owo Baptism ye nte enye ọkwọrọde edikabade esịt. Ekeme ndidi Mary okụt ke akpan imọ ada ukwọrọikọ John emi ọdiọn̄ọ ke ini ekem imọ nditọn̄ọ ukwọrọikọ imọ. (Matthew 3:1, 13) Jesus ndikpọn̄ Mary ye nditọeka esie n̄kọtọn̄ọ ukwọrọikọ eyetịmede ediwak n̄kpọ. Ntak-a?

Etie nte Joseph ebe Mary ama akpakpa mbemiso ini emi. Edieke edide ntre, ọwọrọ ke akwa n̄kpọ ama ọwọrọ Mary. * Owo idiọn̄ọke Jesus nte “eyen anamusọ eto” kpọt, edi ẹdiọn̄ọ enye n̄ko nte “anamusọ eto.” Etie nte enye ama emen utom ete esie anam onyụn̄ ese aban̄a eka esie ye n̄kpọ nte nditọeka esie itiokiet emi ẹkemande ẹdian enye. (Matthew 13:55, 56; Mark 6:3) Ekpededi Jesus ekpep James emi etiede nte udọeka esie utom emi, idimemke inọ eka esie ye nditọeka esie ke ini enye ọkpọn̄de ufọk, sia enye edi akpan. Utom ifereke inọ eka mmọ; okûdi esịt etịmede enye nte Jesus oyomde ndikpọn̄ mmọ? Nnyịn ifiọkke. Edi akpan n̄kpọ emi ikpakam iyomde ndifiọk edi emi: Mary edinam n̄kpọ didie ke ini Jesus akabarede Christ, m̀mê Messiah emi ẹketiede ẹbet? Bible ọmọn̄ anam ifiọk emi.—John 2:1-12.

Jesus ebịne John akana baptism onyụn̄ akabade  edi Messiah m̀mê Enye Emi Abasi Eyetde Aran. (Luke 3:21, 22) Ekem Jesus ọtọn̄ọ ndimek mme mbet esie. Okposụkedi emi akanade enye ọsọsọp anam utom esie, enye okosụk oyoyom ini etie ye ubon ye mme ufan okop inemesịt. Enye ama asan̄a ye eka ye nditọeka esie ye mme mbet aka usọrọ ndọ ke Cana. Etie nte Cana okodu ke ibuot obot. To ke Nazareth sịm do ekedi n̄kpọ nte kilomita 13. Nte usọrọ osụk akade iso, Mary okụt ke mfịna do. Etie nte enye okụt nte ndusụk mbonufọk mme ọdọ ndọ ẹdọn̄de odu ndien ndien; enye emi ese enye oko, enye oko ese enye emi. Wine okụre! Ke edem mmọ, usọrọ ama esibiara wine ama okụre, ndien emi ekedi ata n̄kpọ bụt ye esuene ọnọ ufọk mme ọdọ ndọ. Mbọm mmọ anam Mary, ntre enye adaha ebịne Jesus.

Kop se enye ọdọhọde Jesus: “Mmọ inyeneke wine.” Nso ke Mary oyom enye anam? Bible itịn̄ke, edi Mary ọdiọn̄ọ ke eyen imọ edi Eyen Abasi, ntre ke enye ekeme ndinam utịben̄kpọ. Ekeme ndidi enye ekere ke enye ọmọn̄ ọtọn̄ọ ke itie usọrọ oro. Etie nte n̄kpọ eke Mary ọkọdọhọde Jesus ete, “Mbọk eyen, se nte esede nan̄a!” Anaedi se Jesus ọkọbọrọde enye ama akpa enye idem. Jesus ọkọdọhọ enye ete: “Nsan̄a nso ye afo n̄wan owo?” oro edi, “didie ke oro ebehe fi ye ami?” Ikọ Jesus ikedịghe ikọ usọn̄enyịn nte ediwak owo ẹkerede, edi ekedi sụn̄sụn̄ item. Enye okoyom nditi eka esie ke idịghe enye ekpeteme imọ nte ikpanamde utom Abasi, ke Jehovah emi edide Ete imọ kpọt ekpeteme.

Mary ama ọbọ item emi sia enye ekedi enyene-ibuot an̄wan emi osụhọrede idem. Ntre enye ọdọhọ mbon oro ẹnọde mme owo n̄kpọ ke itie usọrọ oro ete: “Se ededi oro enye ọdọhọde mbufo, ẹnam.” Enye okụt ke idịghe imọ ikpeteme aba eyen imọ se enye akpanamde, edi ke enye akpakam eteme mmimọ. Nso ke Jesus akanam? Mbọm mme ọdọ ndọ emi anam Jesus n̄ko. Ntre, enye anam mmọn̄ akabade ata eti wine. Akpa utịben̄kpọ esie edi emi. Emi anam “mme mbet esie ẹbuọt idem ye enye.” Mary n̄ko ọbuọt idem ye enye. Enye idaha Jesus nte eyen esie kpọt, edi ada enye nte Ọbọn̄ ye Andinyan̄a.

Mme ete ye eka ẹkeme ndikpep ekese nto mbuọtidem Mary. Imọfiọk ke idụhe owo emi enyenede eyen emi etiede nte Jesus. Edi ke ini eyenọwọn̄ okponde akabade akwaowo, ete ye eka ẹkeme ndifre ke eyen mmimọ edidi akwaowo ẹnyụn̄ ẹka iso ẹnam n̄kpọ ye enye nte ẹnam ye eyenọwọn̄. (1 Corinth 13:11) Didie ke mme ete ye eka ẹkpen̄wam eyen mmọ emi ama okokpon? Usụn̄ kiet edi nditịn̄ nnyụn̄ nnanam n̄kpọ emi owụtde ke mmimọ imenịm ke enye ayada se enye ekpepde ke Bible odu uwem ndien ke Jehovah ọyọdiọn̄ enye. Emi ekeme ndin̄wam eyen mmọ etieti. Imenịm ke Jesus ama ama nte eka esie ekeberede ye enye ke ofụri ini utom ukwọrọikọ esie.

Bible itịn̄ke ediwak n̄kpọ iban̄a Mary ke ofụri isua ita ye ubak emi Jesus ọkọkwọrọde ikọ. Edi ti ete ke etie nte enye ekedi ebeakpa ini oro ye nditọ ke ubọk. Ntre an̄wan̄a nnyịn edieke enye mîkekemeke ndisan̄a ye Jesus n̄kwọrọ ikọ ke obio mmọ. (1 Timothy 5:8) Kpa ye oro, enye ama aka iso ndikere mban̄a mme n̄kpọ oro enye ọkọdiọn̄ọde aban̄a Messiah esinyụn̄ etiene aka synagogue okokop Ikọ Abasi nte ido ufọk mmọ ekedide.—Luke 2:19, 51; 4:16.

Edieke edide ntem, ọwọrọ enye ama odu ke synagogue usen oro Jesus ọkọkwọrọde ikọ ke  Nazareth. Ama enem enye etieti ndikop eyen esie ọdọhọde ke se ẹketịn̄de ẹban̄a Messiah ke n̄kpọ nte isua ikie ke edem osu imọ ke idem! Anaedi ama abiak enye n̄ko nte mbon obio mmọ mîkọbuọtke idem ye eyen esie. Mmọ ẹkekam ẹyoyom ndiwot enye!—Luke 4:17-30.

Ikenemke enye n̄ko nte nditọeka Jesus irenowo ẹkenamde n̄kpọ ye Jesus. John 7:5 ọdọhọ ke nditọeka Jesus irenowo inan̄ “ikọbuọtke idem ye enye” nte eka mmọ ọkọbuọtde. Jesus ama enyene nditọeka iban iba m̀mê akande oro, edi Bible itịn̄ke m̀mê mmọ ẹma ẹbuọt idem ye enye m̀mê ikọbuọtke. * Ntre, Mary ama etiene okụt ukụt emi esidude ke ufọk emi mme owo ẹkade nsio nsio ufọkabasi. Akana enye aka iso okpono ata Abasi, onyụn̄ anam ofụri se enye ekekeme man an̄wam nditọ esie ẹtiene enye ẹkpono. Edi ikanaha enye anam emi odudu odudu.

Isan̄ kiet, iman Jesus, emi etiede nte ata nditọeka Jesus ẹkesịne do, ẹma ẹyom ndika n̄komụm enye. Mmọ ẹkekere ke “ibuot ọbọhọ enye.” (Mark 3:21, 31) Mary ikekereke ke ibuot ebe Jesus, edi enye ama osụk etiene nditọ esie aka eyedi man ekese m̀mê se Jesus edinamde ayanam mmọ ẹbuọt idem ye enye. Ndi mmọ ẹma ẹbuọt idem ke Jesus ndien? Okposụkedi emi Jesus akakade iso anam utịben̄kpọ onyụn̄ ekpepde nti n̄kpọ, nditọeka esie ikosụk ibuọtke idem ye enye. Ekeme ndidi Mary ama ekere m̀mê nso ke idinanam man nditọ esie ẹbuọt idem ye Jesus.

Ndi mbonufọk mbufo ẹka nsio nsio ufọkabasi? Afo emekeme ndikpep ekese nto Mary. Enye ikosion̄oke idem ikpọn̄ nditọ esie emi mîketieneke enye inịm Jesus ke akpanikọ. Enye ama ebiere ndinam mmọ ẹkụt ke ndikpono ata Abasi ọnọ imọ inemesịt ye ifụre. Enye ama aka iso ebere ye Jesus. Ndi ama esidọn̄ enye ndikụt Jesus? Ndi ama esidọn̄ enye nte Jesus okposụk odude ye mmọ ke ufọk? Edieke edide ntre, enye ikayakke oro afịna enye akaha. Enye akada ndibere ye Jesus nnyụn̄ nsọn̄ọ enye idem nte ata akwa ukpono. Ndi afo n̄ko emekeme ndin̄wam nditọ fo ẹnịm n̄kpọ Abasi akpa ke uwem?

Ndi Abasi ama ọdiọn̄ Mary ke enye ndikọbuọt idem ye Jesus? Imenịm ke ama ọdiọn̄ sia Jehovah isitreke ndidiọn̄ mbon emi ẹnyenede mbuọtidem. (Mme Hebrew 11:6) Kere nte ekesitiede Mary ke idem ndikop Jesus eyen esie ọkwọrọde ikọ mîdịghe ndikop nte mme owo ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a ukwọrọikọ esie.

Anaedi mme uwụtn̄kpọ emi Jesus ekesinọde ama anam Mary eti ini emi Jesus ekedide eyenọwọn̄ ke Nazareth. Ke ini Jesus eketịn̄de aban̄a n̄wan emi ọkpọride ufọk oyom okụk, m̀mê n̄wan emi ọkọkde n̄kpọ, m̀mê owo ndidomo utuenikan̄ mmen n̄wụk ke uwụk utuenikan̄, anaedi Mary ama eti nte Jesus ekesiyịrede imọ ke idem ke ini imọ inamde mme n̄kpọ emi ke ufọk. (Luke 11:33; 15:8, 9; 17:35) Ini Jesus onyụn̄ etịn̄de aban̄a nte ọkpọnọ esie ememde, mbiomo esie onyụn̄ eferede, anaedi Mary ama eti nte Joseph ekekpepde Jesus ndinam ọkpọnọ ediye ediye man okûbiak mme unam emi ẹdikọn̄ọde ọkpọnọ emi. (Matthew 11:30) Imenịm ke ama esinem Mary nditie n̄kere nte Jehovah ọkọnọde enye akwa ifet ndibọk eyen emi edikabarede edi Messiah. Anaedi ama esinem enye ndikpan̄ utọn̄ nnọ Jesus, kpa akakan andikpep emi ekesimende mme n̄kpọ emi mme owo ẹmehede ekpep ata akpan n̄kpọ!

 Kpa ye kpukpru emi, Mary ama osụhọde idem. Jesus ikanamke etie nte Mary edi n̄kpọ akaha, m̀mê ndidọhọ ẹkpono enye nte Abasi. Isan̄ kiet ke ini enye okosụk ọkwọrọde ikọ, mma kiet ama ọdọhọ ke eka emi akamande utọ eyen emi eyenen̄ede okop inemesịt. Jesus ama ọbọrọ enye ete: “Baba, akam edi mbon oro ẹkopde ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnamde enye ẹkop inemesịt!” (Luke 11:27, 28) Isan̄ en̄wen, ke ini ndusụk owo emi ẹketiede ẹkop ikọ Jesus ẹkedọhọde enye ke eka esie ye nditọeka esie ke ẹyom enye, enye ama ọdọhọ mmọ ke mbon oro ẹnịmde imọ ke akpanikọ ẹkam ẹdi eka imọ ye nditọeka imọ. Ikọ Jesus ikayatke Mary sia enye ama ọfiọk ke ikọ esie ọwọrọ ke ndinyene mbon oro ẹmade Abasi ọfọn akan ndinyene nditọeka m̀mê iman emi mîmaha Abasi.—Mark 3:32-35.

Inua ikemeke nditịn̄ nte akabiakde Mary ndikụt eyen esie ọbọde ufen akpa ke eto emi ẹkekọn̄de enye. Apostle John emi akadade okụt nte ẹwotde Jesus etịn̄ n̄kpọ efen emi eketịbede do. Enye ọdọhọ ke Mary do akada ‘ekpere eto ndutụhọ Jesus.’ Nso ikpanam edima eka nte enye okûda okụt kpukpru se iwọrọde eyen esie? Jesus ama okụt eka esie. Okposụkedi emi akabiakde enye n̄kpa n̄kpa ndikot ibifịk m̀mê ndisioro uyo ntịn̄ ikọ, enye ama osụk an̄wana etịn̄ ikọ. Enye ama ọdọhọ apostle John emi ekedide edima mbet esie ete ese eka imọ enyịn. Sia nditọeka Jesus mîkọbuọtke kan̄a idem ye enye, Jesus ikọdọhọke ndomo owo mmọ kiet ese eka imọ enyịn, edi ọkọdọhọ mbet esie ese. Jesus akada emi owụt ke ọfọn owo emi ọbuọtde idem ye imọ ese aban̄a ikọt imọ, man an̄wam mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi.—John 19:25-27.

Ini emi Jesus akpade, eketie eka esie nte ẹkịm enye ke anyan akan̄kan̄ nte ẹma ẹketetịn̄. Edieke inua mîkemeke nditịn̄ adan̄a nte enye akatuade n̄kpa eyen esie, ọwọrọ inua inyụn̄ ikemeke nditịn̄ nte esịt ekenemde enye eketre ke usen ita ẹbede. Mary okop ke Abasi anam akakan utịben̄kpọ, oro edi, ke ẹnam Jesus eset! Esịt onyụn̄ enen̄ede enem enye nte Jesus okowụtde James eyeneka esie idem—etie nte ekedi ke ini James odude ikpọn̄. (1 Corinth 15:7) N̄kpọ emi ama enen̄ede otụk James ye nditọeka esie eken sia Bible ọdọhọ ke nte ini akade, mmọ ẹma ẹdinịm ke Jesus edi Christ. Ekem mmọ ẹma ẹsitiene eka mmọ ẹdụk mbono esop Christian ẹnyụn̄ “ẹkọbọ ke akam.” (Utom 1:14) Nte ini akade, nditọeka Jesus iba, James ye Jude, ẹma ẹtiene ẹwet Bible.

Akpatre ini emi Bible etịn̄de n̄kpọ aban̄a Mary edi ini emi enye ye mme mbet Jesus ye nditọeka Jesus ẹbọn̄de akam. Akpatre n̄kpọ emi ikopde iban̄a Mary mi enem etieti; Mary ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Mbuọtidem emi enye ekenyenede ama an̄wam enye ọyọ akakan ubiak, Abasi ama onyụn̄ ọdiọn̄ enye. Edieke inyenede utọ mbuọtidem emi Mary ekenyenede, nnyịn iyekeme ndiyọ ubiak ekededi emi nnyịn ikopde ke idiọk ererimbot emi, Abasi oyonyụn̄ ọdiọn̄ nnyịn ke usụn̄ emi nnyịn mîkekereke.