Ẹnam Ẹdiọn̄ọ Enyịn̄ Abasi Ke Usem Swahili

Mme owo ẹma ẹkokop Swahili, akpa n̄kpọ oro mmọ ẹtide edi Africa ye ikpọ unamikọt ke Serengeti. Edi enyene ediwak n̄kpọ emi ikemede ndikpep mban̄a usem Swahili ye mbon oro ẹsemde usem emi.

MBON oro ẹsemde usem Swahili ẹwak ẹbe owo miliọn 100. Mmọ ẹdu ke n̄kpọ nte idụt 12 ke Ufọt Ufọt Africa esịm Edem Usiahautịn Africa. * Ẹsem Swahili ke ediwak idụt Africa nte Kenya, Tanzania, ye Uganda. Ndien mbon oro ẹtode nsio nsio idụt ke mbọhọ oro ẹsida usem Swahili ẹneme nneme ẹnyụn̄ ẹnyam urua.

Usem Swahili enen̄ede anam mbon Edem Usiahautịn Africa ẹdiana kiet. Ke uwụtn̄kpọ, n̄kpọ nte nsio nsio usem 114 ẹdu ke Tanzania kpọt. Edi usem Swahili edi akpan usem emi mme owo ẹsidade ẹneme nneme do. Yak idọhọ ke odụn̄ do, ke onyụn̄ oyom ndika n̄kpọ. Ndien ediwak owo emi edikụtde ke usụn̄ ikopke usem obio mbufo ndomo esisịt. Kere nte akpanamde eneme nneme ye mme owo ke utọ ebiet emi. Omokụt do nte usem Swahili an̄wamde mme owo do.

Nte Usem Swahili Ọkọtọn̄ọde

Ẹdọhọ ke ẹketọn̄ọ ndisem usem Swahili ke n̄kpọ nte isua 1,100 emi ẹkebede, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndiwet enye n̄kpọ nte isua 500 emi ẹkebede. Mbon oro ẹkekpepde usem Swahili  ẹma ẹdikụt ke enye ebiet usem Arabic. Ntre ke edi sia ẹda ndusụk ikọ Swahili ẹto Arabic, ke ini ata ediwak eken ẹdide eke Africa. Ntak edi oro ẹkesidade abisi Arabic ẹwet usem Swahili ke ata ediwak isua.

Idahaemi, ẹwet usem Swahili ke abisi oro idade iwet Ikọ Efịk. Ntak emi owo mîdaha aba abisi Arabic iwet-e? Ẹketọn̄ọ ndinam emi ke ini mbakara ẹkedade Ikọ Abasi ẹka do ke n̄kpọ nte isua 150 emi ẹkebede.

Ikọ Abasi Esịm Edem Usiahautịn Africa

Ke 1499 ke mme ọkwọrọikọ Portugal ẹkeda Catholic ẹdi Edem Usiahautịn Africa. Kpa isua oro ke Vasco da Gama akasan̄a akanade usụk usụk Africa. Mbon Portugal emi ẹma ẹkebọp ufọkabasi mmọ ke Zanzibar. Edi ke ufan̄ isua 200, mbon Edem Usiahautịn Africa ẹma ẹkọbọ mbon Catholic emi tutu mmọ ẹwọrọ ke edem mmọ.

Isua 150 ẹma ẹbe mbemiso ẹfiak ẹda Ikọ Abasi ẹdi Edem Usiahautịn Africa. Isan̄ enye emi, Johann Ludwigeyen Krapf, ọkwọrọikọ German akada edi. Ke ini enye ekedide edisịm Mombasa ke Kenya ke 1844, ediwak mbon emi ẹkedụn̄de ke mbenesụk Edem Usiahautịn Africa ẹkedi mbon Muslim, ke ini mbon eken ẹkekponode ndem ye mme n̄kpọ ntre. Krapf ekekere ke akpana kpukpru owo do ẹnyene Bible.

Krapf ama ọsọsọp ọtọn̄ọ ndikpep usem Swahili. Ikebịghike, enye ama ọtọn̄ọ ndikabade Bible ke usem Swahili ke June 1844. Edi n̄wan esie emi enye ọkọdọde ke n̄kpasịp isua iba ama akpa. Usen ifan̄ ke oro ebede, nsekeyen esie ama akpa n̄ko. Kpa ye n̄kpọ mmọn̄eyet emi, Krapf ama aka iso akabade Bible. Ke 1847, enye ama akabade Genesis ibuot 1-3. Akpa Bible emi ẹkemịn̄de edi emi ke usem Swahili.

Krapf ekedi akpa owo emi akadade abisi emi isidade iwet n̄kpọ mfịn ewet usem Swahili utu ke abisi Arabic. Enye ọkọdọhọ ke ikanam emi sia “abisi Arabic edisọsọn̄ mme mbakara” emi ẹdikpepde usem emi, edi ke “enye oro idade iwet n̄kpọ mfịn idisọn̄ke ‘mbon Africa ndida n̄kpep Ikọmbakara.’” Edi ẹkesụk ẹdada abisi Arabic ẹwet usem Swahili ke ediwak isua, ẹnyụn̄ ẹda enye ẹkabade ndusụk itie ke Bible. Ndida mme abisi emi idade iwet n̄kpọ mfịn n̄wet usem Swahili anam ediwak owo ẹkeme ndisọsọp n̄kpep usem emi. N̄kpọ emi enen̄ede enem mme ọkwọrọikọ oro ẹtode idụt en̄wen ẹdi ye mbon oro ẹkpepde usem Swahili.

 Krapf ekedi akpa owo emi akabarede Ikọ Abasi ke usem Swahili. Enye n̄ko ama anam n̄kpọ emi edinamde emem utom ọnọ mbon en̄wen ndikabade Bible ke usem Swahili. Enye ama osio n̄wed ukpep usem ye n̄wed ukabadeikọ ke usem Swahili.

Enyịn̄ Abasi ke Usem Swahili

Krapf akakabade enyịn̄ Abasi nte “Ata Ọkpọsọn̄ Abasi” ke Genesis ibuot kiet esịm ita emi enye akakabarede. Edi ke n̄kpọ nte isua ikie emi ẹkebede, ediwak owo ẹma ẹdi Edem Usiahautịn Africa ẹdikabade ofụri Bible ke usem Swahili. Ndusụk mmọ ẹkedi Johann Rebmann, William Taylor, Harry Binns, Edward Steere, Francis Hodgson, ye Arthur Madan.

Enem ndifiọk ke enyịn̄ Abasi ọdọn̄ọ ke ata ediwak itie ke ndusụk Bible emi ẹkekabarede ke eset mi. Mbon oro ẹketiede ke Zanzibar ẹkabade Bible ẹkekabade enyịn̄ Abasi nte “Yahuwa,” ke ini mbon oro ẹketiede ke Mombasa ẹkekabarede enye nte “Jehova.”

Mbemiso 1895, ẹma ẹkabade ofụri Bible ke usem Swahili. Ediwak isua ke oro ebede, ẹma ẹkabade ediwak Bible en̄wen, okposụkedi emi ediwak owo mîkenyeneke mmọ. Ke n̄kpọ nte isua 100 emi ẹkebede, nditọ ukpepn̄kpọ ẹma ẹdomo ndinam ẹwet usem Swahili ke usụn̄ kiet ke ofụri Edem Usiahautịn Africa. Emi ama anam ẹsio Bible emi ẹkotde Swahili Union Version ke 1952. Bible emi ke mme owo ẹnen̄ede ẹma ẹkan ke n̄kan̄ oro. Ntak edi oro ediwak owo do ẹdiọn̄ọde enyịn̄ Abasi nte “Yehova.”

Edi ke ini ẹketrede ndimịn̄ n̄kani Bible emi, enyịn̄ Abasi ama ọtọn̄ọ ndisop sụn̄sụn̄. Ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ofụri ofụri ke ndusụk mbufa Bible, ke ini ẹsịnde itie ifan̄ kpọt ke ndusụk. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkewet enyịn̄ Abasi ke itie 15 kpọt ke ini ẹkesiode Swahili Union Version, edi ẹkesịn enyịn̄ Abasi ke itie 11 kpọt ke enye oro ẹkefiakde ẹsio ke 2006. *

Kpa ye oro ẹsion̄ode enyịn̄ Abasi ẹfep ke ata ediwak itie ke Bible emi, ẹwet ke enyịn̄ Abasi edi Jehovah ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ page Bible emi. Emi anam ediwak mbon oro ẹyomde ndifiọk akpanikọ ẹkụt enyịn̄ Ete mmọ eke heaven ke Bible mmọ.

Edi ntọn̄ọ akakam edi emi. Ẹma ẹsio Bible en̄wen emi ẹkerede N̄wed Abasi Christian Usem Greek—Edikabade Eke Obufa Ererimbot ke usem Swahili ke 1996. Emi ekedi akpa Bible usem Swahili emi ẹkefiakde ẹdọn̄ enyịn̄ Abasi ke itie 237 ọtọn̄ọde ke  Matthew esịm Ediyarade. Ekem ke 2003, ẹma ẹsio ofụri Bible emi ke usem Swahili. Kpukpru Edikabade Eke Obufa Ererimbot oro ẹmịn̄de ke usem Swahili ẹsịm 900,000 idahaemi.

Ẹdọn̄ enyịn̄ Abasi ke esịt Bible enye emi, idịghe ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ page kpọt m̀mê ndikot Abasi, Abasi m̀mê Ọbọn̄. Idahaemi, ke ini mbon oro ẹmade akpanikọ ẹkụtde Jehovah ke se ibede itie 7,000 ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot usem Swahili, emi esinam mmọ ẹnen̄ede ẹkpere Jehovah.

Ẹkabade Bible enye emi nte ẹsemde usem Swahili idahaemi, ndien ẹnam enye emem utom ndikot. Ke adianade do, ẹnen̄ede mme n̄kpọ oro mîkenenke ke n̄kani Bible eken. Emi anam mme owo emi ẹkotde obufa Bible emi ẹfiọk ke se mmimọ ikotde ẹdi “nnennen ikọ akpanikọ” emi Andibot nnyịn, kpa Jehovah Abasi ọkọnọde odudu spirit esie ẹwet.—Ecclesiastes 12:10.

Ediwak owo ẹtịn̄ nte esịt enemde mmimọ ndinyene Edikabade Eke Obufa Ererimbot ke usem Swahili. Ke uwụtn̄kpọ, Vincent, Ntiense Jehovah emi edide isua 21, emi esinyụn̄ ọkwọrọde ikọ kpukpru ini ọdọhọ ete, “Esịt enen̄ede enem mi nte ẹkabarede Bible emi ke usem Swahili emi ẹsemde idahaemi, ye nte ẹdọn̄de enyịn̄ Abasi ke kpukpru itie oro ẹsion̄ode ẹfep ke mme Bible eken.” Frieda, eyenan̄wan emi enyenede nditọ ita ọdọhọ ke Bible enye emi anam emem utom ọnọ imọ ndikpep mme owo akpanikọ.

Isua 150 ebe tọn̄ọ ẹketọn̄ọ ndikabade Bible ke usem Swahili. Jesus ọkọdọhọ ke ‘imanam mme owo ẹfiọk enyịn̄ Ete imọ.’ (John 17:6) Idahaemi, esịt enen̄ede enem Mme Ntiense Jehovah emi ẹwakde ẹbe 76,000 ke ikpehe Africa emi ndida Bible emi nnam kpukpru owo do ẹfiọk enyịn̄ Jehovah.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ndise obio ke page 26, 27]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

Mme Idụt Emi Ẹsemde Usem Swahili

Sudan

Ethiopia

Somalia

Kenya

Uganda

Congo, Dem. Rep.

Rwanda

Burundi

Tanzania

Zanzibar

Zambia

Malawi

Mozambique

[Ndise ke page 27]

Genesis 1:1-3 emi Johann Krapf akakabarede ke 1847 ke usem Swahili

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Ẹmịn̄ ke Journal of the American Oriental Society, Eboho 1, No. 3, 1847

[Ndise ke page 28]

Matthew ibuot 1 emi ẹkewetde ke abisi Arabic ke 1891

[Ndise ke page 28]

N̄kani Bible oro ẹwetde enyịn̄ Abasi nte “Yahuwa” ye “Jehova”

[Ndise ke page 28]

Ebiet oro ẹwetde enyịn̄ Abasi, Jehovah, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ page Bible emi ẹkotde “Swahili Union Version”

[Mme ndise ke page 29]

Ediwak owo ẹma ndikot “Edisana N̄wed Abasi—Edikabade Eke Obufa Ererimbot” ke usem Swahili

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 28]

Kpukpru Ndise Ẹto: Bible Society of Tanzania ye Bible Society of Kenya; enyọn̄-enyọn̄ ufien: Ẹbọ ke National Library of Scotland