Ẹwụt ke Mme Owo Ẹyedu Uwem ke Nsinsi Mi ke Isọn̄
Ẹwụt ke Mme Owo Ẹyedu Uwem ke Nsinsi Mi ke Isọn̄
“Afo, Daniel, dịp ikọ emi, . . . tutu esịm ke utịt ini. Ediwak owo ẹyeyọrọ ẹdi, ẹyọrọ ẹka, ndien ifiọk oyokpon aka iso.”—DAN. 12:4.
1, 2. Mme mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?
ATA ediwak owo mfịn ẹfiọk mme itie N̄wed Abasi oro ẹsọn̄ọde ke mme owo ẹyedu nsinsi uwem ke Paradise isọn̄. (Edi. 7:9, 17) Ke Abasi ama okobot owo, Enye ama owụt ke iyom owo odu uwem ke nsinsi, idịghe ke isua ifan̄ kpọt.—Gen. 1:26-28.
2 Nditọ Israel ẹma ẹnyene idotenyịn ke ẹyenam ubonowo ẹdu mfọnmma uwem oro Adam ọkọduọkde. N̄wed Abasi Christian Usem Greek etịn̄ nte Abasi edisan̄ade inam ubonowo ẹnyene nsinsi uwem ke Paradise ke isọn̄. Ntak emi akanade ẹfafiak ẹwụt ke owo oyodu uwem ke nsinsi mi ke isọn̄? Didie ke ẹkenam ediwak miliọn owo ẹfiọk emi?
Ẹma Ẹkpi Ikọn̄ Ẹfụk Idotenyịn Emi
3. Ntak emi mîkpaha owo idem ndifiọk ke ẹma ẹdịp idotenyịn oro ubonowo ẹkenyenede ndidu uwem ke isọn̄ ke nsinsi?
3 Jesus ama etetịn̄ ke mme prọfet nsu idikpepke se imọ ikekpepde, ndien ke ẹyetụn ata ediwak owo usụn̄. (Matt. 24:11) Apostle Peter ọkọdọhọ mme Christian ete: “Nsunsu mme andikpep [ẹyedu] n̄ko ke otu mbufo.” (2 Pet. 2:1) Apostle Paul ọkọdọhọ ke “ini eyedi eke [mme owo] mîdibọhọ eti ukpepn̄kpọ, edi, mmọ ẹyekọ mme andikpep ẹnọ idemmọ man ẹkop se utọn̄ mmọ ẹmade ndikop, nte ekemde ye mme udọn̄ idemmọ.” (2 Tim. 4:3, 4) Satan otụn mme owo usụn̄ onyụn̄ anam mbon mfiakedem ẹkpi ikọn̄ ẹfụk akpanikọ oro aban̄ade se Abasi aduakde ọnọ owo ye isọn̄.—Kot 2 Corinth 4:3, 4.
4. Ewe idotenyịn ubonowo ke mme adaiso ido ukpono emi ẹdide mbon mfiakedem mîkamaha ndikpep?
4 N̄wed Abasi owụt ke Obio Ubọn̄ Abasi edi ukara eke heaven oro edinuakde onyụn̄ osobo kpukpru ukara owo. (Dan. 2:44) Ke Tọsịn Isua oro Christ edikarade, ẹyekọbi Satan ke editụn̄ọ ukpe, ẹnam mme akpan̄kpa ẹset, ẹnyụn̄ ẹnam mbon oro ẹdidude ke isọn̄ ẹfọn ẹma. (Edi. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Edi mme adaiso ido ukpono Christendom emi ẹdide mbon mfiakedem ẹkpep n̄kpọ en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, Origen owo Alexandria emi ekedide Ete Ufọkabasi emi okodude uwem ke n̄kpọ nte isua 1,800 emi ẹkebede ama okụt ndudue ọnọ mbon oro ẹkenịmde ke edidiọn̄ Abasi eyesịm mme owo mi ke isọn̄ ke ini Christ edikarade ke tọsịn isua. The Catholic Encyclopedia * ọdọhọ ke ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Catholic oro, Augustine eyen Hippo (emi okodude uwem ke isua 354 esịm 430 E.N.) “ọkọdọhọ ke Christ idikarake ke tọsịn isua.”
5, 6. Ntak emi Origen ye Augustine mîkenyịmeke ke Christ ayakara ke tọsịn isua ke ini iso?
5 Ntak emi Origen ye Augustine mîkenyịmeke ke Christ ayakara ke tọsịn isua? Clement eyen Alexandria emi ekekpepde ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi oto mbon Greece ekekpep Origen n̄kpọ. Sia Origen ekenen̄erede enịm se Plato ekekpepde aban̄a ukpọn̄, Werner Jaeger, emi ekedide ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono, ọkọdọhọ ke Origen ama “emen ofụri se Plato ekekpepde enye aban̄a ukpọn̄ edisịn ke ukpepn̄kpọ Christian.” Ke ntre, Origen ọkọdọhọ ke heaven kpọt ke ẹkeme ndinyene mme edidiọn̄ eke Tọsịn Isua Ukara Christ.
6 Mbemiso Augustine akakabarede edi inua-okot Christian ke ini enye ekedide isua 33, enye ama enyịme ukpepn̄kpọ akwaifiọk Plato emi Plotinus ekekpepde ke n̄kpọ nte isua 1,800 oro ẹkebede. Idem ke Augustine ama akakabade edi inua-okot Christian, enye okosụk ekere n̄kpọ nte mbon ukpepn̄kpọ akwaifiọk Plato ye Plotinus. The New Encyclopædia Britannica ọdọhọ ke “[Augustine] ekemen ukpepn̄kpọ akwaifiọk Plato eke mbon Greece abuak ye ido ukpono Obufa Testament.” The Catholic Encyclopedia ọdọhọ ke Augustine ọkọdọhọ ke Tọsịn Isua Ukara oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade ibuot 20 edi “ndamban̄a n̄kpọ.” N̄wed emi aka iso ete: “Mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ke Edem Usoputịn n̄ko ẹma ẹtiene ẹnyịme ye ekikere . . . emi, ntre owo ikekpepke aba ke Christ edikara isọn̄ emi ke tọsịn isua.”
7. Ewe nsunsu ukpepn̄kpọ mîyakke ẹnịm ke mme owo ẹyedu uwem ke isọn̄ emi ke nsinsi, ndien nso ke enye anam mme owo ẹnịm?
7 Mbon Babylon eset ẹma ẹkpep ke owo enyene ukpọn̄ m̀mê spirit oro esịnede enye ke idem, emi mîkemeke ndikpa. Ukpepn̄kpọ emi ama asuana ke ofụri ererimbot inyụn̄ iyakke mme owo ẹnyene idotenyịn ndidu uwem ke isọn̄ ke nsinsi. Ke ini Christendom ẹketienede ẹkpep n̄kpọ emi, mme ẹkpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹma ẹwọn̄ọde mme itie N̄wed Abasi oro ẹtịn̄de n̄kpọ aban̄a idotenyịn uka heaven ẹnam ẹtie nte ke kpukpru nti owo ẹdika heaven. Ukpepn̄kpọ emi ọdọhọ ke ererimbot emi etie nte ufọk udomo emi ẹdade ẹdomo m̀mê owo odot ndika heaven. Ukem n̄kpọ emi ama anam mme Jew inyeneke aba idotenyịn ndidu uwem ke isọn̄ ke nsinsi. Nte mme Jew ẹketọn̄ọde ndikpep ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi oro mbon Greece ẹkedade ẹdi, mmọ ikenịmke aba ke iyodu nsinsi uwem mi ke isọn̄. Ukpepn̄kpọ emi okpụhọde ye se Bible ekpepde aban̄a owo. Owo idịghe spirit, edi edi obụk ye iyịp. Jehovah ọkọdọhọ Adam ete: “Afo [edi] ntan.” (Gen. 3:19) Isọn̄ edi nsinsi ebietidụn̄ owo, idịghe heaven.—Kot Psalm 104:5; 115:16.
Akpanikọ Ayama ke Ekịm
8. Nso ke ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ oro ẹkedude ke iduọk isua 1600 ẹketịn̄ ẹban̄a idotenyịn ubonowo?
8 Okposụkedi emi Satan mîyakke ata ediwak mbon oro ẹdọhọde ke idi Christian ẹkpep mme owo idotenyịn nsinsi uwem ke isọn̄, enye ikekemeke ndidịp akpanikọ emi ke nsinsi. Ke ediwak isua idahaemi, un̄wana akpanikọ ayama ọnọ ibat ibat mbon oro ẹtịn̄de enyịn ẹkpep Bible sia ndusụk n̄kpọ oro Abasi aduakde ndinam man ubonowo ẹfọn ẹma an̄wan̄a mmọ. (Ps. 97:11; Matt. 7:13, 14; 13:37-39) Ndikakabade nnyụn̄ mmịn̄ Bible ke iduọk isua 1600 ama anam ediwak owo ẹnyene Bible. Ke 1651, eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ọkọdọhọ ke Adam akanam mme owo “ẹduọk Paradise, ye Nsinsi Uwem ke Isọn̄,” edi ke Christ edinam “kpukpru owo ẹdidu uwem ke Isọn̄; ndien ke edieke mîkpedịghe ntre, ke ufọn ikpodụhe ndida Adam ndomo ye Jesus.” (Kot 1 Corinth15:21, 22.) John Milton, kiet ke otu mme ewetuto Ikọmbakara emi ọwọrọde etop ke ofụri ererimbot (emi okodude uwem ke 1608 esịm 1674), ama ewet n̄wed oro ẹkotde Paradise Lost ye Paradise Regained. Milton ekewet aban̄a utịp oro mme anam-akpanikọ ikọt Abasi ẹdibọde ke Paradise isọn̄. Okposụkedi emi Milton ekesisịnde idem ekpep Bible, enye ama ọfiọk ke ediwak n̄kpọ ke Bible edin̄wan̄a mme owo ke ini edidu Christ.
9, 10. (a) Nso ke Isaac Newton ekewet aban̄a idotenyịn ubonowo? (b) Ntak emi Newton ekekerede ke ini edidu Christ edidi ke ini iso?
9 Sir Isaac Newton emi ekedide ọwọrọetop ata-ibat (oro okodude uwem ke 1642 esịm 1727) ama enen̄ede enyene udọn̄ ke Bible n̄ko. Enye ama ọfiọk ke ẹyenam ndisana ikọt Abasi ẹset ẹkenyene uwem ke heaven ẹnyụn̄ ẹkara ye Christ do. (Edi. 5:9, 10) Enye eketịn̄ ntem aban̄a mbon emi ẹdidude ke isọn̄: “Mme owo ẹyeka iso ndidụn̄ ke isọn̄ ke usenikpe ama ekebe, idịghe ke isua 1000 kpọt, edi ẹdidụn̄ ke nsinsi.”
10 Newton ekekere ke ata ediwak isua ẹyebe mbemiso ini edidu Christ. Stephen Snobelen emi ekedide ewetmbụk eset ọkọdọhọ ke “ntak kiet emi akanamde Newton ekere ke Obio Ubọn̄ Abasi edidi ke ini iso edi koro enye ama enen̄ede ofụhọ aban̄a ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet oro mbon mfiakedem ẹkekpepde mme owo.” Eti mbụk okosụk ededịbe. Ndien Newton ikekwe otu ndomokiet emi ẹdọhọde ke idi Christian emi ẹkemede ndinam eti mbụk emi an̄wan̄a mme owo. Enye ekewet ete: “Ntịn̄nnịm ikọ Daniel ye eke John [oro ẹwetde ke n̄wed Ediyarade] edin̄wan̄a owo ke utịt ini.” Newton adian do ete: “Daniel ọdọhọ ete, ‘ediwak owo ẹyeyọrọ ẹdi, ẹyọrọ ẹka, ndien ẹyenen̄ede ẹnyene ifiọk.’ Ana ẹkwọrọ Gospel ke ofụri idụt mbemiso akwa ukụt ye utịt ererimbot edide. Ana ẹkwọrọ Gospel mbemiso utịt edi, man mme owo emi ẹtode kpukpru idụt, emi ẹkamade ndakeyop ke ubọk ẹto akwa ukụt ẹwọrọ ẹkpewak tutu owo ikemeke ndibat.”—Dan. 12:4; Matt. 24:14; Edi. 7:9, 10.
11. Ntak emi idotenyịn ubonowo okosụk edịbede ke eyo Milton ye Newton?
11 Ke eyo Milton ye Newton, ndikpep n̄kpọ oro asan̄ade isio ye se ufọkabasi ẹkekpepde ekedi edue ukot akpa itọn̄. Ntre, ekedi mmọ ẹkpakpan̄a mbemiso ẹmịn̄ ediwak n̄kpọ oro mmọ ẹkewetde ẹban̄a Bible. Ukpụhọde oro ẹkenamde ke n̄kpọ nte isua 500 oro ẹkebede ikanamke ẹtre ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi, ndien mme Ufọkabasi Protestant ẹma ẹka iso ẹkpep se Augustine ekekpepde nte ke Christ ama akakara ke tọsịn isua. Ndi mme owo ẹnen̄ede ẹnyene ifiọk Abasi ke utịt ini emi?
“Ifiọk Oyokpon Aka Iso”
12. Ini ewe ke akana ifiọk okpon aka iso?
12 Daniel ama etịn̄ ata eti n̄kpọ oro editịbede “ke utịt ini.” (Kot Daniel 12:3, 4, 9, 10.) Jesus ọkọdọhọ ete: “Adan̄aoro ndinen owo ẹyeyama nte utịn.” (Matt. 13:43) Didie ke ifiọk okpon aka iso ke utịt ini emi? Kere ban̄a se iketịbede ediwak isua mbemiso 1914, kpa ini oro utịt ini ọkọtọn̄ọde.
13. Nso ke Charles Taze Russell ekewet ke ama akanam ndụn̄ọde aban̄a nte ẹdinamde ubonowo ẹtọn̄ọ ntak ẹfọn ẹma?
13 Ke utịt utịt iduọk isua 1800, ata ediwak mbon oro ẹmade akpanikọ ẹma ẹyom ndifiọk se “mbiet nti ikọ” edide. (2 Tim. 1:13) Charles Taze Russell ekedi kiet ke otu mmọ. Enye ye ibat ibat mbon emi ẹmade akpanikọ ẹma ẹsitie ọtọkiet ẹkpep Bible ke 1870. Ke 1872, mmọ ẹma ẹnam ndụn̄ọde ẹban̄a nte ẹdinamde ubonowo ẹtọn̄ọ ntak ẹfọn ẹma. Ekem, Russell ama ewet ete: “Mbemiso ini oro, nnyịn ikenen̄ekede ifiọk ke utịp oro ẹdinọde ufọkabasi [oro edi, mme Christian oro ẹdade edisana spirit ẹmek] oro ẹsụk ẹdomode idahaemi ẹse, enen̄ede okpụhọde ye enye emi ẹdinọde mbon eken oro ẹnamde akpanikọ.” Utịp oro ẹdinọde mbon eken oro ẹnamde akpanikọ edi “ndinam mmọ ẹfọn ẹma ukem nte Adam ete ete mmọ ọkọfọnde ama ke Eden.” Russell ọkọdọhọ ke se mme owo ẹkekpepde imọ ke Bible akanam ifiọk emi. Mmanie ikekpep enye n̄kpọ?
14. (a) Utom 3:21 akan̄wan̄a Henry Dunn didie? (b) Dunn ọkọdọhọ ke mmanie ẹdidụn̄ ke isọn̄ ke nsinsi?
14 Kiet ke otu mmọ ekedi Henry Dunn. Enye ama ewet aban̄a “ini emi ẹdinamde kpukpru n̄kpọ ẹtọn̄ọ ntak ẹfọn ẹma, emi Abasi eketịn̄de ebe ke inua ndisana prọfet esie eke eset.” (Utom 3:21) Dunn ama ọfiọk ete ke ini ẹdinamde mme n̄kpọ ẹtọn̄ọ ntak ẹfọn ke Tọsịn Isua Ukara Christ, ke ẹyetiene ẹnam mme owo ẹfọn ẹma. Dunn ama anam ndụn̄ọde n̄ko aban̄a mbụme oro esinen̄erede afịna ediwak owo, oro edi, Mmanie ẹdidụn̄ ke isọn̄ ke nsinsi? Enye ama ọdọhọ ke ediwak miliọn owo ẹyeset, ke ẹyekpep mmọ akpanikọ, ke mmọ ẹyenyụn̄ ẹnyene ifet ndiwụt ke imọbuọt idem ye Christ.
15. Nso ke George Storrs ọkọfiọk aban̄a ediset ke n̄kpa?
15 Ke 1870, George Storrs ama ọdọhọ ke ẹyenam ndinen owo ẹset ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ifet ndinam n̄kpọ man ẹdu nsinsi uwem. Enye ama ọfiọk n̄ko ke N̄wed Abasi ọdọhọ ke owo ekededi oro edisetde, oro mîdidaha ifet oro ẹnọde enye inam n̄kpọ nte ọfọnde, “ayakpa, idem ọkpọkọm ‘anamidiọk oro edi isua ikie.’” (Isa. 65:20) Storrs okodụn̄ ke Brooklyn, ke New York, onyụn̄ ewet magazine oro ẹkekotde Bible Examiner.
16. Nso ikanam Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkpụhọde ye Christendom?
16 Se Russell ekekpepde ke Bible ama anam enye ọfiọk ke ini ekem ndinam eti mbụk esịm kpukpru owo. Ntre, ke 1879, enye ama ọtọn̄ọ ndisio Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, oro ẹkọtde idahaemi, Enyọn̄-Ukpeme Ọnọ Ntọt Obio Ubọn̄ Jehovah. Ko ke eset, ibat ibat owo kpọt ẹkefiọk se idotenyịn ubonowo edide, edi ke emi, ediwak Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke ediwak idụt ẹma ẹtọn̄ọ ndibọ Enyọn̄-Ukpeme, ẹsinyụn̄ ẹtie ọtọkiet ẹkpep. Mmọ ẹma ẹdifiọk ke ibat ibat owo kpọt ẹdika heaven, ndien ke ediwak miliọn ikọt Abasi eken ẹdidu mfọnmma uwem mi ke isọn̄; emi anam mmọ ẹkpụhọde ye ata ediwak mbon Christendom.
17. Didie ke ifiọk akpaniko akaka iso okpon?
17 “Utịt ini” oro ẹketịn̄de ẹban̄a ọkọtọn̄ọ ke 1914. Ndi ifiọk akpanikọ oro aban̄ade idotenyịn ubonowo ama aka iso okpon? (Dan. 12:4) Ke 1913, ẹma ẹmịn̄ utịn̄ikọ Russell ke n̄wedmbụk n̄kpontịbe 2,000 emi mme owo oro ẹwakde ẹsịm 15,000,000 ẹkesikotde. Etisịm utịt 1914, mme owo oro ẹwakde ẹbe 9,000,000 ke ata ediwak idụt ẹma ẹse “Photo-Drama of Creation”—ndise senima oro owụtde nte Tọsịn Isua Ukara Christ editiede. Tọn̄ọ ke 1918 sịm 1925, mme asan̄autom Jehovah ẹma ẹnọ utịn̄ikọ ke ibuotikọ emi, “Ediwak Miliọn Owo Emi Ẹdude Uwem Idahaemi Idikpaha Tutu Amama.” Utịn̄ikọ emi okowụt se idotenyịn nsinsi uwem ke isọn̄ ọwọrọde, ndien ẹma ẹnọ enye ẹbe usem 30 ke ofụri ererimbot. Ekem ke 1934, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹdifiọk ke mbon oro ẹdoride enyịn ndidu nsinsi uwem mi ke isọn̄ ẹkpenyene ndina baptism. Se mmọ ẹkekpepde emi ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹsịn ifịk ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄. Mfịn, ediwak miliọn owo ẹkọm Jehovah ke ndinọ mmọ idotenyịn nsinsi uwem mi ke isọn̄.
“Ubọn̄ Ubọn̄ Ifụre” Ekpere!
18, 19. Isaiah 65:21-25 ọdọhọ ke uwem editie didie?
18 Ẹma ẹnọ profet Isaiah odudu spirit ndiwet mban̄a utọ inem uwem emi ikọt Abasi ẹdidude ke isọn̄. (Kot Isaiah 65:21-25.) Ndusụk eto emi ẹkedude ini emi Isaiah eketịn̄de ntịn̄nnịm ikọ emi ke n̄kpọ nte isua 2,700 emi ẹkebede ẹsuk ẹdodu tutu esịm emi. Kere nte okpodude uwem ke utọ anyan ini oro, ke ọsọsọn̄ idem unyụn̄ udọn̄ọke!
19 Utu ke ndidi amana mfịn akpa n̄kpọn̄, iyodu uwem ke nsinsi inyụn̄ inyene ifet ndibọp ufọk, ntọ in̄wan̄, nnyụn̄ n̄kpep ekese. Kere ban̄a mme ufan oro edinyenede. Mme ufan fo n̄ko ẹyedu uwem ke nsinsi. Nso “ubọn̄ ubọn̄ ifụre [ke] nditọ Abasi” ẹdinyene ntem ke isọn̄!—Rome 8:21.
[Ikọ Idakisọn̄]
^ ikp. 4 Augustine ọkọdọhọ ke Tọsịn Isua Ukara Obio Ubọn̄ Abasi idịghe n̄kpọ ini iso, edi ke ọkọtọn̄ọ ini emi ẹkesiakde ufọkabasi.
Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?
• Didie ke ẹkedịp idotenyịn oro ubonowo ẹkenyenede ndidu uwem nsinsi ke isọn̄?
• Nso ifiọk ke ndusụk mbon oro ẹkekotde Bible ke iduọk isua 1600 ẹkenyene?
• Didie ke ẹkenam ata idotenyịn ubonowo an̄wan̄a nte 1914 akasan̄ade ekpere?
• Didie ke ifiọk oro aban̄ade idotenyịn edidu uwem ke isọn̄ aka iso okpon?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Mme ndise ke page 13]
John Milton ewetuto (ubọk ufien) ye ata-ibat oro, Isaac Newton (ubọk nnasia) ẹma ẹfiọk ke mme owo ẹyedu uwem ke isọn̄ ke nsinsi
[Mme ndise ke page 15]
Se Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkekpepde ke Bible ama anam mmọ ẹfiọk ke ini ekem ndinam eti mbụk esịm kpukpru owo