Se Isịnede
Tịn̄ Akpanikọ Nọ Mbọhọidụn̄ Fo
“Ke emi mbufo ẹma ẹkeduọn̄ọ nsu, yak owo mbufo kiet kiet etịn̄ akpanikọ ọnọ mbọhọidụn̄ esie.”—EPH. 4:25.
1, 2. Ediwak owo ẹda akpanikọ didie?
EBỊGHI mme owo ẹketọn̄ọ ẹdọhọ ke ata akpanikọ idụhe. Alcaeus eyen Greece emi ekedide ewet uto oro okodude uwem ke n̄kpọ nte isua 2,600 emi ẹkebede ọkọdọhọ ete: “Wine esinam owo etịn̄ akpanikọ.” Ikọ esie ọkọwọrọ ke akpanikọ esiwọrọ ke usen emi mmịn anamde owo. Pontius Pilate, emi ukara Rome ekemekde ete akara Judea ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede ama owụt n̄ko ke imọ idaha n̄kpọ ndomokiet ke akpanikọ ke ini enye okobụpde Jesus ke ido nsahi ete: “Nso idi akpanikọ?”—John 18:38.
2 Mme owo ẹnyene nsio nsio ekikere ẹban̄a akpanikọ mfịn. Ndusụk owo isitịn̄ke akpanikọ kpukpru ini. Ndusụk owo ẹsitịn̄ akpanikọ edieke oro edinyenede ufọn inọ mmọ, mîdinyụn̄ isịnke mmọ ke fehesan̄. N̄wed oro The Importance of Lying ọdọhọ ete: “Nditịn̄ akpanikọ ọfọn, edi inen̄ekede ifọn idahaemi in̄wanade-n̄wana nte ikpodude uwem mi. Owo ikemeke ndinyan̄a—ana isu nsu man idu uwem.”
3. Ntak emi kpukpru owo ẹkediọn̄ọde Jesus nte owo akpanikọ?
3 Emi enen̄ede okpụhọde ye mme anditiene Christ! Jesus ikesehe akpanikọ nte mme owo ẹsede. Enye ama esitịn̄ akpanikọ kpukpru ini. Idem mme asua esie ẹma ẹnyịme ke enye edi owo akpanikọ, ẹte: “Andikpep, nnyịn imọfiọk ite afo esitịn̄ akpanikọ onyụn̄ ekpep usụn̄ Abasi ke akpanikọ.” (Matt. 22:16) Kpasụk ntre mfịn, ata mme Christian ẹtiene uwụtn̄kpọ Jesus. Isisọn̄ke mmọ nditịn̄ akpanikọ. Mmọ ẹnyịme item oro apostle Paul ọkọnọde ke Ephesus 4:25 ete: “Ke emi mbufo ẹma ẹkeduọn̄ọ nsu, yak owo mbufo kiet kiet etịn̄ akpanikọ ọnọ mbọhọidụn̄ esie.” Ẹyak ineme akpan n̄kpọ ita oro Paul asiakde ke itien̄wed oro. Akpa, anie edi mbọhọidụn̄ nnyịn? Udiana, nso ke nditịn̄ akpanikọ ọwọrọ? Ọyọhọ ita, didie ke ikeme nditịn̄ akpanikọ kpukpru ini?
Anie Edi Mbọhọidụn̄ Nnyịn?
4. Didie ke Jesus ekebiet Jehovah ke nte enye akanamde ifiọk owo emi edide mbọhọidụn̄ nnyịn?
4 Ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ẹkebede, ikpọ owo mme Jew ẹkekpep ẹte ke ekemmọ mme Jew, m̀mê ufan owo kpọt edi mbọhọidụn̄ esie. Edi Jesus ama enen̄ede ebiet onyụn̄ ekere n̄kpọ nte Ete esie. (John 14:9) Jesus ama anam mme mbet esie ẹfiọk ke Abasi imaha idụt m̀mê obio kiet ikan en̄wen. (John 4:5-26) Ke adianade do, edisana spirit ama ayarade ọnọ apostle Peter ke “Abasi inamke asari, edi ke kpukpru idụt enye enyenyịme owo eke abakde enye onyụn̄ anamde edinen ido.” (Utom 10:28, 34, 35) Nte ikponyụn̄ idade kpukpru owo edi oro—nte mbọhọidụn̄ nnyịn, inyụn̄ ima idem mbon oro ẹsuade nnyịn.—Matt. 5:43-45.
5. Nso ke nditịn̄ akpanikọ nnọ mbọhọidụn̄ nnyịn ọwọrọ?
5 Edi nso ke ikọ Paul ọkọwọrọ ke ini enye ọkọdọhọde itịn̄ akpanikọ inọ mbọhọidụn̄ nnyịn? Nditịn̄ akpanikọ ọwọrọ nditịn̄ nnennen se iketịbede, usịnke abian̄a. Ata mme Christian isiwọn̄ọkede ikọ man ẹbian̄a owo. Mmọ ‘ẹsisua se idiọkde, ẹnyụn̄ ẹyịre ke se ifọnde.’ (Rome 12:9) Man ibiet “Abasi akpanikọ,” oyom in̄wana nte ikekeme ndisitịn̄ akpanikọ nnyụn̄ ntie in̄wan̄-in̄wan̄ ke kpukpru n̄kpọ oro inamde inyụn̄ itịn̄de. (Ps. 15:1, 2; 31:5) Edieke ibatde-bat se itịn̄de, iyekeme ndida mbufiọk n̄kọk mfịna oro ekpekedide n̄kpọ esuene edi isụho nsu.—Kot Colossae 3:9, 10.
6, 7. (a) Ndi nditịn̄ akpanikọ ọwọrọ ke ana iyarade mme ọkpọkpọ n̄kpọ nnyịn inọ owo ekededi oro obụpde nnyịn? Nam an̄wan̄a. (b) Mmanie ẹdot ndibọ ọyọhọ ibọrọ mbụme?
6 Ndi nditịn̄ akpanikọ ọwọrọ ke ana iyarade kpukpru n̄kpọ inọ owo ekededi oro obụpde nnyịn mbụme? Baba. Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama owụt ke ndusụk owo idotke se owo ọkpọbọrọde ikọ nnennen nnennen. Ke ini mme adaiso ido ukpono emi ẹkedide mbubịk ẹkebụpde Jesus ebiet emi enye adade odudu anam mme utịben̄kpọ, enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Nyobụp mbufo mbụme kiet. Mbufo ẹbọrọ mi, ndien ami n̄ko nyasian mbufo odudu eke ndade nnam mme n̄kpọ emi.” Ndien ke ini mmọ mîkamaha ndibọrọ Jesus, enye ama ọdọhọ mmọ ete: “Ami nde ndisianke mbufo odudu eke ndade nnam mme n̄kpọ emi.” (Mark 11:27-33) Enye ama ọfiọk ke ufọn idụhe ndibọrọ mbụme mmọ ke ntak idiọk ido ye unana mbuọtidem mmọ. (Matt. 12:10-13; 23:27, 28) Kpasụk ntre n̄ko mfịn, ana mme asan̄autom Jehovah ẹkpeme idem ye mbon mfiakedem ye mbon ibak eken oro ẹsidade abian̄a ye n̄kari ẹnam n̄kpọ ke ntak idiọkitọn̄.—Matt. 10:16; Eph. 4:14.
7 Paul n̄ko ama owụt ke idịghe kpukpru owo ke ikpọbọrọ kpukpru se mmọ ẹbụpde. Enye ọkọdọhọ ke “mme etịn̄ ikọ-edem ye mme esịn idem ke mbubehe mbon en̄wen, ẹtịn̄ mme n̄kpọ oro mmọ mîkpetịn̄ke.” (1 Tim. 5:13) Ih, mme owo isimaha nditịn̄ ikọ idịbi mmọ nnọ owo emi esimade ndinyụn̄ọ mbubehe mbon enwen m̀mê owo emi owo mîkemeke ndinyene mbuọtidem ke idem esie. Ntak edi oro enen̄erede ọfọn ndinam item Paul emi: “Ẹnam edi uduak mbufo ndidu uwem emem emem nnyụn̄ nse mbubehe mbufo.” (1 Thess. 4:11) Nte ededi, enyene mme ini oro mbiowo ẹsiyomde ndidiọn̄ọ ndusụk n̄kpọ mban̄a fi man mmọ ẹkpekeme ndinam utom oro ẹkeyakde ẹsịn mmọ ke ubọk. Ke mme utọ idaha ntem, eyenen̄ede ọfọn edieke itịn̄de akpanikọ, oro oyonyụn̄ anam utom emem ọnọ mmọ.—1 Pet. 5:2.
Tịn̄ Akpanikọ ke Ubon
8. Didie ke nditịn̄ akpanikọ ekeme ndinam ubon adiana kiet?
8 Nte ido edide, mbonubon nnyịn ke ikpere ikan. Nditịn̄ akpanikọ nnọ kiet eken ayanam itetịm idiana kiet. Ediwak mfịna ye ndutan̄uyo ikpodụhe edieke itiede in̄wan̄-in̄wan̄, itịn̄de akpanikọ, isinyụn̄ inemede nneme ke ata emem emem usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, edieke anamde ndudue, ndi esisọn̄ fi ndinyịme ndudue fo ke iso n̄wan m̀mê ebe fo, ke iso nditọ fo, m̀mê ke iso mbonubon fo eken? Ndidọhọ kûyat esịt ke ofụri esịt esinam emem odu, onyụn̄ anam ubon adiana kiet.—Kot 1 Peter 3:8-10.
9. Ntak emi editịn̄ akpanikọ mîkpanamke nnyịn itie usọn̄enyịn usọn̄enyịn?
9 Nditịn̄ akpanikọ iwọrọke ndisọn̄ọ owo enyịn. Mme owo idimaha ndikop ikọ owo usọn̄enyịn idem ọkpọkọm enye etịn̄ akpanikọ. Paul ọkọdọhọ ete: “Ẹsion̄o kpukpru ndotndot udu ye iyatesịt ye ifụtesịt ye mfiori ye ikọ isụn̄i ẹfep ke otu mbufo ọkọrọ ye kpukpru idiọkn̄kpọ. Edi ẹfọn ido ye kiet eken, ẹtua owo mbọm, ẹfen kiet eken ke ofụri esịt kpa nte Abasi n̄ko ekefende mbufo ke ofụri esịt ebe ke Christ.” (Eph. 4:31, 32) Edieke itịn̄de ikọ sụn̄sụn̄ ye ke ata edu ukpono, ikọ nnyịn eyenyene uku onyụn̄ owụt ke imokpono owo emi itịn̄de ikọ inọ.—Matt. 23:12.
Tịn̄ Akpanikọ ke Esop
10. Nso ke mbiowo ẹkeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ Jesus kaban̄a editịn̄ akpanikọ?
10 Jesus eketịn̄ ikọ ye mme mbet esie ke ata mmemmem ye nnennen usụn̄. Enye n̄ko ekesida ima ọnọ item, edi kpa ye oro, enye ikesikpịghi ikọn̄ ifụk akpanikọ man enem mme owo esịt. (John 15:9-12) Ke uwụtn̄kpọ, ke ini mme apostle Jesus ẹkenenide ediwak ini ẹban̄a m̀mê anie okpon akan ke otu mmimọ, Jesus ama enen̄ede anam mmọ ẹfiọk ke ọfọn ndisụhọde idem, kpa ye oro enye akanamde n̄kpọ ye mmọ ke ime. (Mark 9:33-37; Luke 9:46-48; 22:24-27; John 13:14) Kpasụk ntre, okposụkedi emi mbiowo ẹsisọn̄ọde ẹda ke se idide akpanikọ, mmọ isibreke odudu ye otuerọn̄ Abasi. (Mark 10:42-44) Mmọ ẹsifọn “ido ye kiet eken” ẹnyụn̄ “ẹtua owo mbọm” nte Christ akatuade.
11. Didie ke iditịn̄ ikọ ye nditọete nnyịn edieke imade mmọ?
11 Ke ini itịn̄de se isịnede nnyịn ke esịt ke usụn̄ oro mîsueneke owo, ikọ nnyịn idiyatke owo esịt. Ke akpanikọ, nnyịn iyomke edeme nnyịn ‘ọsọp nte ofụt eke ekịmde,’ m̀mê ndida enye nsụn̄i mme owo nnyụn̄ mbiat mmọ. (Ps. 52:2; N̄ke 12:18) Ima oro imade nditọete nnyịn ayanam ‘ikpeme edeme nnyịn ke idiọk, inyụn̄ ikpeme n̄kpọk-inua nnyịn ke abian̄a.’ (Ps. 34:13) Ndinam ntem owụt ke imenyene ukpono inọ Abasi onyụn̄ anam edidianakiet odu ke esop.
12. Ini ewe ke odot ẹkpe ikpe ẹnọ owo emi osude nsu? Nam an̄wan̄a.
12 Mbiowo ẹsinen̄ede ẹsịn idem ẹkụt ẹte ke mbon edidọk idụhe ke esop. (Kot James 3:14-16.) Owo emi ọdọkde owo edidọk oyom ndibiat enyịn̄ owo nnyụn̄ n̄kụt ete ke owo oro ọbọ ufen. Emi idịghe ikpîkpu ikọ mbubru m̀mê ikọ n̄kponinua. Edi akpanikọ ke ekpri nsu idụhe, edi idịghe kpukpru nsu ke mbiowo ẹsikpe ikpe ẹnọ owo. Ntre oyom mbiowo ẹda mbufiọk ye eti ibuot ẹbiere m̀mê owo oro osude nsu ada nsu nte ubọkutom esie, oro akpanade ẹkpe ikpe ẹnọ enye. Mîdịghe, ndi edi n̄kpọ emi ẹkpenyụn̄ ẹdade N̄wed Abasi ẹnọ enye item kpọt?
Tịn̄ Akpanikọ ke Mbubehe
13, 14. (a) Didie ke ndusụk owo mîsinamke akpanikọ inọ mme eteutom mmọ? (b) Nso nti utịp ke ikeme ndinyene ke ini inamde akpanikọ ke utom nnyịn?
13 Ediwak owo isiwakke nditịn̄ akpanikọ mfịn, ntre ekeme ndisọn̄ ndinam akpanikọ nnọ eteutom nnyịn. Ndusụk owo ẹsisu nsu ke n̄wed eben̄e oro mmọ ẹwetde ẹyom utom. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ẹsiwet ke ima ika n̄wed ikan nte ẹkekade, m̀mê ke imọfiọk ndinam utom oro mmọ mîfiọkke, man ẹnyene utom oro ẹkpede ediwak okụk. Ke ini ndusụk mbonutom ẹsinamde nte inam utom edi ẹnam mbubehe idemmọ, emi edide mmọ ẹfiọk ke ibet itieutom mmimọ inyịmeke ẹnam utọ n̄kpọ oro. Mmọ ẹkeme nditie n̄kot n̄wed emi mînyeneke n̄kpọ ndinam ye utom mmọ, ndusụk ẹsitie ẹneme nneme ye mme iman ye mme ufan ke urụk ukopikọ, ẹnọ mmọ ẹtop oro mînyeneke n̄kpọ ndinam ye utom mmọ, mîdịghe ẹda Intanet ẹnam mbubehe idemmọ.
14 Ata mme Christian ẹfiọk ke ndinam nnyụn̄ ntịn̄ akpanikọ idịghe n̄kpọ emi ẹdọhọde ẹte ama afo anam, mûmaha afo ọkpọn̄. (Kot Mme N̄ke 6:16-19.) Paul ọkọdọhọ ete: ‘Nnyịn iyom ndidu uwem edinam akpanikọ ke kpukpru n̄kpọ.’ (Heb. 13:18) Ntem, mme Christian ẹsinam utom ekekem ye okụk oro ẹkpede mmọ. (Eph. 6:5-8) Nditịn̄ enyịn nnam utom ekeme ndinam mme owo ẹtoro Ete nnyịn eke heaven. (1 Pet. 2:12) Ke uwụtn̄kpọ, eteutom Roberto emi odude ke Spain ama otoro enye ke edinam akpanikọ esie ye ke nte enye esisịnde idem anam utom. Eti uwem Roberto ama anam ẹda ediwak Mme Ntiense Jehovah ke utom. Mmọ n̄ko ẹma ẹnam utom ọfọn. Ke ata ediwak isua idahaemi, Roberto anam nditọete 23 oro ẹma ẹkena baptism ye nditọ ukpepn̄kpọ 8 ẹnyene utom!
15. Didie ke Christian okpowụt ke idi owo akpanikọ ke nte enye anamde mbubehe esie?
15 Edieke edide esinam mbubehe idemfo, ndi emesinam akpanikọ ke mbubehe fo, mîdịghe ndi esisu nsu ndusụk ini ọnọ mbọhọidụn̄ fo? Ifọnke Christian osu nsu aban̄a n̄kpọurua esie man mme owo ẹsọp ẹdep m̀mê ndisu nsu ndọhọ ke imekeme ndinam se enye mîkemeke. Inyụn̄ ifọnke enye ọnọ m̀mê ọbọ ubọkedem. Akpana inam n̄kpọ ye mme owo nte iyomde mmọ ẹnam ye nnyịn.—N̄ke 11:1; Luke 6:31.
Tịn̄ Akpanikọ Nọ Ukara
16. Nso ke ikama (a) ukara? (b) Jehovah?
16 Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹnọ Caesar, ndien, mme n̄kpọ eke ẹnyenede Caesar, edi ẹnọ Abasi mme n̄kpọ eke ẹnyenede Abasi.” (Matt. 22:21) Nso “n̄kpọ” ke ikama ukara, emi Bible okotde Caesar? Ukpe tax akada nneme oro edi. Man isana ke iso Abasi ye ke iso owo, ana kpukpru Christian ẹnịm ibet ukara, emi esịne edikpe tax. (Rome 13:5, 6) Imọfiọk ke Jehovah edi akakan andikara ekondo, ata Abasi kierakiet, emi imade ke ofụri esịt, ofụri ukpọn̄, ofụri ekikere, ye ke ofụri ukeme nnyịn. (Mark 12:30; Edi. 4:11) Ana isụk ibuot inọ Jehovah Abasi ke kpukpru n̄kpọ.—Kot Psalm 86:11, 12.
17. Didie ke ikọt Jehovah ẹda edibọ un̄wam nto ukara?
17 Ediwak idụt ẹsinam ndutịm man ẹn̄wam mme ubuene. Idiọkke Christian nditiene mbọ utọ un̄wam oro, ama akam edi enye odot nditiene mbọ. Nditịn̄ akpanikọ nnọ mbọhọidụn̄ nnyịn idiyakke ibian̄a ukara ibọ un̄wam oro ẹkpenọde mbon en̄wen.
Nditịn̄ Akpanikọ Ada Edidiọn̄ Edi
18-20. Nso edidiọn̄ ke idibọ edieke itịn̄de akpanikọ inọ mbọhọidụn̄ nnyịn?
18 Nditịn̄ akpanikọ esida ediwak edidiọn̄ edi. Akpanikọ esinam inyene eti ubieresịt, onyụn̄ anam esịt nnyịn ana sụn̄-n̄. (N̄ke 14:30; Phil. 4:6, 7) Abasi enen̄ede ama owo emi esịt esie asanade. N̄ko, edieke isitịn̄de akpanikọ kpukpru ini, idem idinyekke nnyịn ke ẹkeme ndiyarade nnyịn usen kiet usen kiet.—1 Tim. 5:24.
19 Ẹyak ineme iban̄a edidiọn̄ en̄wen. Paul ọkọdọhọ ete: “Ke kpukpru usụn̄ nnyịn itoro idem nnyịn nte mme asan̄autom Abasi, . . . ke ikọ akpanikọ.” (2 Cor. 6:4, 7) Se Ntiense kiet ke Britain akanamde enen̄ede owụt ke emi edi akpanikọ. Enye okoyom ndinyam ubomisọn̄ esie. Ntre, enye ama asian owo emi okoyomde ndidep kpukpru se ifọnde ye se mîfọnke ke ubomisọn̄ oro, ye idem n̄kpọ oro owo mîsọpke ikụt. Nte mmọ ẹkesụk ẹwatde ubomisọn̄ emi ẹse, owo oro okoyomde ndidep ama obụp eyenete emi m̀mê enye edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Nso ikanam enye obụp mbụme oro? Nte eyenete oro akakamade idem ye edu akpanikọ esie akanam. Nneme oro ama ada okosụn̄ọ ke ukwọrọ ikọ.
20 Ndi nnyịn n̄ko imesinam mme owo ẹtoro Andibot ke nditịn̄ akpanikọ nnyụn̄ ndu eti uwem? Paul ọkọdọhọ ete: “Nnyịn imọkpọn̄ mme ndedịbe n̄kpọ oro ẹnamde owo okop bụt, isan̄ake ke n̄kari.” (2 Cor. 4:2) Ke ntem, ẹyak in̄wana nte ikekeme nditịn̄ akpanikọ nnọ mbọhọidụn̄ nnyịn. Edieke inamde oro, iyọnọ Ete nnyịn eke heaven ubọn̄ inyụn̄ inam ẹtoro ikọt esie.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Anie edi mbọhọidụn̄ fo?
• Nso ke nditịn̄ akpanikọ nnọ mbọhọidụn̄ nnyịn ọwọrọ?
• Didie ke nditịn̄ akpanikọ ọnọ Abasi ubọn̄?
• Nso edidiọn̄ ke idibọ edieke isitịn̄de akpanikọ?
[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]
[Ndise ke page 17]
Ndi emesisọp enyịme ndudue fo?
[Ndise ke page 18]
Ndi emesitịn̄ akpanikọ ke ini esịnde n̄wed oyom utom?