Akwa Oku Oro Okobiomde Jesus Ikpe

KE November 1990, iren oro ẹkenamde utom ke itie unọ idem nduọkodudu ye ke ọkpọusụn̄ oro ọkọniọn̄de n̄kpọ nte kilomita kiet ke edem usụk Akani Obio Jerusalem, ẹma ẹfiọhọ n̄kpọ oro akaduaide mmọ idem. Ubomisọn̄ utomin̄wan̄ oro okofụn̄de isọn̄ ama edue obom itiat oro ẹkesibụkde owo ke aba esie ke eset. Akamba itie ubụkowo okodu ke mbọhọ oro ke akpa isua ikie M.E.N. esịm akpa isua ikie E.N. Se mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkekụtde ke esịt abaitiat oro ama enen̄ede aduai mmọ idem.

Ẹma ẹkụt ekebe 12 oro ẹkedọn̄de ọkpọ mme akpan̄kpa oro ẹma ẹkebụk ke udi ke n̄kpọ nte isua kiet man obụk mmọ ẹkpediahade. Ẹma ẹkap enyịn̄ emi Yehosef bar Caiapha (Joseph eyen Caiaphas) ke mben ekebe kiet oro ẹkekapde ediye ediye, kpa nye-n̄kan ekebe udọn̄ ọkpọ oro akanam ẹfiọhọde.

Se ẹkụtde owụt ke etie nte emi edi udi akwa oku oro ekebierede ata akpan ikpe oro akanam ẹkpede—ikpe Jesus Christ. Josephus, ewetmbụk owo Jew oro ọdọhọ ke akwa oku emi edi “Joseph, emi ẹkekotde Caiaphas.” Ẹkam ẹkot enye Caiaphas ke N̄wed Abasi. Ntak ọkpọdọn̄de nnyịn ndifiọk n̄kpọ mban̄a enye? Nso ikanam enye obiom Jesus ikpe?

Ubon Esie ye Idaha Esie ke Uwem

Caiaphas ọkọdọ adiaha Annas, ndien Annas ekedi akwa oku n̄ko. (John 18:13) Etie nte ẹma ẹdodụk ediomi ndọ oro ke ediwak isua mbemiso ẹkediande ndọ oro, koro ubon Caiaphas ye ubon Annas ẹkeyom ndifiọk ke mmimọ ikodụk ediomi ndọ ye eti ubon. Emi ọkọwọrọ nditịn̄ enyịn ndụn̄ọde udịm ubon man ẹkụt ẹte ke ubon mbiba ẹnen̄ede ẹdi ubon mme oku. Etie nte ubon mbiba ẹkedi ubon imọ ye mme ọwọrọiso owo, eyedi ikpọ ufọk oro mmọ ẹkenyenede ke Jerusalem ẹkenam mmọ ẹforo. Nte eyịghe mîdụhe, Annas okoyom ndinen̄ede n̄kụt nte ke owo oro edidide ebe eyen imọ edidi owo ukara oro imọ ikemede ndiberi edem.  Etie nte Annas ye Caiaphas ẹkedi mme okopodudu mbon n̄ka mme Sadducee.—Utom 5:17.

Sia Caiaphas okotode ọwọrọiso ubon mme oku, ekeme ndidi ẹma ẹkpep enye N̄wed Abasi Usem Hebrew ye se mme n̄kpọ oro ẹwetde ke esịt ẹwọrọde. Etie nte enye ọkọtọn̄ọ utom temple ke edide isua 20, edi owo ifiọkke m̀mê enye ekedi isua ifan̄ ke ini akakabarede edi akwa oku.

Ikpọ Oku ye Mbọn̄ Oku

Ke mbemiso, itie akwa oku ekedi n̄kpọ ubon, owo ekesinyụn̄ edi akwa oku ke ofụri eyouwem esie. Edi ke ọyọhọ isua ikie iba M.E.N., mbon Hasmon ẹma ẹbọ itie akwa oku ẹnyene ke odudu. * Akwa Herod ama esimek onyụn̄ odororede ikpọ oku efep, owụtde ke enye ekesinen̄ede emek akwa oku. Mbon oro ukara Rome ekemekde ẹkenam kpasụk ntre.

Mme utọ n̄kpọ oro ẹma ẹnam ẹsiak otu oro N̄wed Abasi okotde “mbọn̄ oku.” (Matthew 26:3, 4) Ke ẹsiode Caiaphas ẹfep, n̄kani ikpọ oku—utọ nte Annas emi ẹkedororede ẹfep nte akwa oku edi akakade iso ndikere akwa oku—ẹma ẹsịne ke otu emi. N̄kpet n̄kpet ubon n̄kani ikpọ oku ye ubon mbon oro ẹkesụk ẹdide ikpọ oku ẹma ẹsịne n̄ko ke otu oro.

Ukara Rome akayak utom edise mban̄a Judaea esịn ke ubọk mme ọwọrọiso mme Jew, esịnede mbọn̄ oku. Emi ama anam ukara Rome ekeme ndikara Judaea nnyụn̄ mbọ tax do ye unana edinọ ediwak mbonekọn̄ ẹka. Ukara Rome ama odori enyịn ke mme adaiso mme Jew ẹyenam n̄kpọ asan̄a ke nde ke nde ẹnyụn̄ ẹyom ufọn esie. Mme andikara oro ukara Rome ekemekde ikesimaha mme adaiso mme Jew, sia mme adaiso mme Jew ẹkesuade ukara Rome. Edi, ekedi ke ufọn Rome ye mme adaiso mme Jew ndidiana kiet mbak mfịna edidu ke ukara.

Ke eyo Caiaphas, akwa oku ekedi adaiso ukara mme Jew. Quirinius emi ukara Rome ekemekde akara Syria ke isua 6 m̀mê 7 E.N., ekemek Annas adaiso ukara mme Jew. Mbụk mme Rabbi ọdọhọ ke mme ọwọrọiso owo ke ufọk ubọn̄ mme Jew ẹma ẹsidiọk itọn̄, ẹyom ufọn ubon mmọ kpọt, ẹfịk owo, ẹnyụn̄ ẹnam afai. Ewet n̄wed kiet ọdọhọ ke sia Annas ekedide akwa oku, ke etie nte enye akanam ‘ẹsọsọp ẹmenede Caiaphas ebe eyen esie itie ke utom temple; kamse, adan̄a nte Caiaphas okponde itie ke temple, ntre ke enye edinen̄ede anam ufọn ọnọ Annas.’

Valerius Gratus, andikara Judaea, ama odororede Annas efep nte akwa oku ke n̄kpọ nte isua 15 E.N. Owo ita en̄wen, esịnede eyen Annas, ẹma ẹnam utom nte akwa oku ke adiana ke adiana ke ẹma ẹkedororede Annas. Caiaphas ekedi akwa oku ke n̄kpọ nte isua 18 E.N. Pontius Pilate, emi ẹkemekde nte andikara Judaea ke isua 26 E.N., ama ayak Caiaphas anam utom nte akwa oku ke ofụri isua duop oro Pilate akakarade. Caiaphas ama anam utom akwa oku esịm ini utom ukwọrọikọ Jesus ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini utom ukwọrọikọ mme mbet Jesus. Edi Caiaphas ikamaha etop oro mme mbet Jesus ẹketan̄ade.

Okop Ndịk Aban̄a Jesus ye Ukara Rome

Caiaphas akada Jesus nte enyene-ndịk owo ntịme. Jesus ama asua nte mme adaiso mme Jew ẹketatde ibet Sabbath onyụn̄ ebịn mbonurua ye mme okpụhọ-okụk osion̄o ke temple, onyụn̄ ọdọhọ ke mmọ ẹkenam temple edi “itie udịbe mbon n̄wo.” (Luke 19:45, 46) Ndusụk mme ewetmbụk eset ẹdọhọ ke ubon Annas ẹkenyene urua oro ẹkesinyamde ke temple—eyedi emi edi ntak en̄wen oro Caiaphas okodomode ndinam ẹwot Jesus. Ke ini mbọn̄ oku ẹkedọn̄de mme asan̄autom ẹkemụm Jesus, ikọ Jesus ama enen̄ede akpa mme asan̄autom emi idem tutu mmọ ẹfiak ẹnyọn̄ọ ubọk-ubọk.—John 2:13-17; 5:1-16; 7:14-49.

Kere ban̄a se iketịbede ke ini mme adaiso mme Jew ẹkekopde ke Jesus ama anam Lazarus eset. Gospel John obụk ete: “Mbọn̄ oku ye mme Pharisee ẹsop Sanhedrin ọtọkiet ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: ‘Nnyịn inanam didie, koro owo emi amanam ediwak idiọn̄ọ? Edieke nnyịn isanade enye iyak, kpukpru mmọ ẹyebuọt idem ye  enye, ndien mbon Rome ẹyedi ẹdibọ nnyịn itie nnyịn ye idụt nnyịn.’” (John 11:47, 48) Esop Sanhedrin akada Jesus nte owo emi an̄wanade ye ikpọ owo ido ukpono, emi mînyụn̄ iyakke obio odu ke emem, kpa n̄kpọ oro Pilate ọkọdọhọde mmọ ẹkûyak etịbe. N̄kpọ ekededi oro ukara Rome akadade nte edisọn̄ ibuot ye ukara ama ekeme ndinam enye esịn idem ke mbubehe mme Jew—n̄kpọ oro esop Sanhedrin mîkpedehede iyom etịbe.

Okposụkedi Caiaphas ọkọfiọkde ke Jesus ama anam mme utom odudu, enye ikọbuọtke idem ke Jesus edi okoyom ndika iso ndi akwa oku. Enye akpasasan̄a didie enịm ke ẹma ẹnam Lazarus eset? Sia Caiaphas ekedide owo Sadducee, enye ikenịmke ke ediset ke n̄kpa!—Utom 23:8.

Idiọkido Caiaphas ama ayararede ke ini enye ọkọdọhọde ekemmọ mme andikara ete: “Mbufo inyụn̄ ikereke ite ke edi ke ufọn mbufo owo kiet ndikpa ke ibuot mme owo akan ofụri idụt nditak.” Mbụk oro aka iso ete: “Enye iketịn̄ke emi ke ifiọk idemesie; edi sia enye ekedide akwa oku isua oro, enye etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ete ke ẹnịm ẹnọ Jesus ndikpa nnọ idụt, inyụn̄ ikpaha inọ idụt oro kpọt, edi man enye n̄ko akpatan̄ nditọ Abasi emi ẹsuanade obok ọtọkiet anam ẹdi kiet. Ntre ọtọn̄ọde ke usen oro ka iso mmọ ẹbiere ndiwot [Jesus].”—John 11:49-53.

Caiaphas ikọfiọkke se ikọ esie ekenen̄erede ọwọrọ. Sia enye ekedide akwa oku, enye eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ. * Idịghe mme Jew kpọt ẹkenyene ndibọ ufọn nto n̄kpa Jesus. Uwa ufak esie oyosio ofụri ubonowo ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa.

Ẹdụk Odu Ndiwot Jesus

Mbọn̄ oku ye mbiowo mme Jew ẹma ẹsop idem ke ufọk Caiaphas man ẹneme nte ẹdimụmde Jesus ẹwot. Eyedi akwa oku ekekpe urua ye Judas Iscariot aban̄a ekọmurua oro enye edidade Jesus ọnọ. (Matthew 26:3, 4, 14, 15) Nte ededi, ndiwot owo kiet ikoyụhọke Caiaphas. ‘Mbọn̄ oku ẹma ẹbiere ndiwot Lazarus n̄ko, koro ke ntak esie ke ediwak mme Jew ẹkebuọt idem ye Jesus.’—John 12:10, 11.

Malchus, asan̄autom Caiaphas, ama esịne ke otu mbon ntịme oro ẹkedọn̄de ẹkemụm Jesus. Ẹkebem iso ẹda Jesus ẹsọk Annas man obụp enye mbụme ndien ekem ẹda ẹsọk Caiaphas, emi ama okososop mbiowo mme Jew ọtọkiet man ẹkpe ikpe ke okoneyo, kpa n̄kpọ oro mîkekemke ye ibet mme Jew.—Matthew 26:57; John 18:10, 13, 19-24.

Caiaphas ikakpaha mba idem ke ini ikọ oro mme ntiense nsu ẹkedoride Jesus mîkasan̄ake kiet. Akwa oku ama ọfiọk nte mbon oro enye okodụkde odu ndiwot Jesus ẹsidade owo ekededi oro ọdọhọde ke idi Messiah. Ntre enye ama oyom ndifiọk m̀mê Jesus ama ọdọhọ ke imọ idi Messiah. Jesus ama ọdọhọ ke mbon oro ẹdoride imọ ikọ ẹyekụt nte ‘imọ itiede ke ubọk nnasia odudu inyụn̄ idide ke obubịt enyọn̄.’ Man owụt ke se Jesus eketịn̄de ama ọdiọk etieti, “akwa oku [ama] awai ekụra esie onyụn̄ ọdọhọ ete: ‘Enye etịn̄ ikọ isụni! Nso efen ke nnyịn iyom ye ntiense?’” Esop Sanhedrin ama enyịme ke Jesus odot n̄kpa.—Matthew 26:64-66.

Ukara Rome ekesinọ unyịme mbemiso ẹwotde owo. Sia Caiaphas ekedide esịne-ufọt ke ufọt ukara Rome ye mme Jew, etie nte enye akaka ọkọdọhọ Pilate anam ẹwot Jesus. Ke ini Pilate okoyomde ndisana Jesus nyak, eyedi Caiaphas ama esịne ke otu mbọn̄ oku oro ẹkefioride ẹte: “Kọn̄ enye ke eto! Kọn̄ enye ke eto!” (John 19:4-6) Ekeme ndidi Caiaphas akakpak otuowo ẹdọhọ ẹsana owotowo ẹyak ẹnọ mmimọ utu ke Jesus, onyụn̄ ekeme ndidi enye ama esịne ke otu mbọn̄ oku oro ẹkefioride ke mbubịk ẹte: “Nnyịn inyeneke edidem en̄wen ibọhọke Caesar.”—John 19:15; Mark 15:7-11.

Caiaphas ama esịn uyarade oro owụtde ke Jesus ama eset ke n̄kpa. Enye ama ọbiọn̄ọ Peter ye John ndien ekem ọbiọn̄ọ Stephen. Caiaphas n̄ko ama ọnọ Saul odudu ndimụm Christian ekededi oro enye edikụtde ke Damascus. (Matthew 28:11-13; Utom 4:1-17; 6:8-7:60; 9:1, 2) Nte ededi, ke n̄kpọ nte isua 36 E.N., Vitellius,  andikara oro ukara Rome ekemekde akara Syria, ama odororede Caiaphas efep nte akwa oku.

N̄wed mme Jew iwetke eti n̄kpọ iban̄a ubon Caiaphas. Ke uwụtn̄kpọ, Talmud oro ẹkewetde ke Babylon eseme ete: “Ọdiọk ọnọ mi ke ntak ufọk Hanin [Annas], ọdiọk ọnọ mi ke ntak odu mmọ,” m̀mê “edidọk” mmọ. Ẹdọhọ ke ẹtịn̄ ikọ emi ẹban̄a “ndedịbe esop oro ẹkedụkde man ẹnam ibet oro ẹdade ẹfịk owo.”

Se Ikpepde Ito Caiaphas

Eyen ukpepn̄kpọ kiet ọkọdọhọ ke ikpọ oku ẹkedi “n̄kpọsọn̄ owo, mme ọfiọkn̄kpọ owo ye mbon oro ẹnyenede ukeme—ndien enen̄ede etie nte ke mmọ ẹkedi mbon ntan̄idem.” Ntan̄idem ikayakke Caiaphas enyịme ke Jesus edi Messiah. Ntre idem ikpakpaha nnyịn ke ini mme owo ẹsịnde etop Bible mfịn. Ndusụk owo inen̄ekede ima akpanikọ N̄wed Abasi isịm udomo oro akpanamde mmọ ẹkpọn̄ se mmọ ẹnen̄erede ẹnịm ke akpanikọ. Mbon en̄wen ẹkeme ndikere ke ndisụhọde idem n̄kwọrọ eti mbụk oyosụhọde mmimọ itie. Ndien mme edumbet Christian afafịna mbon nsu m̀mê mbon idiọkitọn̄.

Caiaphas ekpekekeme ndida idaha esie nte akwa oku n̄n̄wam ekemmọ mme Jew ẹnịm ke Jesus edi Messiah, edi enye ndikesịn ibuot nsịn itọn̄ nyom odudu ama anam enye obiom Jesus ikpe. Etie nte Caiaphas ama aka iso ndibiọn̄ọ etop aban̄ade Messiah tutu esịm usen emi enye okodụkde udi. Mbụk uwem esie owụt ke idịghe ọkpọ kpọt ẹsisụhọ ke ini owo akpade. Se nnyịn inamde edinam Abasi aka iso ada nnyịn nte nti m̀mê ndiọi owo.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 10]

Joseph eyen Caiaphas

[Ndise ke page 10]

Ekebe udọn̄ ọkpọ mme akpan̄kpa oro ẹkefiọhọde ke ndondo emi

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 10]

Ossuary, inscription, and cave in background: Courtesy of Israel Antiquities Authority