Anie Edi Adausụn̄ Oro Odotde Mfịn?

Ke 1940, ndutịme kaban̄a adausụn̄ ama odu ke Akwa Ufọkmbet Britain. David Lloyd George, owo isua 77 emi eketiede akpan̄ utọn̄ okop eneni oro, ama ada Britain aka Ekọn̄ Ererimbot I onyụn̄ akan, ndien ediwak isua oro enye akabiatde ke ukara ama anam enye ekeme ndinen̄ede mbiere utom ikpọ owo ukara. Ke ini enye eketịn̄de ikọ ọnọ Ekpri Ufọkmbet ke May 8, 1940, enye ọkọdọhọ ete: “Idụt emi enyịme ndiyak kpukpru n̄kpọ ẹtak, ama akam edi enye enyene adausụn̄, ama akam edi Ukara owụt in̄wan̄-in̄wan̄ se mme utịtmbuba esie ẹdide, ama onyụn̄ akam edi ke idụt emi enyene mbuọtidem ke mbon oro ẹdade usụn̄ ẹsịn ofụri ukeme mmọ.”

IKỌ Lloyd George ama owụt in̄wan̄-in̄wan̄ ke mme owo ẹyom mme adausụn̄ mmọ ẹdot ẹnyụn̄ ẹsịn ofụri ukeme ndinam n̄kpọ ẹfọn. Owo oro esitorode owo mbre ukara ọnọ mme owo ọkọdọhọ ntem: “Ke ini mme owo ẹsịnde n̄wed ẹnọ adaibuot ukara, mmọ ẹsịn n̄wed ẹnọ owo emi mmọ ẹyakde uwem mmọ, ini iso mmọ, ye nditọ mmọ ẹsịn ke ubọk.” Ndibiom utọ mbiomo emi idịghe ekpri n̄kpọ. Ntak-a?

Mme mfịna oro ẹtiede nte inyeneke usọbọ ẹyọyọhọ ererimbot nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ewe adausụn̄ enen̄ede edi ọniọn̄ onyụn̄ okop odudu tutu enye etre afai ye ekọn̄? Anie ke otu mme adausụn̄ mfịn enyene n̄kpọ ye mbọm ekem ndinọ kpukpru owo udia, eti mmọn̄, ye usọbọ? Anie enyene ifiọk ye iwụk ndikpeme nnyụn̄ mfiak ndiọn̄ isọn̄? Anie odot onyụn̄ okop odudu ekem ndikụt nte ke ofụri ubonowo ẹdu inem inem uwem oro ebịghide?

Owo Ikemeke Ndinam N̄kpọ Emi

Edi akpanikọ ke ndusụk mme adausụn̄ ẹmekụt ukeuke unen. Nte ededi, edieke mmọ ẹnamde ẹkaha, mmọ ẹsidu iduọk isua ifan̄ kpọt—ndien ke oro ebede anie afiak akara? Edidem Solomon eke Israel eset, kpa kiet ke otu akakan mme adausụn̄ oro akanam odude uwem, ama etie ekere aban̄a mbụme emi. Enye ọkọdọhọ ete: “Ndien n̄ko ami nsua ofụri ọkpọsọn̄ utom mi emi nnamde ke idak utịn: koro nnyenede ndinịm enye nnọ owo eke editienede mi edem. Ndien anie ọfọfiọk m̀mê enye edidi owo eti ibuot, m̀mê edidi owo ndisịme? Edi enye ayakara ofụri ọkpọsọn̄ utom mi emi n̄kadade eti ibuot nnam ke idak utịn:  emi onyụn̄ edi ikpîkpu n̄ko.”—Ecclesiastes 2:18, 19.

Solomon ikọfiọkke m̀mê owo oro edidade itie imọ ayaka iso ke eti utom imọ m̀mê edibabiat enye ofụri ofụri. Ke ekikere Solomon, mbufa andikara ndisida itie n̄kani ekedi “ikpîkpu.” Ndusụk edikabade Bible ẹdọhọ ke edinam emi edi “se mînyeneke ufọn.” Edikabade kiet ọdọhọ ete: “Emi isịneke ifiọk.”

Ndusụk ini, ẹsida odudu ẹkpụhọ mme andikara afai afai. Ẹmewot nti mme andikara ke adan̄aemi mmọ ẹsụk ẹdude ke ukara. Abraham Lincoln, adaibuot ukara United States emi ẹnen̄erede ẹkpono, ama ọdọhọ otuowo ini kiet ete: “Ẹmek mi ẹnọ ata akpan itieutom ke ekpri ibio ini, ndien ẹse mi mi, emi ẹnọde odudu oro edikụrede ke mîbịghike.” Ke akpanikọ, enye akakara ke ekpri ibio ini. Kpa ye ofụri se enye akanamde ọnọ mme owo ye udọn̄ oro enye ekenyenede ndinam ekese efen efen nnọ mmọ, Lincoln akakara idụt mmọ ke isua inan̄ kpọt. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ukara ọyọhọ ikaba oro ẹkemekde enye, eren oro okoyomde ẹkpụhọ andikara ama owot enye.

Idem ata nti mme andikara ikemeke ndisọn̄ọ ke mmimọ iyaka iso idu. Do, nte afo ọkpọbuọt idem ke mmọ ndisọn̄ọ okwo? Bible ọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûbuọt idem ye mbọn̄, ẹkûbuọt ye eyen owo, emi edinyan̄a mîdụhe enye ke idem. Ibifịk ọwọrọ enye ke idem, enye afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.” Edikabade Byington akabade akpatre ikpehe Ps 146 ufan̄ikọ 4 oro ete: “Ke usen oro nti uduak esie ẹtak ofụri ofụri.”—Psalm 146:3, 4.

Ekeme ndisọn̄ ndinam item oro ẹdọhọde owo okûbuọt idem ye mme andikara. Nte ededi, Bible idọhọke ke tutu amama ubonowo idinyeneke eti adausụn̄ oro enyenede iwụk. Isaiah 32:1 ọdọhọ ete: “Sese, edidem kiet ayakama obio nte enende.” Jehovah Abasi, kpa Andibot owo, emetịm “edidem kiet,” Adausụn̄ emi edisọpde ndikara ofụri isọn̄. Anie ke enye edi? Ntịn̄nnịm ikọ Bible owụt owo emi enye edide.

 Owo Emi Enen̄erede Odot Ndida Usụn̄

Ke tọsịn isua iba emi ẹkebede, angel ama asian eyenan̄wan Jew kiet emi ekekerede Mary ete: “Afo oyoyomo, onyụn̄ aman eyeneren, onyụn̄ osio Enye enyịn̄ Jesus. Enye oyokpon, oyonyụn̄ ekere Eyen Andikon̄-n̄kan; Jehovah Abasi oyonyụn̄ ọnọ Enye ebekpo ete Esie David: Enye ayada ubọn̄ ufọk Jacob ke nsinsi; Ubọn̄ Esie idinyụn̄ ikụreke.” (Luke 1:31-33) Ih, Jesus eyen Nazareth edi Edidem oro ntịn̄nnịm ikọ Bible owụtde.

Ndise ido ukpono esiwak ndiwụt Jesus nte nsekeyen, nte owo mmemidem emi biọn̄ ọdọn̄de, m̀mê nte asua inem uwem emi enyịmede se ededi oro etịbede ọnọ enye. Mme ndise emi inamke ẹnyene mbuọtidem ke enye nte Andikara. Nte ededi, ata Jesus Christ emi Bible etịn̄de aban̄a ama ọkọri akabade edi okopodudu owo emi esịmde ọyọhọ idaha, enyenede ifịk ye ukeme unam n̄kpọ. Enye ama onyụn̄ enyene mme edu efen oro ẹnamde enye odot nte adausụn̄. (Luke 2:52) Se itienede emi ẹdi ibat ibat n̄wọrọnda edu esie.

Jesus ama omụm mfọnmma nsọn̄ọnda akama. Enye ama enen̄ede etịn̄ akpanikọ onyụn̄ enyene edinen ido tutu ọdọhọ mme asua esie an̄wan̄wa ete ẹtịn̄ idiọk eke imọ inamde. Mmọ ikekwe. (John 8:46) Mme ukpepn̄kpọ esie oro mîkasan̄ake ye mbubịk ẹma ẹnam ediwak mbon oro ẹkenyenede esịt akpanikọ ẹkabade ẹdi mme anditiene enye.—John 7:46; 8:28-30; 12:19.

Jesus ama ayak idem ofụri ofụri ọnọ Abasi. Enye ama enen̄ede ebiere ndikụre utom oro Abasi ọkọnọde enye tutu andibiọn̄ọ ndomokiet—edide owo m̀mê demon—ikekemeke ndikpan enye. Afai afai en̄wan ikanamke enye ndịk. (Luke 4:28-30) Mba ye biọn̄ ikanamke idem emem enye. (John 4:5-16, 31-34) Idem okposụkedi mme ufan esie ẹkefen̄ede ẹkpọn̄ enye, enye ikedehede isehede ikpọn̄ utịtmbuba esie.—Matthew 26:55, 56; John 18:3-9.

Jesus ama enen̄ede ekere aban̄a mme owo. Enye ama ọnọ mbon oro biọn̄ ọkọdọn̄de udia. (John 6:10, 11) Enye ama ọdọn̄ mbon mfụhọ esịt. (Luke 7:11-15) Enye ama anam nnan okụt usụn̄, inan okop n̄kpọ, onyụn̄ ọkọk mbon oro ẹkedọn̄ọde. (Matthew 12:22; Luke 8:43-48; John 9:1-6) Enye ama esịn udọn̄ ọnọ mme apostle esie oro ẹkenamde utom ọkpọsọn̄. (John, ibuot 13-17) Enye ama owụt ke imọ ikedi “eti ekpeme-erọn̄” emi ekekerede aban̄a mme erọn̄ esie.—John 10:11-14.

Jesus ama enyịme ndinam utom. Enye ama eyet mme apostle esie ukot man ọnọ mmọ akpan ukpepn̄kpọ. (John 13:4-15) Ntọn̄ ama ọyọhọ enye ukot n̄ko nte enye ọkọkwọrọde eti mbụk ke mme usụn̄ Israel oro obu ọkọyọhọde. (Luke 8:1) Idem ke ini enye akaduakde ndiduọk odudu ke “desert,” m̀mê ndobo ndobo ebiet, enye ama ekpep otuowo n̄kpọ ke ini mmọ ẹkeyomde enye ẹkụt man ekpep mmimọ n̄kpọ efen efen. (Mark 6:30-34) Ke ntem, enye ama enịm uwụtn̄kpọ nsịnifịk ọnọ kpukpru mme Christian.—1 John 2:6.

Jesus ama okụre utom esie onyụn̄ ọkpọn̄ isọn̄. Nte utịp edinam akpanikọ esie, Jehovah Abasi ama ọnọ enye itie edidem ye uwem eke mîkemeke ndikpa ke heaven. Bible etịn̄ aban̄a Jesus oro ẹkenamde eset ete: “Christ ikpaha aba ke Enye ama ekeset ke n̄kpa: n̄kpa ikarake Enye aba.” (Rome 6:9, 10a) Afo emekeme nditịm nnịm ke enye edi mfọnn̄kan Adausụn̄ ubonowo. Ke ndondo oro Christ Jesus akarade ofụri isọn̄, ufọn ididụhe ndinọ owo efen ukara, m̀mê ndikpụhọ ukara. Tutu amama owo idiwotke enye ke adan̄aemi akamade ukara, ndisịme owo idinyụn̄ idaha itie esie man abiat utom esie. Edi nso ke enye edinen̄ede anam man ọnọ ubonowo ufọn?

Se Obufa Adausụn̄ Emi Edinamde

Psalm 72 ọnọ nnyịn ndusụk ntịn̄nnịm ọyọhọ ntọt ẹban̄ade nte mfọnmma Edidem emi mîkemeke ndikpa mi edikarade. Nnyịn ikot ke Ps 72 ufan̄ikọ 7 ye 8 ite: “Edinen owo ayafiari ke eyo esie; ye ediwak emem n̄ko tutu ọfiọn̄ okụre. Ndien enye ayada ubọn̄ ọtọn̄ọde ke inyan̄ kiet tutu esịm eken, onyụn̄ ọtọn̄ọde ke akpa  tutu esịm ke utịt isọn̄.” Ke idak eti ukara esie, mme andidụn̄ isọn̄ ẹyenyene ifụre ke nsinsi nsinsi. Enye oyosobo ofụri n̄kpọekọn̄ onyụn̄ osio udọn̄ en̄wan efep ke esịt mme owo. Mme owo oro ẹsitade owo mfịn nte mme ekpe ikọt m̀mê oro ẹsinamde n̄kpọ ye mme mbọhọidụn̄ mmọ nte mme anawụri ekpe oro esịt ayatde ẹyekpụhọde. (Isaiah 11:1-9) Ediwak emem ẹyedu ke isọn̄.

Psalm 72 aka iso ọdọhọ ke Ps 72 ufan̄ikọ 12 esịm 14 ete: “Koro enye ayanyan̄a ubuene ke ini enye esemede; ye owo ukụt, ye owo eke mînyeneke andinyan̄a. Enye ayatua eyen unana ye ubuene mbọm, onyụn̄ anyan̄a ukpọn̄ mme ubuene. Enye ayafak ukpọn̄ mi osio ke ukụt ye nnama: onyụn̄ ese iyịp mmọ ke n̄kpọ-uto.” Eyen ubuene ye owo ukụt ẹyesịne ke otu ubonowo emi okopde inemesịt mi, emi adianade kiet ke idak ndausụn̄ Edidem Jesus Christ. Utu ke ubiak, mmọ ẹdinyene idatesịt kpukpru ini.—Isaiah 35:10.

Ps 72 Ufan̄ikọ 16 ọn̄wọn̄ọ ete: “Uwak ibokpot ẹyedu ke isọn̄ ke nsom ikpọ obot.” Biọn̄ esidọn̄ ata ediwak owo kpukpru ini mfịn ke isọn̄. Edinam ukaraidem ye idiọkitọn̄ isiyakke ẹdeme ekese udia oro ẹdude ye unana asari, ke ntem anamde akpakịp owo, akpan akpan nditọwọn̄, ẹkpan̄a biọn̄. Edi mfịna emi ididụhe aba ke idak ukara Jesus Christ. Akpakịp inem inem udia ẹyeyọhọ isọn̄. Ofụri ubonowo ẹyedia ẹyụhọ.

Nte afo akpama ndinyene mme edidiọn̄ ẹtode eti adausụn̄ oro? Ke edide ntre, nnyịn isịn udọn̄ inọ fi ite ekpep aban̄a Adausụn̄ emi edisọpde ndikara ofụri isọn̄. Mme Ntiense Jehovah ẹyedat esịt ndin̄wam fi anam oro. Edieke anamde ntre afo udutuaha ubaha, koro Jehovah Abasi ke idemesie etịn̄ aban̄a Eyen esie ete: “Ndien edi ami mmenịm edidem mi ke enyọn̄ Zion edisana obot mi.”—Psalm 2:6.

[Ekebe ke page 5]

ẸDOROREDE KE IFỊM UKARA KE MBUARI

Andikara esiwak ndidori enyịn ke mbon oro imọ ikarade ẹyekpono ẹnyụn̄ ẹnọ imọ ibetedem edieke imọ inamde mmọ ẹnyene emem ye nti idaha udu uwem. Nte ededi, edieke n̄kpọ ekededi anamde mmọ ẹnana mbuọtidem ke idem esie, ke mîbịghike owo en̄wen ekeme ndida ukara. Se itienede emi ẹdi ndusụk n̄kpọ oro ẹsịnamde ẹdororede ndusụk n̄kpọsọn̄ mme andikara ke ifịm ukara ke mbuari.

Ndiọi idaha udu uwem. Ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie 18, ediwak mbon France ẹma ẹsikpe ediwak tax ẹnyụn̄ ẹnyene esisịt udia. N̄kpọ emi ẹketịp ẹsịn ke Edinam Ukpụhọ Ukara France, emi akanamde ẹda ukwak usịbe owo ibuot ẹsịbe Edidem Louis XVI ibuot ke 1793.

Ekọn̄. Ekọn̄ Ererimbot I eketre ukara ndusụk ke otu ikpọ ndidem oro ẹkopde odudu ẹkan ke mbụk owo. Ke uwụtn̄kpọ, ke 1917, ekọn̄ ama anam akan̄ odu ke St. Petersburg, Russia, ndien emi ama ada ekesịm se ẹkotde Edinam Ukpụhọ Ukara eke February. N̄kpọ emi akanam ẹdororede Czar Nicholas II ke ebekpo, onyụn̄ ada ekesịm ukara Communist. Ke November 1918, Germany ama oyom emem, edi Mbuaha Udịmekọn̄ ikoyomke nditre en̄wan ibọhọke ẹkpụhọ ukara Germany. Nte utịp, Akwa Edidem Wilhelm II eke Germany ama efehe aka Netherlands.

Ediyom mme orụk ukara efen. Ke 1989, Ukara Communist ama ọduọ. Mme ukara oro ẹkesọn̄de nte itiat ẹma ẹduọn̄ọ nte mme andidu ke idak mmọ mîkamaha aba Ukara Communist ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọde nsio nsio orụk ukara.

[Mme ndise ke page 7]

Jesus ama ọnọ mbon oro biọn̄ ọkọdọn̄de udia, ọkọk mbon udọn̄ọ, onyụn̄ enịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru mme Christian

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 4]

Lloyd George: Foto ẹbọde ẹto Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images