Nso ke akpanam edieke eyen fo ọdọhọde fi ke owo ofiomo imọ ke ufọkn̄wed? Ndi ọyọdọhọ ufọkn̄wed ẹnọ owo oro ufen, m̀mê eyekpep eyen fo nte okposiode owo oro usiene? Mbemiso ebierede eke edinamde, yak ineme ndusụk n̄kpọ iban̄a utọ mfiomo emi. a

•  Nso ke n̄kpọdiọn̄ọ mban̄a mfiomo?

•  Didie ke n̄kpan̄wam eyen mi?

 Nso idi mfiomo? Mfiomo edi ndikokoi n̄ka iso nsụn̄i owo, nsio idiọk ikọ inua nnọ owo, mmia owo, mîdịghe ntuak owo. Ntre, idịghe owo ama ososụn̄i owo, m̀mê amia owo, ẹdọhọ ke ofiomo owo oro.

 Ntak emi ekpebehede fi: Ndusụk owo ẹsidi owo ama anam mmọ n̄kpọ ekededi emi ayatde mmọ, inamke n̄kpọ m̀mê ekpri didie, mmọ ẹdọhọ ke “ẹfiomo” mmimọ. Ekpedi owo ama ananam eyen fo ekpri n̄kpọ afo esịn idem, emekeme ndibiat eyen fo udiọn̄ọke, sia uyakke enye ekpep ndisibiere mfịna emi enye enyenede ye mme owo. Ọfọn enye ekpep sia ayan̄wam enye idahaemi ye ke enye ama okokpon owo.

 Se Bible etịn̄de: “Kûyak esịt awara ndiyat fi.”​—Ecclesiastes 7:9.

 Se anade eti: Enyene ndusụk n̄kpọ emi afo ekemede ndisịn idem, edi akpayak eyen fo ebiere ndusụk mfịna ikpọn̄, oro ayanam enye ekpep ndiyọ n̄kpọ ye nte ẹkpebierede mfịna.​—Colossae 3:​13.

 Edi akpanam nso edieke eyen fo ọdọhọde ke owo okokoi aka iso afịna imọ?

•   Nyene ime kpan̄ utọn̄ kop se eyen fo etịn̄de. Domo ndidiọn̄ọ (1) se idide mfịna ye (2) se inamde ẹfiomo enye. Nen̄ede diọn̄ọ kpukpru se iketịbede mbemiso ebierede se edinamde. Bụp idemfo ete, ‘Okûdi enyene se enye mîtịn̄ke inọ mi?’ Ekeme ndidi se akade ekeneme n̄kpọ oro ye titia eyen fo m̀mê ye ete ye eka eyen enye eken man ọdiọn̄ọ kpukpru se iketịbede.

   Se Bible etịn̄de: “Owo ekededi eke ọbọrọde ikọ ke ini enye mîkopke kan̄a, oro edi ndisịme ye esuene ọnọ enye.”​—Mme N̄ke 18:13.

•   Edieke edide akpanikọ ke ẹfiomo eyen fo, nam enye ọdiọn̄ọ ke se enye etịn̄de m̀mê anamde ekeme ndinam mfịna oro osụhọde ubọk m̀mê etetịm ọdiọk. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ọdọhọ ke “sụn̄sụn̄ ibọrọ osụk ifụtesịt, edi uyat uyat ikọ edemede iyatesịt.” (Mme N̄ke 15:1) Ndisio owo enye eken usiene ekeme ndibiat n̄kpọ nnọ enye, anam owo oro etetịm ofiomo enye utu ke nditetre.

   Se Bible etịn̄de: “Ẹkûda idiọk ẹsio owo usiene idiọk.”​—1 Peter 3:9.

•   Nam eyen fo okụt ke enye nditre ndisio owo enye eken usiene iwọrọke ke enye edi mbe. Utu ke oro, ke oro akam ananam enye enyene odudu sia enye iyakke owo enye eken anam enye edue se akpanamde. Idahaoro enye akan owo oro, edi idaha ukem idiọk uwem oro ikan enye.

   Ata akpan n̄kpọ emi anade anam eyen fo ọdiọn̄ọ ke ineme emi, akpan akpan edieke edide owo ke ofiomo enye ke Intanet. Edieke eyen fo etienede ewet idiọkn̄kpọ aban̄a owo emi osụn̄ide enye ke Intanet, oro edikam inanam owo oro etetịm ofiomo enye. Se idiọkde ikan edi ke oro ekeme ndinam eyen fo akabade etie nte owo mfiomo n̄ko! Ke ntak oro, mfọnn̄kan n̄kpọ emi owo akpanamde ndusụk ini edi nditetre ndibọrọ. Ama etie ntre, owo oro ekeme ndikụt ke ufọn idụhe onyụn̄ osion̄o idem ọkpọn̄ eyen fo.

   Se Bible etịn̄de: “Ke ini ifia okụrede ikan̄ enịme.”​—Mme N̄ke 26:20.

•   Ndusụk ini, eyen fo ekeme ndifep mme owo ye mme itie emi ẹkemede ndifiomo enye. Ke uwụtn̄kpọ, edieke enye ọdiọn̄ọde itie emi owo m̀mê mbon emi ẹsifiomode enye ẹsiwakde ndidu, enye ekeme ndisan̄a usụn̄ efen mbe mbak mfịna.

   Se Bible etịn̄de: “Owo mbufiọk ada okụt afanikọn̄ ndien edịbe, edi ọkọi ebe aka ọkọbọ ufen.”​—Mme N̄ke 22:3.

 NAM EMI ISE: N̄wam eyen fo ekere m̀mê ndusụk n̄kpọ emi enye emekde ndinam ayanam ufọn ọnọ enye m̀mê edikam idada mfịna isọk enye. Ke uwụtn̄kpọ:

•  Nso ikeme nditịbe edieke enye mînọhọ owo mfiomo oro iso?

•  Nso ikeme nditịbe edieke enye akade ebịne owo oro ọkọdọhọ enye etre ndifiomo imọ?

•  Nso ikeme nditịbe edieke enye ọtọtde owo oro ọnọ etubom ufọkn̄wed?

•  Ndi enye ndinam n̄kpọ ufan ufan ye owo oro m̀mê ndida se owo oro anamde enye nnam mbubru ekeme ndinam owo oro etre ndifịna enye?

 Edide ẹfiomo eyen fo iso ye iso m̀mê ke Intanet, se inamde ẹfiomo enye ekeme ndidi isio isio. Ntre dian ubọk ye eyen fo yom eti usụn̄ emi ekemede nditre mfịna oro. Nam enye ọdiọn̄ọ ke iyan̄wam enye tutu mfịna oro etre.

 Se Bible etịn̄de: “Ata ufan amama ufan kpukpru ini, onyụn̄ edi eyeneka emi amanade ọnọ ini nnanenyịn.”​—Mme N̄ke 17:17.