Ndi afo emesisọp okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe ọnọ fi? Ndi . . .

•   owo fo akpa?

•   ọdọn̄ọ udọn̄ọ emi mîmaha ndikụre?

•   mmọn̄, ikan̄, m̀mê n̄kpọ ntre abiat n̄kpọ mbufo?

 Mme anam-ndụn̄ọde ẹdọhọ ke nnyịn ikpebetke tutu inyene ikpọ ikpọ mfịna mbemiso ikpepde ndisikot idem ndọn̄ n̄kpọ ama etịbe ọnọ nnyịn, sia n̄kpri n̄kpri mfịna emi inyenede ke usen ke usen osụk ekeme ndinam idọn̄ọ. Ntre ọfọn yak ekpep ndisisọp n̄kot idem ndọn̄ n̄kpọ ama etịbe, ekpededi se iwọrọde fi okpon m̀mê ikponke.

•  Owo emi esisọpde okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe esinam nso?

•  Ntak ọfọnde yak esisọp okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe-e?

•  Nso idin̄wam fi yak esisọp okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe?

•  Se ubọkn̄ka fo ẹtịn̄de

 Owo emi esisọpde okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe ọnọ enye esidiọn̄ọ nnennen se enye akpanamde ke ini enye enyenede mfịna. Idịghe nte ke utọ mme owo oro isinyeneke mfịna-o, edi mmọ isiyakke mfịna oro emen mmọ emen. Utu ke oro, ke ini mfịna oro okụrede, mmọ ẹsikam ẹsọsọn̄ idem ẹkan nte ẹkesọn̄de.

•   Idụhe eke mîsinyeneke mfịna. Bible ọdọhọ ete: “Idịghe mme ọsọp-itọk ẹkan ke mbuba, . . . inyụn̄ idịghe mbon emi ẹnyenede ifiọk ẹkụt mfọn; koro ini ye n̄kpọntịbe unana idotenyịn ẹsịmde mmọ kpukpru.” (Ecclesiastes 9:11) Nso ke emi ekpep nnyịn? Emi anam yak ikụt ke nti owo ẹkeme ndibọ ufen idem ke ini mmọ mînyeneke se ẹnamde ẹdue.

•   Ọyọfọn ye afo edieke esisọpde okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe. Ete kiet emi esinọde nditọ ufọkn̄wed sekọndri item ọkọdọhọ ete: “Nditọ ufọkn̄wed ẹsidiyemede ẹna ke ọfis mi ke ntak emi mmọ mîbehe n̄wed nte mmọ ẹkekerede m̀mê ke ntak emi mme owo ẹtịn̄de idiọkn̄kpọ ẹban̄a mmọ ke Intanet. Mme n̄kpọ ntem ẹkeme nditie nte inyeneke se isịnede do, edi edieke eyen ufọkn̄wed mîdiọn̄ọke nnennen se enye akpanamde, mme n̄kpọ ntem ẹkeme ndinam enye enen̄ede ofụhọ mîdịghe anam enye enyene udọn̄ọ ibuot.” a

•   Ọyọfọn ye afo idahaemi ye ini okponde ọwọrọ owo. Dr. Richard Lerner ekewet ete: “N̄kpọ kiet emi esinamde owo emi ama okokpon ọwọrọ owo okụt unen ke se enye anamde edi ndisidi n̄kpọ mîsan̄ake nte enye ekekerede, enye oyom usụn̄ en̄wen ndisụk nnam se akanade enye anam.” b

•   Kere kan̄a m̀mê se iwọrọde fi edi akamba n̄kpọ. Kpep ndisidi n̄kpọ ama etịbe ọnọ fi afo ọdiọn̄ọ m̀mê edi akamba n̄kpọ emi akpafịnade idem, m̀mê edi ekpri ekpri n̄kpọ emi ekpemende iso efep. Bible ọdọhọ ete: “Ndisịme owo ayarade iyatesịt esie inikiet inikiet, edi owo mbufiọk ofofụk esuene.” (Mme N̄ke 12:16) Idịghe kpukpru mfịna ke ekpesiyak ọkọn̄ fi ibuot.

   Joanne ọdọhọ ete: “Nditọ klas nnyịn ẹsiwak ndidi ekpri n̄kpọ ama etịbe ọnọ mmọ, mmọ ẹdi ẹtịn̄ ẹnọ enye emi, ẹtịn̄ ẹnọ enye oko. Ekem mme ufan mmọ emi ẹkụtde se mmọ ẹwetde ẹban̄a n̄kpọ oro ke Intanet ẹyedọhọ mmọ ke ama ọfọn nte mmọ ẹkeyatde esịt. Oro esinam se iketịbede etetịm ayat mmọ. Ama etịbe ntre, esisọsọn̄ mmọ ndikot idem ndọn̄.”

•   Kpep n̄kpọ to mbon en̄wen. N̄ke kiet ke Bible ọdọhọ ntem: “Ukwak aban ukwak ọsọp. Ntre ke owo anam iso owo efen ayama.” (Mme N̄ke 27:17) Emekeme ndikpep nti n̄kpọ nto mbon emi ẹma ẹkenyenyene ikpọ mfịna, ẹnyụn̄ ẹyọ mfịna oro.

   Julia ọdọhọ ete: “Nte osụk enemede nneme ye mme owo, oyokụt ke mmọ ẹma ẹnyene ediwak ikpọ mfịna edi mmọ ke ẹsụk ẹdodu uwem, inyeneke se inamde mmọ. Bụp mmọ se mmọ ẹkenamde yak an̄wam mmọ ẹyọ mfịna oro, ye se mmọ mîkanamke ini mfịna oro.”

•   Nyene ime. Bible ọdọhọ ke “edinen owo ekeme ndiduọ utịm ikatiaba, onyụn̄ adaha ada.” (Mme N̄ke 24:16) Idịghe kpukpru usen ke uwem esitie nte iyomde-o, ntre n̄kpọ ama etịbe ọnọ fi yak edi se ofụhọde, kûyak akpa fi idem. Akpan n̄kpọ akam edi afo ndidi mfịna ama onụk fi ọtọ, afo “adaha ada” nte Bible etịn̄de oro.

   Andrea ọdọhọ ete: “Ekpedi akamba mfịna emi ekesịmde nnyịn ama anam esịt enen̄ede etịmede nnyịn onyụn̄ abiak nnyịn etieti, mbemiso nnyịn ikemede ndifiak ndi se ikedide, eyedi se esịt oro anade nnyịn sụn̄, ubiak oro onyụn̄ okụre. Isidịghe n̄kpọ mfịn ye n̄kpọn̄-o, esida ini. Se n̄kụtde edi ke nte eyo esierede aka, ntre ke esịt esifiak ana owo sụn̄, idem onyụn̄ ọtọn̄ọ ndifiak nnem owo.”

•   Sikọm Abasi ke uwem fo. Bible ọdọhọ ete: “Ẹwụt esịtekọm.” (Colossae 3:15) Inamke n̄kpọ m̀mê n̄kpọ ọsọn̄ didie ye afo idahaemi, osụk enyenyene mme n̄kpọ emi afo ekemede ndikọm Abasi mban̄a. Ke ntre, kere ntak ita emi ẹkpenamde fi aka iso odu uwem.

   Samantha ọdọhọ ete: “Ke ini afanikọn̄ esịmde fi, ọsọsọn̄ afo nditre ndibụp idemfo, ‘Nso inam utọ n̄kpọ emi ọwọrọ mi?’ Ata akpan n̄kpọ emi esin̄wamde owo okot idem ọdọn̄ n̄kpọ ama etịbe edi enye nditre ndiyak ekikere mfịna oro emen enye emen, ye enye ndikọm Abasi ke se enye enyenede m̀mê ke se enye ekemede ndinam, utu ke enye nditie n̄kpa ekikere mban̄a mme mfịna esie.”

•   Biere ndida uwem nte onyụn̄ okụtde. Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Mmekpep ndiyụhọ ye se nnyenede ke idaha ekededi oro ami ndude.” (Philippi 4:11) Ndiọi n̄kpọ ẹma ẹtịbe ẹnọ Paul. Paul ikekemeke ndikpan ndiọi n̄kpọ oro nditịbe nnọ enye. Edi enye ama ekeme nditre ndiyak ndiọi n̄kpọ oro ẹnam idem emem enye. Paul ama ebiere ndika iso nda uwem nte enye okụtde.

   Matthew ọdọhọ ete: “N̄kpọ kiet emi n̄kụtde ke idem mi edi ke afanikọn̄ ama esịm mi, akpa n̄kpọ emi nsinamde isifọnke. Se mbierede idahaemi edi ke inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe inọ mi, ndinamke aba nte okịmmọ okụre. Mmọdiọn̄ọ ke oro ayan̄wam mi ye mbon nnyịn.”

•   Bọn̄ akam. Bible ọdọhọ ete: “Top mbiomo fo nọ Jehovah, ndien enye ọyọsọn̄ọ fi idem. Tutu amama enye idiyakke edinen owo esehede.” (Psalm 55:22) Akam idịghe n̄kpọ emi owo ọdọhọde ete “yak mbọn̄ man efịghede mi ke idem.” Akam edi ata nneme emi afo enemede ye Andibot fo emi ‘ekerede aban̄a fi.’​—1 Peter 5:7.

   Carlos ọdọhọ ete: “Idịghe se ntiede mbọ ufen ikpọn̄. Ke ini ntịn̄de kpukpru se isịnede mi ke esịt ye nte etiede mi ke idem nnọ Abasi, nnyụn̄ n̄kọm enye ke kpukpru nti n̄kpọ emi enye anamde ọnọ mi, oro esin̄wam mi nsion̄o ntaha ekikere ke esịt mi nnyụn̄ nsịn ofụri ekikere mi ke se Jehovah anamde ọnọ mi. Akam edi ata akpan n̄kpọ!”