1. O njika dikala dube̱ la ngaṅ, lemba na ewusu di camane̱no̱ e?

“O AFRIKA, e titi njo̱m o baise̱ myuedi o pula bia nga bato be ewusu to̱ ke̱m,” e kwali kalati ni belabe̱ ná African Traditional Religion. E mala o boso ná “ońola bato ba Afrika ba to̱ njika klasi nde, ewusu ye nde lambo la no̱ngo̱ne̱ jangame̱ye̱.”

Oteten a badubedi ba ngaṅ, lemba na ewusu, o be̱n beyemeki ba bato na babiye̱ kalati bande̱ne̱. Badiedi ba ebas’a Bawusa na ba bebasi ba Kriste̱n pe̱ ba dube̱ ońola ewusu.

2. Bupisane̱ nje e dubabe̱, o we̱ni ngińa ngaṅ e mawano̱ e?

² Bupisane̱ nje e dubabe̱ o Afrika, ndimsi na ngińa mwititi be. Loba nde a maneye̱ mo̱. Midī na bambambe̱ bena ba bolane̱ mo̱. Bato bō̱ pe̱ ba bi ne̱ni o kusa mo̱ na bolane̱ pe̱ mo̱, o mbad’a bwam (ngaṅ ńa betatedi) to̱so̱ o mbad’a bobe (ngaṅ ńa mwititi).

3. Nje ye ngaṅ ńa mwititi na nje bato ba dube̱no̱ ná ńena e we̱le̱ o bola e?

³ Ngaṅ ńa mwititi, to̱so̱ lemba, ńa te̱nge̱ne̱ nde basingedi. E dubabe̱ ná bato ba bolane̱ mo ba be̱n ngińa o loma bepuke̱puke, lono̱n, ngingi na byembe bepe̱pe̱ te̱nge̱ne bato. Din dube̱ ná ngaṅ ńa mwititi nde ńe njo̱m a bewe̱nji, ewombe̱, maboa, nikame̱ne̱ pe̱ na kwedi di camane̱ jita.

4. Nje jita ba dube̱no̱ jombwea bato bewusu na nje bato bewusu bō̱ ba puse̱le̱no̱ e?

⁴ Ewusu ya dangwa mwemba na ngaṅ. Ya kwalabe̱ ná bato bewusu ba madia mańolo mabu bulu na babo̱ ba pumwa o bwam ná ba dongame̱ne̱ na bato bewusu bape̱pe̱ to̱ o mite̱le̱ malonge̱ ma bato bape̱pe̱. Din lambo ná mańolo ma bato bewusu ma madia o mano̱ngo̱ mabu di bamsabe̱ tobotobo tongwea na puse̱le̱ la bato bese̱le̱ ewusu. Ka eyembilan, mapapa ma mibia mō̱ o Afrika mi lango jombwea bato bō̱ bena ba ta ewusu o kwaṅ (jita labu di ta nde ngo̱nded’a bana ba bito) ninka ná: “Na bo 150 mwa bato na kwese̱no̱ mbei na tututu.” “Na bo bana batanu tongwea na ńo la maya mabu me̱se̱.” “Na bo makom mabome malalo ońola ná ba ta caka mba”.

5. Nje ye ngaṅ ńa betatedi na ne̱ni e mabolabe̱no̱ e?

⁵ E makwalabe̱ ná ngaṅ ńa betatedi e ma wana ekuduman te̱nge̱ne̱ ńa bobe. Ba  ba mabolane̱ ngaṅ ńa betatedi ba ma bo̱to̱ lo̱ndo̱ o mini to̱so̱ mye̱n ma mā. Ba mańo̱ mianga mena ma tate̱ babo̱ to̱so̱ ba mo̱ko̱ mo̱ o mańolo mabu. O mandabo mabu to̱so̱ o was’a mińangadu, ba mawe̱le̱ bema bena ba dube̱no̱ ná be be̱n ngińa betatedi. Ba malakisane̱ njum yena i bambe̱ bepasi bō̱ ba koran to̱so̱ ba Bibe̱l.

6. Nje Satan na midī mao ma bobe ba bolino̱ o ponda ni tombi na nje jangame̱nno̱ jonge̱le̱ jombwea ngiń’abu e?

⁶ Ye mbale̱ ná Satan na midī mao mabobe be nde basingedi ba njó ba bato ba benama. Ba be̱n ngińa o takise̱ bo̱ngó̱ na malonge̱ ma bato; o kwaṅ pe̱ ba ta ba so̱lo̱ oteten a bato na byembe. (Mateo 12:43-45) O ka mbale̱ ná yete̱na di sangame̱ne̱ o mengise̱ ngiń’abu, ke̱ di sangame̱ne̱ pe̱ to̱ o kolise̱ mo̱ buka dime̱ne̱.

7. Nje Satan a mapulano̱ ná di dube̱ na njika edinge̱dinge̱ di be̱nno̱ ońola nika e?

⁷ Satan e nde sango a mawo̱ndo̱n. A mawo̱ndo̱ bato ná bo̱nge̱le̱ ná a be̱n ngińa jita buka nje ye mbale̱. Di bole elangisan: o ponda bila be we̱ tombe̱ o ekombo ewo̱ ya Afrika, sonja i bolane̱ ekaseye̱ bwambo o bwese̱ basingedi babu bó̱ngo̱. O boso ná ya botea bwemba, yi sonja ya se̱le̱ lo̱ngise̱ na ngińa y’ekaseye̱ bwambo yena oten nde ba tombe̱le̱no̱ miumban ma ko̱si inde̱ne̱ na ma ngadi. Man me̱se̱ ná basingedi babu bo̱nge̱le̱ ná be po̱ye̱ babo̱ na miloṅ ma bila maledi bewesan ba bila bende̱ne̱. Na ni mbadi me̱ne̱ nde Satan a mapulano̱ ná bato ba dube̱ ná ngiń’ao e si be̱n moyo. Janda la nika le nde ná a bwese̱ bato bó̱ngo̱ o bwam ná ba bole nde jemea lao, seto̱ jemea la Yehova. Lombwe te̱ mpoṅ milalo mena Satan a mapulano̱ ná bato ba dube̱.

8. Njika mpoṅ mō̱ Satan a camane̱no̱ e?

⁸ Mpoṅ mō̱ Satan a camane̱no̱ mun: lambo la bobe to̱ diwo̱ di si mabolane̱ na mo̱me̱ne̱; to̱ njika lambo la bobe te̱ lena di si mawe̱ na mot’a benama la wa nde ye̱ke̱ite̱ tongwea na ndimsi. Ka eyembilan, dutea te̱ ná muna mō̱ a wedi na diboa la ngo̱. Ponda po̱ ńango a bi ná lungu nde la tombe̱le̱ diboa la ngo̱. Nde o dine̱ tóngó ena pe̱ a dube̱ ná moto mō̱ nde a bolane̱ ewusu o loma lungu ná di nume mun’ao diboa.

9. Ne̱ni Bibe̱l e maleye̱no̱ ná Satan a titi njo̱m a mitakisan me̱se̱ e?

⁹ To̱ e be̱ nde ná Satan a be̱n ngińa o wana mbeu a ńolo iwo̱, e si te̱nge̱ne̱ o dube̱ ná mo̱ nde a be̱n njo̱m a mitakisan me̱se̱. Bibe̱l ńa bīse̱ ná: “Bowe̱n ba mīla bo si mawa na mot’a makwasi,to̱ bebukedi ba bila na bangińa,to̱ sombwa la da na ńadibie̱, to̱ ko̱ la m’bwaṅ na bajangwa, to esimo na ba be̱n sontane̱, ebanja ponda na mambo m’epańpań ba ko̱ye̱ mō̱ te̱.” (Mulangwedi 9:11) Muńe̱ mila mō̱ ena a be̱ makwasi o pembisan buka bape̱pe̱, nde a titi mbaki o kusa bowe̱n. “Mambo m’epańpań” mō̱ mena mi bola mo̱ a suba bowe̱n. Ponda po̱ e ná a pota, a ko̱, to̱so̱ e ná a boa, to̱so̱ e ná a senga sese o muson mō̱. Man mambo mena ma ko̱ye̱ to̱ nja nde. E titi eto̱m ná mawe nde na Satan to̱ tongwea na ewusu; ma mapo̱ nde na mome̱ne̱.

10. Nje ya langwabe̱ jombwea bato bewusu na ne̱ni di bino̱ ná nika ńe nde mpoṅ e?

¹⁰ Mpoṅ mu londe̱ miba mwena Satan a camane̱no̱ mun: Bato bewusu ba dia mańolo mabu ma bato, ba pumwa bulu o  dongame̱ne̱ bato bewusu bape̱pe̱, to̱so̱ o ńo maya to̱ mite̱le̱ malonge̱ ma bato bape̱pe̱. Tatán baise̱ na wamo̱me̱ne̱ ná: ‘Mo̱ yete̱na bato bewusu bena ba bola nika, ke̱ mbale̱ jombwea din dia la ńolo ńe so̱ nde nje e?’ Ka nje te̱ le̱nno̱ ombusa wone̱, mudī mwe nde moto mo̱me̱ne̱, seto̱ lambo diwo̱ lena di páwe̱ na moto. Edi a longe̱ pe̱ ye nde ngińa longe̱ ni mabole̱ ńolo ngudi nde e titi ná e bola to̱ lambo ke̱ ńasumwe̱ o ńol’a moto.

11. Ońola nje di bino̱ ná bato bewusu ba titina ba dia mańolo mabu o mandabo. O dube̱ nika e?

¹¹ Mudī to̱ edi a longe̱ ba titina ba dia ńolo na ba bole lambo la bwam to̱ la bobe. Bato bewusu ba titi so̱ ná ba dia mańolo mabu. Ba titina pe̱ to̱ ná ba bola mambo mena ba kwalano̱ ná ba boli to̱so̱ ba mo̱nge̱le̱no̱ ná ba boli.

12. Ne̱ni Satan a nime̱le̱no̱ bato o dube̱ ná ba boli mambo mō̱ mena ba si bolino̱ na mbale̱ e?

¹² Ne̱ni lenano̱ di teleye̱ puse̱le̱ la ba ba ta ewusu e? Satan e ná a nime̱le̱ bato o dube̱ ná ba boli mambo mō̱ mena ba si bolino̱ na mbale̱. Tongwea na me̱ne̱, Satan e na a nime̱le̱ bato o jo̱nge̱le̱ ná be̱n, ba sengi na ba boli pe̱ mambo mena ba si bolino̱. Na ni mbadi nde Satan a wasano̱ o pandise̱ bato etum na Yehova na bola ná bo̱nge̱le̱ ná Bibel e si mato̱po̱ mbale̱.

13. (a) Ngaṅ ńa betatedi ńe bwam e? (b) Nje Betiledi ba kwalano̱ jombwea y’ebe̱yedi e?

¹³ Mpoṅ mu londe̱ milalo mun: Ngaṅ a betatedi—nika ná londa lena di manane̱ ngaṅ a mwititi—ńe bwam. Bibe̱l e si ma we̱le̱ diwengisan otetena ngaṅ a mwititi na ngaṅ a betatedi.Bibe̱l e mabanga ńai a ngambi ye̱se̱. Lombwe te̱ mambenda Yehova a bolino̱ tumba la Israel jombwea ngambi na ba mapo̱nge̱ mo̱:

• “Lo si se̱se̱ ngambi.”—Levitiko 19:26.

• “Mome to̱ muto nu maso̱be̱ ná e nde ngaṅ to̱ mot’a miso̱ mane̱i angame̱ne̱ nde o bwabe̱ ye̱ke̱ite̱.”—Levitiko 20:27.

• “To̱ moto a si so̱be̱ oteten ańu . . . mot’a ngaṅ, mulondedi, mot’a lemba, mot’ewusu, to̱ nja nu male̱ o bedangwe̱le̱.”—Ndimbisedi 18:10-14.

14. Ońola nje Yehova a bolino̱ mambenda te̱nge̱ne̱ ngaṅ e?

¹⁴ Man mambenda maleye̱ ná te̱ite̱i ná Loba a si mapula ná bautu bao ba be̱ bato ba ngaṅ. Yehova a boli nde tumba lao man mambenda ońola ná a to̱ndi mo̱ na ná a si mapula ná ba timbe bakom ba bó̱ngo̱ na dubadubane̱. A si mapula ná ba takisabe̱ na midī ma bobe.

15. Ne̱ni Bibe̱l e maleye̱no̱ ná Yehova e ngińa buka Satan e?

¹⁵ To̱ na ne̱ni Bibe̱l e si mabolano̱ beteledi o mbadi ye̱se̱ jombwea nje midī ma bobe meno̱ ná mi bola to̱ nje mi titino̱ ná mi bola, e ma leye̱ ná Yehova Loba aledi ngińa buka Satan na midī mao ma bobe. Yehova a pangi Satan o mo̱ń. (Bebīsedi 12:9) O si dimbea ná Satan a baise̱ nde mo̱ wonja o kekise̱ Hiob, a sengane̱ pe̱ mbenda Loba ná a si bwa Hiob.—Hiob 2:4-6.

16. O mbasanedi mwa nja jangame̱nno̱ o wasa betatedi e?

¹⁶ Minia 18:10 ńa kwala ná: “Dina la Yehova le nde njongo a ngińa, nute̱m na sim a mańa mīla ná a wutame̱ oten o bwam ná a kuse betatedi.” Langame̱ne̱ so̱ o wasa ná Yehova a tate biso̱. Baboledi ba Loba ba sangame̱n so̱ wasa bekolo to̱ mianga o tata babo̱ mo̱me̱ne̱ te̱nge̱ne̱ mitakisan ma Satan na midī ma bobe, ba sangame̱n pe̱ to̱ o bwa bato ba lemba bó̱ngo̱. Baboledi ba Loba ba dube̱ nje Bibe̱l e makwalano̱: “Ebanja miso̱ ma Yehova ma mayo̱mbo̱ o wase ńe̱se̱, o jembe̱ ba bena ba lakisane̱ mo̱ na mulema mabu mwe̱se̱.”—2 Myango 16:9.

17. Mbak’a nje Yakobo 4:7 ńa bola biso̱,nde nje jangame̱ne̱no̱ bola e?

¹⁷ Wa pe̱ we ná o be̱ne̱ ni mbaki yete̱na wa bolea Yehova. Yakobo 4:7 ńa kwala ná: “Sibise̱ so̱ bińo̱me̱ne̱ o was’a Loba; Te̱nge̱ne̱ Diabolo, nde a mańa bińo mīla.” O boledi te̱ Loba la mbale̱, o sibise̱ wamo̱me̱ne̱ owas’ao, be̱ mbaki ná Yehova a matata wa.