Eski i ti vreman annan en zarden Edenn?

ESKI ou konn zistwar Adan ek Ev ek zarden Edenn? Bokou dimoun dan lemonn i konn sa zistwar. Akoz ou pa lir li pour ou menm? Ou pou vwar li dan Zenez 1:26–3:24. La en pti rezimen lo sa zistwar:

Zeova * ti form en zonm avek lapousyer e apel li Adan, e i ti met li dan en zarden dan en rezyon ki ti apel Edenn. Se Bondye li menm ki ti fer sa zarden. I ti ganny byen aroze e i ti ranpli avek bann zoli pye dibwa ki raport fri. I ti annan en “pye konnesans bon e move” dan milye sa zarden. Bondye ti defann bann imen manz sa fri ki dan sa pye dibwa, an dizan ki bann ki dezobeir pou mor. Plitar, Zeova ti fer en konpanyon pour Adan par servi enn son kot, e i ti apel li Ev. Bondye ti donn zot sa responsabilite pour pran ka avek sa zarden e i ti dir zot fer zanfan e ranpli later.

En fwa, kan Ev ti li tousel, en serpan ti vin koz avek li e tant li pour manz sa fri ki Bondye ti’n defann li manze an dizan ki Bondye in koz manti avek li e i ti pe priv li en bon keksoz, en keksoz ki ti pou fer li vin parey en bondye. Ev ti les li ganny tante e manz sa fri  ki Bondye ti’n defann li manze. Pli tar, Adan ti fer parey li e dezobeir Bondye. Zeova ti pas santans lo Adan, Ev ek sa serpan. Apre ki sa de imen ti ganny pouse dan sa zarden ki ti parey en paradi, bann lanz ti blok son larantre.

I ti annan en letan kot bann spesyalis Labib, bann savan ek bann istoryen ti konfirmen ki sa bann levennman ki ganny rikorde dan liv Zenez i vre. Me konmela i pli popiler pour dout sa lenformasyon. Ki rezon bann dimoun i annan pour dout sa resi dan Zenez lo Adan, Ev ek zarden Edenn? Annou egzamin kat kestyon ki dimoun i poze.

1. Eski zarden Edenn ti en landrwa ki ti vreman egziste?

Akoz dimoun i annan doutans lo sa size? I posib ki filozofi in zwe en rol. Pour plizyer syek, bann profeser larelizyon ti dir ki zot krwar ki zarden Bondye ti ankor la par la lo later. Par kont, legliz ti ganny enfliyanse par bann filozof Grek parey Plato ek Aristot ki ti dir ki napa nanryen lo later ki kapab parfe. Zis dan lesyel ki annan keksoz parfe. Alor bann profeser larelizyon ti konklir ki sa Paradi orizinal ti pou bezwen en pe pli pros avek lesyel. * Serten ti dir ki sa zarden ti lo en montanny enorm kot i pa ti ganny kontak avek sa later koronpi; lezot ti dir ki i ti kot Pol Nor oubyen Pol Sid; e i annan menm lezot ki ti dir ki i ti lo lalin oubyen o bor lalin. I pa drol alor ki sa lide konsernan Edenn in vin parey en zistwar envante. Serten spesyalis Labib dan nou letan pa enterese avek landrwa kot Edenn ti pou kapab ete an dizan ki en landrwa koumsa pa’n zanmen egziste.

Par kont, Labib pa dekrir sa zarden dan sa fason. Dan Zenez 2:8-14, nou aprann bokou detay lo sa landrwa. I ti dan en rezyon les ki ti apel Edenn. I ti ganny delo atraver en larivyer ki ti vin sours kat lezot larivyer. Labib i donn non sak sa bann larivyer e donn en pti detay lo ki bor zot ti koule. Pour bokou letan sa bann detay in trouble bann spesyalis Labib, ki bokou parmi zot zot in fer resers lo sa resi Labib pour ganny bann lide lo ki bor sa zarden i kapab ete dan nou letan. Me, zot in ganny en kantite lide ki pa annakor avek kanmarad. Eski sa i vedir ki sa bann deskripsyon konsernan lokasyon Edenn, son zarden ek sa bann larivyer i fo oubyen i en lezann?

Egzamin sa pwen: Sa bann levennman ti ariv dan zarden Edenn apepre 6,000 an pase. San dout, zot ti ganny ekrir par Moiz, ki petet i ti servi bann lenformasyon ki ti’n ganny rakonte oubyen menm bann dokiman ki ti egziste dan son letan. Kantmenm sa, Moiz ti pe dekrir bann levennman ki ti’n arive apepre 2,500-z-an pli boner. Edenn ti’n fini vin en keksoz lepase. Aprezan, eski i posib pour bann keksoz parey larivyer sanze avek letan, menm apre plizyer syek pli tar? Sirfas later i toultan pe bouze e sa rezyon kot posibleman Edenn ti ete i en landrwa kot souvan i annan bann tranblemandter. Apepre 17 poursan dan bann pli gran tranblemandter ki arive dan lemonn antye i ariv laba. I normal pour  annan bann sanzman dan bann landrwar koumsa. Deplis, sa Deliz ki ti arive dan letan Noe in kapab sanz lafason ki sirfas later ti ete dan en fason ki nou pa pou zanmen konnen ozordi. *

Me la serten lenformasyon ki nou konnen: Liv Zenez i koz lo sa zarden konman en landrwa ki ti vreman egziste. De parmi sa kat larivyer ki ganny mansyonnen dan sa resi, Efrat ek Tig oubyen Idekel i ankor la e dan serten landrwa zot delo i koul pros avek kanmarad. Sa resi i menm mansyonn sa landrwa kot sa bann larivyer ti koule e i mansyonn bann keksoz ki ti idantifye sa rezyon. Bann Izraelit dan letan lontan, andotmo, bann premye dimoun ki ti lir sa rikord, ti ganny bokou lenformasyon atraver sa resi.

Eski kont ek lezann i mars koumsa? Oubyen eski zot tant pour pa enkli bann lenformasyon spesifik ki dimoun ti pou fasilman kapab verifye oubyen demanti? Bann kont ek lezann souvan zot konmans avek: “Alors en zour dan en pei lwenten.” Par kont, listwar i tant pour enkli bann detay presi, parey sa enn lo Edenn.

2. Eski i posib pour krwar ki Bondye ti vreman form Adan avek lapousyer e Ev avek en kot Adan?

Bann syantis in konfirmen ki lekor imen i ganny fer avek plizyer eleman ki kapab ganny trouve dan later parey idrozenn, loksizenn ek karbonn. Me ki mannyer en dimoun in kapab ganny formen par sa bann eleman ki sorti dan later?

Dapre bann syantis, lavi ti konmans par li menm avek bann form ki tre senp e ki apre plizyer milyon lannen in vin pli konplike. Me, sa term “senp” i kapab en pe konfizan, akoz tou bann keksoz vivan, menm bann ki sitan pti ki ou bezwen get zot anba en mikroskop i vreman konplike. Napa okenn laprev ki lavi in deza oubyen kapab vin par sans. O kontrer, i annan levidans konkret ki tou keksoz vivan in ganny kree par Enn ki pli entelizan ki nou. *​—Romen 1:20.

Eski i fer sans ki apre ki ou’n ekout en zoli lanmizik byen armonye, admir en zoli travay lar, oubyen apre ki ou’n ganny enpresyonnen par en keksoz ki teknolozi in fer posib, pour ensiste ki napa personn ki’n fer sa bann travay? Byensir ki non! Me sa bann travay ekselan pa kapab ganny konpare avek sa zoli lekor  imen ki konplike e ki’n ganny kree dan en fason merveye. Ki mannyer nou kapab krwar ki i ti napa en Kreater? Deplis, sa resi dan Zenez i eksplike ki parmi tou keksoz ki vivan lo later, zis imen ki’n ganny kree dan resanblans Bondye. (Zenez 1:26) Alor i fer sans ki lo later, zis imen ki annan sa abilite oubyen dezir pour kree parey Bondye, par egzanp dan domenn lanmizik, lar oubyen teknolozi. Eski i devret sirprann nou ki Bondye i bokou pli meyer ki nou dan kree keksoz?

Alor, kote ki difisil pour kree en madanm an servan kot en zonm? * Bondye ti pou’n kapab servi lezot mwayen, me i annan en rezon enportan akoz i ti swazir pour fer li dan sa fason. I ti anvi ki sa zonm ek sa madanm i marye e annan en relasyon byen pros, konmsi zot ti en “en sel laser.” (Zenez 2:24) Pa eski lafason ki zonm ek fanm i al byen ansanm, form en relasyon stab kot zot travay ansanm pour gard li for i en laprev solid ki i annan en Kreater ki saz e ki ranpli avek lanmour?

Deplis, bann syantis dan nou letan in rekonnet ki i posib ki tou imen in sorti dan en sel zonm ek fanm. Me, vreman, eski sa resi dan Zenez i enposib?

3. Sa pye konnesans ek sa pye lavi i paret konmsi en lezann.

I enteresan pour note ki liv Zenez pa dir ki sa bann pye dibwa ti annan en pouvwar mazik. O kontrer, zot ti bann pye dibwa normal ki Zeova ti servi konman en senbol.

Pa imen osi i fer bann keksoz koumsa parfwa? Par egzanp, en ziz i averti dimoun pour pa mank respe pour lakour, akoz sa i kont lalwa. I pa sa meb, miray oubyen lezot keksoz dan sa lakour ki sa ziz i anvi nou respekte, me i sa sistenm zidisyer ki sa lakour i reprezante. I annan plizyer dirizan ki’n servi en baton ek kouronn konman en senbol pour reprezant zot lotorite.

Alor, sa de pye dibwa ti reprezant kwa? I’n annan plizyer teori konplike ki’n ganny met devan. Me menm si larepons korek i senp, i annan en gran sinifikasyon. Sa pye konnesans bon e move ti reprezant en privilez ki ti pour Bondye selman, sa drwa pour dir kwa ki bon e kwa ki move. (Zeremi 10:23) I pa drol alor ki i ti mal pour manz fri lo sa pye! De lot kote, sa pye lavi ti reprezant en kado ki zis Bondye ki kapab donnen, sa i lavi eternel.​—Romen 6:23.

 4. I paret zis dan bann zistwar ki serpan i koze.

I vre, dan sa konversasyon ki ganny rikorde dan liv Zenez, sa i en laspe ki kapab difisil pour konpran, espesyalman si lezot liv Labib pa pe ganny pran an kont. Me Lekritir i fer nou konpran sa mister ki evey bokou lentere.

Lekel oubyen kwa ki ti fer sa serpan paret konmsi i ti pe koze? Nasyon Izrael dan letan lontan ti konn en kantite lezot keksoz ki ti permet zot konpran rol ki sa serpan ti zwe. Par egzanp, zot ti konnen ki menm si zannimo pa koze, en lanz i kapab fer en zannimo paret konmsi i pe koze. Moiz ti osi ekrir sa resi konsernan Balaam; Bondye ti anvoy en lanz pour fer bourik Balaam koze parey en dimoun.​—Nonm 22:26-31; 2 Pyer 2:15, 16.

Eski lezot lanz i kapab fer mirak, enkli bann ki lennmi Bondye? Moiz ti vwar bann pret Ezipsyen ki ti fer mazik kopye serten mirak ki Bondye ti fer, parey degiz en baton e fer li vin en serpan. Pouvwar pour fer bann keksoz enpresyonan parey sa enn i definitivman sorti kot sa bann lanz ki lennmi Bondye.​—Egzod 7:8-12.

I evidan ki Moiz ti osi ganny enspire pour ekrir liv Zob. Sa liv i fer nou aprann bokou lo Satan, pli gran lennmi Bondye, ki ti koz manti kan i ti kestyonn lentegrite tou bann serviter Zeova. (Zob 1:6-11; 2:4, 5) Eski bann Izraelit dan sa letan ti krwar ki Satan ti servi en serpan dan zarden Edenn, pour fer li paret konmsi i ti pe koze, e anbet Ev pour fer li kas son lentegrite avek Bondye? I paret ki sa ti leka.

Eski Satan ki ti fer sa serpan koze? Zezi ti dir ki Satan i en “manter e papa tou mansonz.” (Zan 8:44) Pa “papa tou mansonz” ti pou sa enn ki ti koz sa premye mansonz? Sa premye mansonz i dan parol ki sa serpan ti dir avek Ev. Bondye ti’n averti zot ki si zot manz sa fri ki i ti’n defann zot manze, zot ti pou mor, me sa serpan ti dir: “Sirman, zot pa pou mor.” (Zenez 3:4) I evidan ki Zezi ti konnen ki Satan ki ti fer sa serpan koze. Sa Revelasyon ki Zezi ti donn zapot Zan i fer li byen kler, i apel Satan “sa serpan lantikite.”​—Revelasyon 1:1; 12:9.

Eski i enposib pour krwar ki en lanz vreman pwisan i kapab kontrol en serpan pour fer li paret konmsi i ti pe koze? Menm bann imen, ki annan bokou pli ptigin lafors konpare avek bann lanz, i kapab fer bann trik kot zot koze san ki zot lalev i bouze e kree bann lefe spesyal dan bann film.

Levidans ki pli konvenkan dan tou

Pa ou pou dakor ki napa okenn baz pour bann dimoun dout sa resi dan Zenez? De lot kote, i annan bann levidans solid ki prouve ki sa resi i vre.

Zezi Kri par egzanp, i ganny apele “temwen fidel e vre.” (Revelasyon 3:14) Vi ki i ti en  imen parfe i pa ti zanmen koz mansonz e i pa ti zanmen mal reprezant laverite. Deplis, i ti ansennyen ki i ti egziste en bon pe letan pase avan ki i ti vin lo later konman en imen. Anfet, i ti pe viv dan lesyel o bor son Papa Zeova “avan kreasyon lemonn.” (Zan 17:5) Alor i ti vivan kan lavi ti konmanse lo later. Ki temwannyaz sa temwen ki nou pli kapab met konfyans ladan ti donnen?

Zezi ti koz lo Adan ek Ev konman bann dimoun ki ti vreman egziste. I ti refer lo zot maryaz kan i ti pe koz lo standar Zeova konsernan annan en sel konzwen. (Matye 19:3-6) Si zot pa ti egziste e sa zarden ki zot ti reste ladan ti zis en lezann, alor Zezi ti’n swa ganny anbete oubyen i ti en manter. Me sa pa fer sans! Zezi ti dan lesyel, e i ti vwar kan sa move levennman ti pe arive dan sa zarden. Eski i annan en lot levidans ki pli konvenkan ki sa enn?

An realite, pour dir ki resi Zenez pa vre i vedir en mank lafwa dan Zezi. Sa krwayans i osi fer li enposib pour konpran serten tenm Labib ki vreman enportan e osi bann promes ankourazan. Annou vwar ki mannyer sa i kapab leka.

[Not anba lo paz]