ESKI ou kapab lir sa langaz Ebre ki ti orizinalman ganny servi dan Labib? I tre probab ki ou pou reponn non. Petet ou pa’n zanmen vwar en Labib dan langaz Ebre. Par kont, ler ou aprann konsernan Elias Hutter, en profeser dan sezyenm syek ki ti pibliy de Labib dan langaz Ebre, ou pou pli apresye ou kopi personnel Labib.

Elias Hutter ti ne an 1553 an Görlitz, en pti lavil Lalmanny pre avek lafrontyer Lapolonny ek Repiblik Tyek. Hutter ti etidye langaz serten pei Mwayenn Oriyan kot Lutheran University an Jena, Lalmanny. I ti annan apepre 24 an ler i ti vin en profeser Ebre, Leipzig. Vi ki i ti anvi fer sanzman dan ledikasyon, Hutter ti ouver en lekol an Nuremberg kot bann etidyan ti kapab aprann langaz Ebre, Grek, Laten ek Alman dan kat-r-an. Pandan sa letan, i ti napa okenn lekol oubyen liniversite ki ti pe fer sa.

An 1587, Hutter ti pibliy en tradiksyon Labib dan langaz Ebre ki souvan ganny apele Ansyen Testaman. Sa tradiksyon ki ti annan pour tit Derekh ha-Kodesh, ti baze lo Izai 35:8, ki vedir “Semen Sentete.” Dimoun ti dir ki sa zoli fason ki Hutter ti ekri ti “endike ki sa ti en tradiksyon enpresyonan.” Me sa ki ti fer sa Labib pli enpresyonan i lefet ki bann etidyan ti kapab servi li pour aprann langaz Ebre.

Pour konpran akoz sa Labib dan langaz Ebre ki Hutter ti tradwir ti vreman ed bann etidyan, nou bezwen vwar de difikilte ki zot ti gannyen ler zot ti pe lir Labib dan langaz Ebre. Premyerman, langaz Ebre e son alfabet i diferan. Dezyenmman, bann let ki ganny mete avan (prefix) oubyen apre (suffix) ti fer li difisil pour konpran rasin sa mo Ebre (root word). Par egzanp, sa mo Ebre נפשׁ (ki ganny tradwir konman ne’phesh), i vedir “nanm” oubyen dimoun. Dan Ezekyel 18:4, devan sa menm mo Ebre i annan ה (ha), ki vedir “sa.” I fer ki sa mo i vin הנפשׁ (han·ne’phesh), ki vedir “sa nanm” oubyen sa dimoun. Pour en dimoun ki pa vreman konn lir langaz Ebre, הנפשׁ (han·ne’phesh) i kapab paret en mo konpletman diferan avek sa mo נפשׁ (ne’phesh).

Pour ed son bann etidyan konpran pli byen, Hutter ti envant en teknik enprimen. Rasin sa mo an Ebre ti penn nwanr e bann let ki’n ganny azoute  (prefix ek suffix) pa ti penn. Sa teknik ti fer li fasil pour bann etidyan idantifye rasin en mo dan langaz Ebre e ed zot ler zot ti pe aprann sa langaz. The New World Translation of the Holy Scriptures​—With References i servi sa menm metod dan son not anba paz. * Rasin sa mo an Ebre i pli nwanr ki larestan e bann let avan e apre i dan bann lekritir normal. Sa portre i montre sa teknik enprimen ki Hutter ti servi dan Ezekyel 18:4 dan son Labib dan langaz Ebre e Reference Bible dan son not anba paz pour sa menm verse.

Hutter ti osi enprim sa ki nou apel Nouvo Testaman ki ladan i annan 12 langaz o bor kanmarad. Sa tradiksyon ki ti souvan ganny apele Nuremberg Polyglot, ti ganny pibliye lannen 1599 Nuremberg, Lalmanny. Hutter ti anvi en tradiksyon Lekritir Grek dan langaz Ebre. Me i ti dir ki menn si i “ti pou anvi pey en kantite larzan” pour en tradiksyon dan langaz Ebre, son resers ti pou anven. * Alor, i ti deside pour tradwir Nouvo Testaman ki ti dan langaz Grek e met li dan langaz Ebre. Menm si i ti annan difikilte, Hutter ti fini sa tradiksyon dan zis enn an.

Eski sa tradiksyon Lekritir Grek ki Hutter ti fer ti en bon tradiksyon? Remarke ki Franz Delitzsch, en spesyalis Labib dan diznevyenm syek ti dir lo tradiksyon Hutter: “Son tradiksyon dan langaz Ebre i montre ki i ti konpran sa langaz byen, en langaz ki bann Kretyen pa ti abitye servi. Sa tradiksyon i ankor kapab ganny servi konman referans. Plizyer fwa in swazir pour servi sa bon lekspresyon.”

Hutter pa ti vin ris avek son travay tradiksyon akoz son bann tradiksyon pa ti vann byen. Kantmenm sa, son travay ti enn vreman enportan e i’n annan en lefe dirab. Par egzanp, son Nouvo Testaman dan langaz Ebre ti ganny revize e bann nouvo kopi ti ganny enprimen lannen 1661 par William Robertson. Pli tar an 1798, Richard Caddick ti osi reviz sa tradiksyon. Ler Hutter ti pe tradwir apartir langaz orizinal Grek, i ti met sa tit Kyʹri·os (Lord) ek The·osʹ (God) konman “Zeova” (יהוה, JHVH) dan landrwa kot i ti pe sit bann verse ki dan Lekritir Ebre kot non Bondye i aparet oubyen kot i santi i ti pe refer avek Zeova. Sa i enteresan akoz menm si bokou tradiksyon Nouvo Testaman pa servi non Bondye, tradiksyon Hutter i montre ki i ti an faver kit non Bondye dan Lekritir Grek.

Laprosenn fwa ou vwar non Bondye, Zeova dan Lekritir Grek oubyen dan not anba paz dan Reference Bible, mazin travay Elias Hutter ek son de tradiksyon Labib dan langaz Ebre ki vreman enpresyonan.