A B D E F G I K L M N O P R S T V Z

A

• Adilter.

  En msye ouswa en madanm marye ki volonterman annan relasyon seksyel avek en lot dimoun.​—Eg 20:14; Mt 5:27; 19:9.

• Akai.

  Sa ti en provens Romen dan sid Lagres. Korent ti kapital sa provens. Akai i enkli sa rezyon ki apel Peloponez ek parti santral Lagres kontinantal.​—Akt 18:12.

• Albat.

  Sa i non bann pti boutey ki ti ganny fer avek en kalite ros ki ganny trouve Alabastron, Lezip. Delwil parfimen ti ganny mete dan sa bann pti boutey. Son bout anler ti etrwat pour anpes sa lesans koule. Avek letan, sa ros ki ti ganny servi pour fer sa bann pti boutey ti osi ganny apele albat.​—Mr 14:3.

• Alfa ek Omega.

  Non premye e dernyen let dan alfabet Grek. Zot in ganny servi ansanm trwa fwa dan liv Revelasyon konman en tit pour Bondye. Dan sa konteks, Alfa ek Omega i vedir sa enn “premye e dernyen” e “konmansman ek finisyon.”​—Re 1:8; 21:6; 22:13.

• Amenn.

  “Dakor” oubyen “sirman.” Sa mo i sorti dan en mo Ebre ’a man’ ki vedir “fidel, diny konfyans.” “Amenn” ti ganny dir ler dimoun ti dakor avek en serman, en lapriyer ouswa en deklarasyon. Dan liv Revelasyon, “Amenn” i ganny servi konman en tit pour Zezi.​—De 27:26; 1Kr 16:36; Ro 1:25; Re 3:14.

• Ansyen, zonm aze.

  En zonm matir ki annan en bon laz, me dan Lekritir, sa i prensipalman refer avek en zonm ki annan lotorite ek responsabilite dan en kominote oubyen dan en nasyon. Liv Revelasyon i refer avek serten ki dan lesyel konman bann ansyen. Sa mo Grek pre·sbyʹte·ros ki ganny tradwir “ansyen” i refer avek bann ki annan bann responsabilite dan kongregasyon.​—Eg 4:29; Pr 31:23; 1Ti 5:17; Re 4:4.

• Antikris.

  Dan langaz Grek, sa mo i annan de sans. Premyerman i refer avek tou sa ki kont, ki opoz oubyen ki lennmi Kris. I kapab osi vedir en fo Kris oubyen enn ki’n pran plas Kris. Tou dimoun, lorganizasyon ouswa group dimoun ki swadizan reprezant Kris ouswa ki dir ki zot sa Mesi oubyen ki opoz Kris ek son bann disip i osi bann antikris, bann lennmi Kris.​—1Zan 2:22, not.

• Arameen.

  En langaz ki en pe parey langaz Ebre e ki servi menm alfabet. O konmansman, zis bann Arameen ki ti koz sa langaz, me apre i ti vin en langaz enternasyonal pour komers dan lanpir Asiryen e Babilonnyen. I ti osi langaz ofisyel dan Lanpir Pers. (Ezr 4:7) En parti liv Ezra, Zeremi ek Danyel ti ganny ekrir dan langaz Arameen. I annan serten mo Arameen ki ganny servi dan Lekritir Grek Kretyen.​—Ezr 4:8–6:18; 7:12-26; Zer 10:11; Da 2:4b–7:28; Mr 14:36; Akt 9:36.

• Armagedon.

  Sa mo i sorti dan sa mo Ebre Har Meghid·dohnʹ ki vedir “Montanny Megido.” Sa mo i relye avek “lager sa gran zour Bondye Tou Pwisan” kot “bann lerwa partou lo later” pou rasanble pour lager kont Zeova. (Re 16:14, 16; 19:11-21)​—Vwar GRAN LADETRES.

• Astrolog.

  En dimoun ki etidye mouvman soley, lalin ek zetwal pour predir bann keksoz ki pou arive dan lavenir.​—Mt 2:1.

• Azan Prensipal.

  Sa lekspresyon Grek i vedir “Sef” oubyen “Lider.” I pe refer avek rol prensipal ki Zezi i annan pour liber bann imen fidel avek lanmor ki pese in anmennen e pour gid zot ver lavi eternel.​—Akt 3:15; 5:31; Ebr 2:10; 12:2, not.

B

• Baal.

  En bondye Kananeen ki ti ganny konsidere konman bondye oubyen met lesyel e sa enn ki fer lapli tonbe. I ti osi bondye fertilite. “Baal” ti osi ganny servi konman en tit pour lezot bondye mwen enportan. Sa mo dan langaz Ebre i vedir “Propriyeter” ek “Met.”​—1Rw 18:21; Ro 11:4.

• Bat.

  En mezir pour keksoz solid oubyen likid lavaler apepre 22 lit.​—Li 16:6, not.

• Batenm, batize.

  Batize i vedir “plonze” oubyen met anba delo. Batenm Zezi i montre ki pour vin disip Zezi en dimoun i bezwen batize. Labib i koz lo diferan kalite batenm, par egzanp batenm Zan, batenm avek lespri sen e osi batenm avek dife.​—Mt 3:11, 16; 28:19; Zan 3:23; 1Pyr 3:21.

• Baton lerwa.

  Sa baton ki en dirizan i gannyen ki reprezant son lotorite konman lerwa.​—Ze 49:10; Ebr 1:8.

• Baton pwent.

  En baton ki ti annan en bout feray pwent dan bout ki bann fermye ti servi pour gid bann zannimo. Parol en dimoun saz ki motiv en dimoun pour ekout son konsey i ganny konpare avek sa baton. “Donn koudpye baton pwent son met ki pe gid li” pe dekrir aksyon en toro antete ki pe donn koudpye sa baton pwent akoz i pa anvi al dan direksyon ki sa met pe dir li ale e i fer son prop lekor ditor.​—Akt 26:14; Zi 3:31.

• Belzebib.

  Sa mo i en lot tit pour Satan ki prens oubyen sef bann demon, posibleman en varyant pour Baal-Zebib, ki ti sa Baal oubyen fo bondye ki bann Filisten ti adore Ekronn.​—2Rw 1:3; Mt 12:24.

• Blok dibwa.

  En lenstriman ki ti restrikte mouvman en dimoun ki ti pe ganny pini. Serten sa bann lenstriman ti zis restrikte mouvman lipye me lezot ti restrikte mouvman lipye, lanmen ek likou.​—Zer 20:2; Akt 16:24.

• Bon nouvel.

  Sa i bon nouvel lo Rwayonm Bondye ek delivrans pour bann ki annan lafwa dan Zezi Kri.​—Li 4:18, 43; Akt 5:42; Re 14:6.

• Boutey lapo.

  En boutey ki ti ganny fer avek lapo zannimo, kabri ouswa mouton e ki ti ganny servi pour met diven ladan. Diven ti ganny mete dan nouvo boutey lapo akoz ler diven i formante, en gaz (dyoksid karbonn) i ganny formen e i fer sa boutey gonfle. Si nouvo diven ti ganny mete dan bann vye boutey, sa gaz ti gonfle li ziska ki boutey lapo ti pete akoz vye lapo ti nepli kapab vin pli gran.​—Zo 9:4; Mt 9:17.

• Bras.

  I en mezir profonder anba delo apepre 1.8 met.​—Akt 27:28, not.

D

• Dekapol.

  Sa i en group lavil Grek. O konmansman, i ti annan dis lavil. Dan langaz Grek, deʹka i vedir “dis” e poʹlis “lavil.” I ti osi non sa rezyon les Lanmer Galile ek Larivyer Zourden kot laplipar sa bann lavil ti sitye. Zot ti bann sant komers ek kiltir Grek. Zezi ti pas dan sa rezyon me napa okenn lendikasyon ki i ti vizit sa bann lavil.​—Mt 4:25; Mr 5:20.

• Demon.

  Bann move lanz ki bokou pli for ki bann imen. Zot ganny apele “bann garson sa vre Bondye” dan Zenez 6:2 e bann “lanz” dan Zid 6. Zot pa ti ganny kree move me zot ti vin lennmi Bondye ler zot ti dezobei li dan letan Noe e zot ti pran kote avek Satan e rebel kont Zeova.​—De 32:17; Li 8:30; Akt 16:16; Zak 2:19.

• Denye.

  En pyes larzan Romen ki ti pez apepre 3.85 granm e ki ti annan figir Sezar lo enn son kote. I ti saler en labourer pour en lazournen travay e i ti osi sa “taks” ki bann Zwif ti pey bann Romen.​—Mt 22:17; Li 20:24.

• Dernyen zour.

  Sa lekspresyon ki ganny servi dan bann profesi Labib pe refer avek sa peryod letan kot bann levennman dan listwar i ariv lo zot lafen. (Eze 38:16; Da 10:14; Akt 2:17) Sa peryod letan i kapab dire pour detrwa lannen oubyen plizyer lannen dapre konteks sa profesi. I enportan pour note ki Labib i servi sa lekspresyon “bann dernyen zour” pour koz lo sa peryod letan avan lafen sa lemonn, lepok oubyen sistenm pandan prezans envizib Zezi.​—2Ti 3:1; Zak 5:3; 2Pyr 3:3.

• Devosyon pour Bondye.

  Annan respe, ador, servi Zeova e fidelman siport son souvrennte.​—1Ti 4:8; 2Ti 3:12.

• Dey.

  Sagrinasyon ki en dimoun i eksprimen akoz en lanmor oubyen lezot maler ki’n arive. Dan letan Labib, dimoun ti dan dey pour en serten peryod letan. Apard ki plere byen for oubyen fer leokri, zot ti met bann lenz spesyal, met lasann lo zot, desir zot lenz e tap zot lestoman. I ti osi annan bann dimoun kalifye ki ti ganny envite pour vin plere kot bann lanterman.​—Es 4:3; Mt 11:17; Mr 5:38; Zan 11:33; Re 21:4.

• Dimoun lib, dimoun ki’n vin lib.

  Anba gouvernman Romen, en “dimoun lib” ti en dimoun ki pa ti’n ne konman en lesklav e ki ti annan tou bann drwa ki en sitwayen Romen ti annan. Par kont, en dimoun ki “vin en dimoun lib” i en dimoun ki ti’n ne konman en lesklav, me ki ti’n ganny libere ofisyelman e vin en sitwayen Romen. Par kont, i ti napa drwa vin en manm dan gouvernman. Si en dimoun ti ganny libere me pa ofisyelman, i ti nepli en lesklav, me i pa ti ganny tou bann drwa ki en sitwayen Romen ti annan.​—1Ko 7:22.

• Dipen prezantasyon.

  I ti sa de ta sis dipen ki ti ganny mete lo latab dan Sen (Lasanm Sen) dan latant ladorasyon e dan tanp. I ti annan douz dipen an tou. Zot ti osi ganny apele “dipen sakre.” Sa bann dipen ki ti pe ganny ofer avek Bondye ti ganny ranplase avek dipen fre sak Saba. Normalman, zis bann pret ki ti annan drwa manz sa bann dipen ki’n ganny ranplase.​—2Kr 2:4; Eg 25:30; Le 24:5-9; Mt 12:4; Ebr 9:2.

• Drak.

  En pyes larzan Grek ki ti pez apepre 3.4 granm sa letan.​—Mt 17:24, not.

• Dyab.

  Sa i non ki dekrir Satan konman “sa Enn ki fer kalonmni.” Satan in ganny sa non Dyab akoz i sa pli gran manter ki fer kalonmni, fo lakizasyon kont Zeova, Son parol ek Son non sen.​—Mt 4:1; Zan 8:44; Re 12:9.

E

• Ebre.

  Sa mo ti konmans ganny servi pour montre diferans ki i ti annan ant Abram (Abraam) ek son bann vwazen Amorit. Apre, sa mo ti vin non bann desandans Zakob, pti zanfan Abraam. I osi non sa langaz ki zot ti koze. Ler Zezi ti vin lo later, i ti annan bokou mo Arameen ki ti’n ganny azoute dan langaz Ebre. I ti sa langaz ki Kris ek son bann disip ti koze.​—Ze 14:13; Eg 5:3; Akt 26:14.

• Efrat.

  Sa i larivyer pli enportan e pli long dan sid was Lazi. I ti enn parmi sa de pli gran larivyer Mezopotami. Efrat i ganny mansyonnen pour premye fwa dan Zenez 2:14. I ti enn parmi sa kat larivyer Edenn. Souvandfwa i ganny apele “sa Larivyer.” (Ze 31:21) Efrat ti balizaz avek nor sa pei ki ti ganny donnen avek Izrael.​—Ze 15:18; Re 9:14; 16:12.

• Enik.

  En zonm ki son parti prive in ganny koupe. Sa bann zonm ti souvan ganny apwente konman bann serviter larenn oubyen bann madanm lerwa. Sa mo i osi kapab refer avek en zonm ki pa’n ganny koupe me ki annan en pozisyon oubyen responsabilite dan lakour rwayal. I ganny servi dan en sans senbolik pour en dimoun ki vin enik akoz Rwayonm, setadir en dimoun ki demontre kontrol lo son lekor e ki pa marye pour li kapab fer plis dan servis Bondye.​—Mt 19:12, not; Ezr 2:15; Akt 8:27, not.

• Enpir.

  Sa i kapab pe refer avek en dimoun ki sal fizikman ouswa ki kas bann lalwa moral Bondye. Dan Labib, sa mo i souvandfwa ganny servi pour montre kwa ki pa akseptab e kwa ki pa pir dapre Lalwa Moiz. (Le 5:2; 13:45; Akt 10:14; Efe 5:5)​—Vwar PROP.

• Ermes.

  En bondye Grek. I ti garson en lot bondye ki apel Zous. Ler Pol ti Lis, bann dimoun ti krwar ki i ti Ermes akoz Ermes ti swadizan en mesaze bann bondye e en bondye ki koz byen.​—Akt 14:12.

• Erod.

  Sa ti non en fanmir bann dirizan ki Ronm ti’n apwente pour diriz bann Zwif. Premye dirizan dan sa fanmir ti Erod Legran ki ti rekonstri tanp Zerizalenm e ki ti donn lord pour touy bann zanfan akoz i ti anvi touy Zezi. (Mt 2:16; Li 1:5) Erod Arkelais ek Erod Antipas ti bann garson Erod Legran e zot ti ganny apwente pour diriz serten parti sa rezyon ki zot papa ti dirize. (Mt 2:22) Antipas ti en tetrark, setadir i ti gouvern en kar en provens me i ti koni konman “Lerwa Erod.” I ti dirize pandan sa peryod letan ki ti enkli sa trwa-z-an edmi minister Zezi ziska bann levennman ki ganny mansyonnen dan Akt sapit 12. (Mr 6:14-17; Li 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Akt 4:27; 13:1) Apre sa, Erod Agripa 1, pti zanfan Erod Legran ti dirize pour en pti pe letan e li menm li ki ti ganny touye par lanz Bondye. (Akt 12:1-6, 18-23) Son garson, Erod Agripa 2 ti dirize ziska rebelyon bann Zwif kont Ronm.​—Akt 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.

• Etyopyen.

  En dimoun ki sorti Etyopi, en pei ki sitye sid avek Lezip. Sa lepok, Etyopi ti enkli sa rezyon pli dan sid Lezip konmela ek sa rezyon dan nor Soudan konmela.​—Akt 8:27.

F

• Faraon.

  En tit pour bann lerwa Lezip. I annan zis senk Faraon ki ganny mansyonnen dan Labib par zot non (Sisak, So, Tiraka, Neko ek Opra). Me i annan ki nou pa konn zot non parey sa bann ki ti egziste dan letan Abraam, Moiz oubyen Zozef.​—Eg 15:4; Ro 9:17.

• Farizyen.

  En sekt ki sorti dan larelizyon Zwif dan premye syek. Zot pa ti desandans bann pret, me zot ti obei tou detay Lalwa e zot ti met bann tradisyon oral lo menm nivo avek Lalwa. (Mt 23:23) Zot ti kont kiltir Grek e vi ki zot ti bann spesyalis Lalwa ek bann tradisyon, zot ti annan en gran lotorite lo lepep. (Mt 23:2-6) Serten Farizyen ti manm Sannedren. Zot pa ti dakor avek Zezi an sa ki konsern Saba, bann tradisyon e lefet ki i ti asosye avek bann kolekter taks ek bann dimoun ki ti annan en move lavi. Serten zot ti vin Kretyen, enn parmi i Sol sorti Tars.​—Mt 9:11; 12:14; Mr 7:5; Li 6:2; Akt 26:5.

• Filozof Epikiryen.

  En dimoun ki ti swiv sa filozof Grek ki ti apel Epikiris (341-270 A.N.L.). Zot filozofi ti baze lo sa lide ki en dimoun i devret viv zis pour plezir e ki sa ti sa keksoz pli enportan dan lavi.​—Akt 17:18.

• Filozof Stoisyen.

  Sa ti bann filozof Grek ki ti krwar ki pour en dimoun ere, sa dimoun ti bezwen viv an armoni avek lanatir e sa ki lozik. Dapre zot, en dimoun ki vreman saz pa pou les douler ek plezir annan okenn lefe lo li.​—Akt 17:18.

• Fornikasyon.​—

  Vwar IMORALITE SEKSYEL.

G

• Gard Pretoryen.

  En group solda Romen ki ti bodigard lanperer Romen. Sa bann gard oubyen sa group solda ti vin en lafors politik ki ti kapab siport ouswa ranvers en lanperer.​—Fil 1:13, not.

• Garson David.

  Sa lekspresyon ti souvandfwa ganny servi an rapor avek Zezi pour montre ki i sa Zeritye lalyans Rwayonm ki ti pou sorti dan desandans David.​—Mt 12:23; 21:9.

• Garson zonm.

  Sa lekspresyon i ganny trouve 80 fwa dan bann Levanzil. Sa pe refer avek Zezi e i montre ki i ti en imen ler i ti ne lo later e non pa en lanz ki’n pran laform imen. I osi montre ki Zezi ti sa enn ki ti pou akonpli sa profesi dan Danyel 7:13, 14. Dan Lekritir Ebre, sa lekspresyon ti ganny servi pour Ezekyel ek Danyel pour fer sa diferans ant bann portparol imen ek sa Enn ki ti donn zot sa bann mesaz.​—Eze 3:17; Da 8:17; Mt 19:28; 20:28.

• Gran ladetres.

  Sa mo “ladetres” dan langaz Grek pe dekrir en sityasyon kot i annan en kantite soufrans oubyen lenkyetid akoz move kondisyon oubyen sirkonstans. Zezi ti koz lo en “gran ladetres” ki pa’n zanmen arive avan ki ti pou arive Zerizalenm e ki pou arive pli tar lo later antye ler Zezi i ‘vini avek gran laglwar ek pwisans.’ (Mt 24:21, 29-31) Pol ti dir ki pandan sa gran ladetres Bondye ti pou demontre son lazistis par pran aksyon kont “bann ki pa konn Bondye e sa bann ki pa obei sa bon nouvel” konsernan Kris. Revelasyon sapit 19 i montre Zezi pe diriz bann larme dan lesyel kont “sa bebet sovaz, bann lerwa lo later ek zot bann larme.” (2Te 1:6-8; Re 19:11-21) En “gran lafoul” pou osi sirviv sa gran ladetres. (Re 7:9, 14)​—Vwar ARMAGEDON.

• Granpret.

  Anba Lalwa Moiz, i ti sa pret prensipal ki ti reprezant lepep e ki ti siperviz lezot pret. Zis li ki ti annan drwa antre dan Tre Sen, sa lasanm pli anndan dan tabernak ek tanp. I ti fer sa Zour Rekonsilyasyon ti ganny selebre en fwa par an. Sa lekspresyon “granpret” i osi aplik pour Zezi Kri.​—Le 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Ebr 4:14.

• Grek.

  Langaz ki bann dimoun Lagres i koze. Dimoun ki’n ne Lagres oubyen ki son fanmir i sorti laba. Dan Lekritir Grek Kretyen, sa mo i annan en pli gran sinifikasyon, i osi refer avek tou dimoun ki pa ti Zwif e tou dimoun ki ti koz Grek e swiv kiltir Grek.​—Zo 3:6; Zan 12:20.

I

• Iliri.

  En provens Ronm, nor was avek Lagres. Pol ti ariv dan sa rezyon pandan son minister. Labib pa dir si i ti pres laba oubyen si i ti pres ziska kot sa provens.​—Ro 15:19.

• Imoralite seksyel.

  Dan langaz Grek, sa lekspresyon i por·neiʹa. Sa i en mo zeneral ki enkli tou relasyon seksyel ki kont lalwa Bondye. Sa i enkli adilter, prostitisyon, relasyon seksyel ant bann dimoun ki pa marye, omoseksyalite ek relasyon seksyel avek zannimo. I osi ganny servi dan en sans senbolik dan liv Revelasyon pour dekrir relasyon ki “Gran Babilonn,” sa prostitye relizye, i annan avek bann dirizan sa lemonn pour ganny pouvwar ek larises. (Re 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Akt 15:29; Ga 5:19)​—Vwar PROSTITYE.

• Izrael.

  Non ki Bondye ti donn Zakob. Pli tar, sa non ti refer avek tou bann desandans Zakob konman en group. Bann desandans sa 12 garson Zakob ti osi ganny apele bann garson Izrael, lakaz Izrael, pep Izrael ouswa bann Izraelit. Izrael ti osi non pour sa dis tribi dan nor e pli tar bann Kretyen swazir in ganny apele par sa non, “Izrael Bondye.”​—Ga 6:16; Ze 32:28; Akt 4:10; Ro 9:6.

K

• Kaldeen.

  Bann dimoun ki ti reste dan zalantour sa de larivyer Tig ek Efrat. Lontan, Our ti sa lavil pli enportan dan pei bann Kaldeen kot Abraam ti reste.​—Akt 7:4.

• Kolonn Salomon.

  Dan lepok Zezi, sa ti en landrwa kot dimoun ti pase dan tanp. I ti ganny konstrir dan les lakour tanp e i ti konpletman kouver. Bokou dimoun ti krwar ki sa landrwa ti en bout dan tanp ki ti’n reste depi lepok ki tanp Salomon ti’n ganny konstrir. Pandan liver, Zezi ti al laba e bann premye Kretyen ti zwenn ansanm pour ador Bondye dan sa landrwa.​—Zan 10:22, 23; Akt 5:12.

• Kongregasyon.

  En group dimoun ki zwenn ansanm pour en bi oubyen pour fer serten keksoz ansanm. Dan Lekritir Ebre, sa pe refer avek nasyon Izrael. Dan Lekritir Grek Kretyen, sa pe refer avek sak kongregasyon Kretyen dan diferan landrwa me pli souvan, i pe refer avek tou bann Kretyen an zeneral konman en sel kongregasyon.​—1Rw 8:22; Akt 9:31; Ro 16:5.

• Konklizyon sa lemonn, lafen sa lemonn.

  Sa i sa peryod letan avan ki lemonn Satan i fini. Sa peryod letan i koresponn avek prezans Kris. Anba direksyon Zezi, bann lanz pou “separ sa ki move ek sa ki drwat” e detri sa ki move. (Mt 13:40-42, 49) Bann disip Zezi ti anvi konnen kan sa “lafen” oubyen sa “konklizyon” ti pou arive. (Mt 24:3, not) Avan ki i ti retourn dan lesyel, Zezi ti promet son bann disip ki i ti pou avek zot ziska sa letan.​—Mt 28:20.

• Kor.

  En mezir pour keksoz solid oubyen likid lavaler apepre 220 lit. Sa in ganny kalkile dapre lavaler en lot mezir ki apel bat.​—1Rw 5:11; Li 16:7, not.

• Korn.

  Sa pe refer avek bann korn zannimo ki ti ganny servi pour bwar keksoz, konman bann resipyan delwil, lank, lesans e konman bann lenstriman lanmizik e pour donn sinyal. (1Sa 16:1, 13; 1Rw 1:39; Eze 9:2) “Korn” i souvandfwa ganny servi senbolikman pour reprezant lafors oubyen laviktwar.​—De 33:17; Mik 4:13; Li 1:69, not.

• Korn lotel.

  Dan kat kwen serten lotel kot zot ti fer bann sakrifis, i ti annan en keksoz pwent ki ti parey bann korn.​—Le 8:15; 1Rw 2:28; Re 9:13.

• Koude.

  En mezir longer ki apepre zistans ant koud ek bout trwazyenm ledwa. Bann Izraelit ti zeneralman servi en koude ki ti apepre 44.5 santimet, me par ler zot ti servi en mezir en pe pli long par azout larzer en lanmen avek en koude normal e sa ti mezir apepre 51.8 santimet.​—Ze 6:15; Mt 6:27, not; Li 12:25, not; Re 21:17.

• Kouvertir rekonsilyasyon.

  Kouvertir lars lalyans. Granpret ti fann disan pour kouver pese Zour Rekonsilyasyon devan sa kouvertir. Sa lekspresyon Ebre i sorti dan en verb ki vedir “kouver (pese)” oubyen posibleman “efas (pese).” Sa kouvertir lars ti ganny fer avek lor e i ti annan en seriben lo sak kote. Parfwa, i ti senpleman ganny apele “kouvertir.”​—Eg 25:17-22; 1Kr 28:11; Ebr 9:5, not.

• Kretyen.

  En non ki Bondye in donn bann disip Zezi Kri.​—Akt 11:26; 26:28.

• Kris.

  Sa i en tit pour Zezi ki dan langaz Grek i Khri·stosʹ e dan langaz Ebre “Mesi” oubyen “sa Enn ki’n ganny swazir.”​—Mt 1:16; Zan 1:41.

L

• Labim.

  Sa mo i sorti dan en mo Grek a’bys sos ki vedir “vreman fon” oubyen en “fonder ki pa kapab ganny mezire, en trou san fon.” Sa mo i refer avek en landrwa oubyen kondisyon ki parey en prizon. I kapab pe refer osi avek latonm.​—Li 8:31; Ro 10:7; Re 20:3.

• Labonte ekstraordiner.

  En mo Grek ki donn lide en keksoz ki agreab e bon. Sa lekspresyon i souvandfwa ganny servi pour dekrir en bon kado oubyen donn en keksoz avek labonte. Kan i pe refer avek labonte ekstraordiner Bondye, sa i vedir en kado gratwit ki Bondye i donnen akoz i zenere. Ler Bondye i donnen i pa ekspekte nanryen an retour. Sa i montre ki Bondye i vreman zenere e ki i annan en kantite lanmour ek labonte pour bann imen. Sa mo Grek i osi kapab vedir en “faver” oubyen en “kado ki’n ganny donnen avek labonte.” I ganny donnen menm si nou pa merite, menm si nou pa’n fer nanryen pour ganny sa keksoz e i ganny donnen selman akoz sa enn ki pe donnen i zenere.​—2Ko 6:1; Efe 1:7.

• Lades.

  En mo Grek ki koresponn avek sa mo Ebre “Seol.” I ganny tradwir “Latonm” (avek en “L” maziskil) pour montre ki i pa latonm en sel dimoun me latonm tou bann dimoun ki’n mor an zeneral.​—Vwar LATONM.

• Ladim, dizyenm.

  En dizyenm oubyen 10 poursan en keksoz ki ti ganny donnen oubyen peye pour siport ladorasyon Bondye. (Mal 3:10; De 26:12; Mt 23:23; Ebr 7:5) Anba Lalwa Moiz, en dizyenm tou sa ki later ti prodwi e en dizyenm logmantasyon bann zannimo ti ganny donnen avek bann Levit sak lannen pour siport zot. Bann levit ti donn en dizyenm sa ki zot ti gannyen avek bann pret ki ti bann desandans Aaron. I ti osi annan lezot kalite ladim. Bann Kretyen pa oblize donn ladim.

• Ladrwatir.

  Dapre Labib, sa ki byen dapre standar Bondye lo sa ki byen ek mal.​—Ze 15:6; De 6:25; Zef 2:3; Mt 6:33.

• Lafet bann Latant.

  Sa ti osi ganny apele Lafet bann Payot oubyen Lafet bann Dernyen Rekolt. I ti ganny selebre le 15-21 Etanim. Bann Zwif ti selebre sa lafet pour remersye Zeova pour rekolt a lafen sa sezon e sa ti en letan kot zot ti dan lazwa. Pandan sa lafet, dimoun ti reste dan bann payot oubyen bann pti lakaz an fey. Sa ti rapel zot sa zour ki zot ti kit Lezip e i ti enn parmi sa trwa lafet ki bann zonm ti oblize al selebre Zerizalenm.​—Le 23:34; Ezr 3:4; Zan 7:2.

• Lafet Dipen san Lelven.

  Sa ti premye parmi sa trwa lafet enportan ki bann Zwif ti selebre sak lannen. I ti ganny selebre apartir le 15 Nizan, sa zour apre Lapak e i ti dire pour set zour. Zis dipen san lelven ki ti ganny manze pandan sa letan, pour rapel zot sa zour ki zot ti kit Lezip.​—Eg 23:15; Mr 14:1.

• Lafet Pirifikasyon Tanp.

  Sa lafet ti ganny selebre en fwa par an pour fer bann Zwif rapel ki tanp ti ganny pirifye apre ki i ti’n ganny sali par Antyokis Epifann. Sa selebrasyon ti konmans le 25 Kislev e i ti dire pour wit zour.​—Zan 10:22.

• Lak dife.

  En landrwa senbolik kot i annan “dife ek souf” ki pe brile e ki reprezant “dezyenm lanmor.” Bann move dimoun ki pa repantir, Dyab e menm lanmor ek Latonm (oubyen Lades) pou ganny zete dan sa lak. Vi ki lanmor, Latonm ek Dyab ki en lanz pa kapab ganny brile dan dife literal, sa i endike ki sa lak i senbolik e i reprezant en destriksyon eternel e non pa en landrwa kot dimoun i ganny tourmante eternelman.​—Re 19:20; 20:14, 15; 21:8.

• Lakour.

  Sa ti en landrwa o plenner otour latant ladorasyon ki ti annan en baraz toultour. Pli tar, sa ti sa landrwa o plenner toultour landrwa sen dan tanp. Lotel pour bann lofrann brile ti dan lakour latant ladorasyon e dan lakour enteryer kot tanp. Labib i osi koz lo lakour dan bann pale oubyen lakaz bann dimoun.​—Eg 8:13; 27:9; 1Rw 7:12; Mt 26:3; Mr 15:16; Re 11:2.

• Lalep, lepre.

  En maladi lapo ki grav. Dan Labib, lalep pa ti zis sa maladi ki nou konnen ozordi, parski i ti kapab afekte pa zis dimoun me osi bann lakaz ek lenz. En lepre i en dimoun ki annan lalep.​—Le 14:54; Li 5:12.

• Lalwa, Lalwa Moiz.

  Ler sa mo i konmans avek en “L” maziskil, i pe refer avek Lalwa Moiz, setadir Lalwa ki Zeova ti donn pep Izrael atraver Moiz dan dezer Sinai 1513 A.N.L. ouswa i pe refer avek sa senk premye liv dan Labib. Ler i konmans avek en “l” miniskil, i pe refer avek en lalwa oubyen en prensip dan Lalwa Moiz.​—No 15:16; De 4:8; Zoz 23:6; Li 24:44; Mt 7:12; Ga 3:24.

• Lalyans.

  En lagreman formel oubyen en kontra ant Bondye ek bann imen oubyen ant de dimoun ki dakor pour fer ouswa aret fer en keksoz. Dan serten ka, zis en dimoun oubyen parti ki ti oblize akonpli serten keksoz an rapor avek sa lalyans (sa ti en lalyans inilateral, andotmo en promes). Dan lezot ka, tou le de parti ti oblize akonpli serten keksoz (en lalyans bilateral). Apard bann lalyans ant Bondye ek imen, Labib i osi koz lo bann lalyans ant bann zonm, tribi, nasyon ek group dimoun. Bann lalyans pli enportan i sa bann ki Bondye ti fer avek Abraam, David ek nasyon Izrael (lalyans Lalwa) e avek “Izrael Bondye” (nouvo lalyans).​—Ze 9:11; 15:18; 21:27; Eg 24:7; 2Kr 21:7; Li 22:29; Akt 3:25; 2Ko 3:6; Ebr 8:6.

• Lamann.

  Manze prensipal bann Izraelit ler zot ti dan dezer pour 40 an. Zeova ki ti fourni zot sa manze. Dan en fason mirakile, lamann ti zis aparet tou le bomaten avek laroze. Lamann pa ti aparet zour Saba. Ler bann Izraelit ti vwar sa pour premye fwa, zot ti dir, “Kwa sa?” ki dan langaz Ebre i ganny tradwir “man huʼ?” (Eg 16:13-15, 35) Zezi ti servi sa mo lamann dan en sans senbolik.​—Zan 6:49, 50.

• Lamir.

  En sibstans ki sorti dan bann zarbis ki annan pikan oubyen pti pye dibwa (Commiphora). Lamir ti en zengredyen dan delwil sen ki ti ganny servi pour apwent bann lerwa. I ti osi ganny servi pour fer bann lenz ek lili santi bon. I ti ganny melanze avek delwil masaz e pour fer kosmetik. I ti ganny melanze avek diven pour apez douler. Lamir ti ganny servi pour prepar en lekor mor avan i ganny antere.​—Eg 30:23; Pr 7:17; Mr 15:23; Zan 19:39.

• Landrwa bat dible.

  Dan sa landrwa, lagrenn parey dible ti ganny separe avek lapay ek tiz. Ler en ptigin dible ti ganny separe, sa ti ganny fer avek lanmen ek en baton. Ler en pli gran kantite ti bezwen ganny separe, sa ti ganny fer avek bann lekipman spesyal ki bann zannimo ti trennen pour separ lagrenn ek lapay. Sa ti ganny fer dan en landrwa plat e ron, normalman lo en oter kot divan ti kapab pous bann lapay.​—Le 26:5; Iza 41:15; Mt 3:12.

• Landrwa sen.

  En landrwa ki’n ganny met apar pour ladorasyon, me pli souvan, i vedir latant ladorasyon (tabernak) oubyen landrwa sen dan tanp Zerizalenm. Landrwa sen i osi refer avek sa landrwa dan lesyel kot Bondye i reste.​—Eg 25:8, 9; 2Rw 10:25; 1Kr 28:10; Re 11:19.

• Lansan.

  En melanz bann sibstans ki santi bon ki bann plant i prodwi. Lansan i bril dousman e i anvoy en bon loder. I annan en kalite lansan ki ganny fer avek kat zengredyen spesyal ki ti ganny servi dan latant ladorasyon ek tanp. Sa lansan ti ganny brile bomaten ek aswar lo lotel lansan dan Sen (Lasanm Sen) e Zour Rekonsilyasyon dan Tre Sen (Lasanm Tre Sen). Dan en sans senbolik, lansan i osi ganny konpare avek lapriyer bann serviter fidel Bondye. Bann Kretyen pa oblize servi lansan dan zot ladorasyon.​—Eg 30:34, 35; Le 16:13; Re 5:8.

• Lansan blan.

  Sa ti ganny fer avek en likid oubyen lakol ki’n sek ki sorti dan en kalite pye dibwa ki apel Boswellia. Ler lansan blan ti ganny brile, i ti anvoy en bon loder. I ti ganny servi pour fer lansan sen ki ti ganny servi dan latant ladorasyon ek tanp. I ti ganny ofer ansanm avek lofrann lagrenn e i ti ganny mete lo bann dipen sakre dan Sen (Lasanm Sen).​—Eg 30:34-36; Le 2:1; 24:7; Mt 2:11.

• Lansanswar.

  Sa ti bann diferan resipyan oubyen vesel annor, larzan oubyen kwiv ki ti ganny servi dan latant ladorasyon oubyen dan tanp pour bril lansan, pour tir labrez lo lotel oubyen tir lanmes lalanp sandelye annor.​—Eg 37:23; 2Kr 26:19; Ebr 9:4.

• Lanz.

  Dan langaz Ebre sa mo i mal ’akh’ e dan langaz Grek ag’ge los. Tou le de mo i literalman vedir “mesaze,” me sa mo “lanz” i ganny servi ler i pe refer avek bann kreatir spirityel. (Ze 16:7; 32:3; Zak 2:25; Re 22:8) Bann lanz i vreman for e Bondye ti kree zot byen lontan avan bann imen. Dan Labib, zot osi ganny apele “bann garson Bondye” ek “bann zetwal bomaten.” (De 33:2; Zob 1:6; 38:7; Zid 14) Sak lanz in ganny kree endividyelman e zot pa kapab reprodwi. I annan bokou plis ki san milyon lanz. (Da 7:10) Labib i montre ki sak lanz i annan son prop non ek personnalite ki diferan avek lezot lanz. Zot annan limilite, zot pa oule ganny adore e laplipar zot pa dir zot non. (Ze 32:29; Li 1:26; Re 22:8, 9) Zot annan diferan ran e zot ganny donnen diferan travay. Sa i enkli servi kot tronn Zeova, fer konnen mesaz Bondye, defann bann serviter Zeova lo later, egzekit zizman Bondye e siport sa travay pour anons sa bon nouvel. (2Rw 19:35; Ps 34:7; Mt 4:11; Li 1:30, 31; Re 5:11; 14:6) Dan lavenir, zot pou pran par dan lager Armagedon ansanm avek Zezi.​—Re 19:14, 15.

• Lapak.

  En lafet ki ti ganny selebre le 14 Abib pour komemor delivrans bann Izraelit, Lezip. Mwan Abib ti ganny apele Nizan pli tar. Sa zour, en pti mouton (oubyen kabri) ti ganny touye e roti pour ganny manze avek dipen san lelven ek bann legim ver ki anmer.​—Eg 12:27; Zan 6:4; 1Ko 5:7.

• Lapannkot.

  Sa dezyenm lafet pli enportan dan sa trwa lafet annyel ki tou bann zonm Zwif ti oblize al selebre Zerizalenm. Lapannkot i vedir “Senkantyenm (Zour).” Lapannkot dan Lekritir Grek Kretyen i sa menm lafet ki ganny apele Lafet bann Semenn oubyen Lafet bann Premye Rekolt dan Lekritir Ebre. I ti ganny selebre sa 50 tyenm zour apre le 16 Nizan.​—Eg 23:16; 34:22; Akt 2:1.

• Lapay.

  Sa i lakok ki lo lagrenn dible ek lezot lagrenn ki ganny tire avan ki sa bann lagrenn i ganny servi pour manze. Lapay i reprezant en keksoz ki dimoun pa oule e ki napa okenn valer.​—Ps 1:4; Mt 3:12.

• Lapostazi.

  Sa mo Grek (a·po·sta·siʹa) i sorti dan en verb ki literalman vedir “debout lwen avek.” Sa mo i donn sa lide “traizon, abandonnen oubyen rebelyon.” “Lapostazi” i prensipalman refer avek bann ki kit e opoz vre ladorasyon.​—Pr 11:9; Akt 21:21, not; 2Te 2:3, not.

• Lareopaz.

  En pti montanny dan lavil Atenn, ki nor was avek Akropol. I ti osi non sa lakour (konsey) ki ti zwenn dan sa landrwa. Se laba ki Pol ti ganny anmennen par bann filozof Stoisyen e Epikiryen pour li eksplik son krwayans.​—Akt 17:19.

• Lars lalyans.

  Sa ti en gro bwat oubyen kof ki ti ganny fer avek dibwa akasya e ki ti kouver avek lor. Lars lalyans ti ganny mete dan Tre Sen (Lasanm Tre Sen) dan latant ladorasyon. Pli tar, i ti ganny mete dan Tre Sen dan tanp ki Salomon ti konstri. Son kouvertir ti annor e i ti annan de seriben ki vir avek kanmarad lo la. Sa de plak ki ti annan sa Dis Komannman ti’n ganny mete ladan.​—De 31:26; 1Rw 6:19; Ebr 9:4.

• Latonm.

  Ler sa mo i konmans avek en “l” miniskil, sa i vedir latonm en dimoun me ler i konmans avek en “L” maziskil i vedir latonm tou bann dimoun ki’n mor an zeneral. Latonm oubyen “Seol” dan langaz Ebre ek “Lades” dan langaz Grek i ganny dekrir dan Labib konman en kondisyon oubyen en landrwa senbolik kot dimoun mor pa fer nanryen e pa konsyan nanryen.​—Ze 47:30; Ek 9:10; Mt 27:61; Akt 2:31.

• Latonm memoryal.

  Sa landrwa kot lekor mor en dimoun i ganny mete. Sa lekspresyon dan langaz Grek i mne·meiʹon, ki sorti dan sa verb “rapel.” Sa i montre ki sa dimoun mor pa’n ganny oubliye.​—Zan 5:28, 29, not.

• Latwal goni.

  En latwal epe ki ti ganny servi pour fer bann sak pour met lagrenn ladan. Normalman, i ti ganny fer avek pwal kabri kouler fonse. Dimoun ti met lenz ki’n ganny fer avek sa latwal ler zot ti dan dey.​—Ze 37:34; Li 10:13.

• Lazi.

  Sa ti en provens Romen ki ozordi i was Latirki e ki enkli detrwa zil lo lakot parey Samos ek Patmos. Kapital sa provens ti Efez.​—Akt 20:16; Re 1:4.

• Lekipman batay.

  Sa ti proteksyon ki bann solda ti met lo zot. I ti enkli en kask, en sang, en proteksyon pour pwatrin ek lazanm e en boukliye.​—1Sa 31:9; Efe 6:13-17.

• Lekritir.

  Sa i parol Bondye an ekri ki sakre. Sa lekspresyon i ganny trouve zis dan bann liv Labib ki’n ganny ekrir dan langaz Grek.​—2Ti 3:16.

• Lelven.

  En sibstans ki ti ganny azoute avek lapat oubyen en likid pour ki zot formante. Souvandfwa en bout lapat ki ti’n deza formante ti ganny servi pour fer en nouvo lapat monte. Lelven i osi ganny servi dan Labib pour reprezant pese, koripsyon ek move lenfliyans ki propaz partou.​—Eg 12:20; Mt 13:33; Ga 5:9.

• Lemonn, lepok, sistenm.

  Sa mo Grek ai·onʹ ki kapab ganny tradwir konman lemonn, lepok oubyen sistenm i dekrir sityasyon oubyen bann karakteristik ki disteng en peryod letan, en lepok oubyen en zenerasyon. Ler Labib i koz lo “sa lemonn” aktyel oubyen konmela, sa pe refer avek sityasyon lemonn oubyen sistenm ki nou pe viv ladan oubyen fason viv sa lemonn. (2Ti 4:10) Atraver lalyans Lalwa, Bondye ti entrodwi en sistenm ki kapab ganny apele lepok Izrael oubyen lepok Zwif. Gras a son sakrifis, Zezi Kri ti ganny servi par Bondye pour entrodwi en sistenm diferan ki ti annan pour fer avek kongregasyon bann Kretyen swazir. Sa ti konmansman en nouvo lepok, kot bann diferan laspe lalyans Lalwa ti vin en realite. Ler sa mo i ganny servi dan son form pliriyel (bann sistenm), sa i refer avek tou bann lemonn oubyen sistenm ki’n egziste oubyen ki pou egziste.​—Mt 24:3; Mr 4:19, not; Ro 12:2; 1Ko 10:11, not.

• Lepidemi.

  Nenport ki maladi kontazye ki propaz vitman e ki kapab touy en kantite dimoun.​—Li 21:11.

• Lepton.

  Dan Lekritir Grek Kretyen, sa pe refer avek sa pli pti pyes larzan Zwif ki ti ganny fer an kwiv oubyen bronz.​—Mr 12:42; Li 21:2, not.

• Lespri.

  Dan langaz Ebre, sa mo i ruʹach e dan langaz Grek i pneuʹma. Menm si sa de mo i ganny servi dan plizyer sans, zot tou le de i refer avek bann keksoz ki imen pa kapab vwar avek zot lizye me ki montre ki i annan en lafors an aksyon. Ruʹach ek pneuʹma i kapab refer avek (1) divan, (2) lafors oubyen lafors lavi ki dan dimoun oubyen zannimo ki vivan lo later, (3) lafors dan leker senbolik en dimoun ki pous li pour dir oubyen fer serten keksoz, (4) bann parol enspire ki sorti kot en sours envizib, (5) bann lespri, setadir lanz oubyen demon e (6) lafors Bondye oubyen lespri sen.​—Eg 35:21; Ps 104:29; Mt 12:43; Li 11:13.

• Lespri sen.

  Lafors aktif e envizib ki Zeova i servi pour akonpli son lavolonte. Sa lafors i sen akoz i sorti kot Zeova, en Bondye ki pir e drwat lo sa pli o degre e akoz i sa mwayen ki Bondye i servi pour akonpli tou sa ki sen.​—Li 1:35; Akt 1:8.

• Levi, Levit.

  Levi i non trwazyenm garson Zakob avek Lea. I osi non en tribi Izrael. Sa trwa garson Levi ti vin sef sa trwa group bann Levit. Sa term “bann Levit” ti osi aplik pour tribi Levi antye, me ordinerman i pa ti enkli bann pret ki ti dan fanmir Aaron. Tribi Levi pa ti ganny en par later dan Later Promiz me zot ti ganny donnen 48 lavil ki ti sitye dan teritwar lezot tribi.​—De 10:8; 1Kr 6:1; Ebr 7:11.

• Lezyon.

  En larme Romen ki ti annan apepre 4,000 a 6,000 solda. Dan Labib, “lezyon” i vedir en gran kantite e pa neseserman en serten kantite.​—Mt 26:53; Mr 5:9; Li 8:30, not.

• Lizop.

  En plant ki son brans ek fey ti ganny servi pour fann disan ouswa delo pandan bann seremoni pirifikasyon. Posibleman, i ti sa plant ki apel marzolenn (marjoram an Angle) (Origanum maru; Origanum syriacum). Sa ki ganny dekrir dan Zan 19:29 ti kapab marzolenn ki ti’n ganny mete lo bout en baton en plant ki apel doura (durra an Angle), en varyete sorgo (sorghum an Angle) (Sorghum vulgare). Sa plant ki apel doura ti annan bann gran baton kot zot ti’n kapab met sa leponz ranpli avek vineg pour ariv kot labous Zezi.​—Ebr 9:19.

• Lofrann brile.

  Sa ti ler en zannimo ti ganny brile konpletman lo lotel konman en sakrifis pour Bondye. Sa dimoun ki ti pe ofer sa sakrifis ti napa drwa pran okenn parti sa zannimo (toro, mal mouton, bouk, tourtrel oubyen pizon) ki ti ganny ofer.​—Eg 29:18; Le 6:9; Mr 12:33; Ebr 10:6.

• Lofrann diven.

  Sa ti ganny fer par vid diven lo lotel ansanm avek lezot lofrann ki ti pe ganny ofer. Pol ti servi sa lekspresyon dan en fason senbolik pour montre ki i ti pare pour fer tou sa ki i kapab pour son bann frer ek ser Kretyen.​—No 15:5, 7; Fil 2:17.

• Lofrann mizerikord.

  Bann keksoz ki ganny donnen pour ed dimoun pov. Sa bann lofrann pa ganny mansyonnen dan Lekritir Ebre, me Lalwa ti donn bann Izraelit bann lenstriksyon spesifik lo konman pour ed bann pov.​—Mt 6:2, not.

• Lofrann pese.

  En sakrifis ki ganny ofer pour pese ki pa’n ganny komet par ekspre oubyen ki’n ganny komet akoz linyorans, febles ek lenperfeksyon. Dapre sirkonstans sa bann dimoun, diferan zannimo parey toro ek pizon ti ganny ofer konman sakrifis pour kouver zot pese.​—Le 4:27, 29; Ebr 10:8.

• Lotel.

  En keksoz oubyen en platform ki ti ganny konstrir avek later, ros, blok ros oubyen avek dibwa ki ti’n ganny kouver avek metal. Bann ki ti ador Zeova ti fer bann sakrifis e bril lansan lo sa lotel. I ti annan en pti “lotel annor” dan premye lasanm dan latant ladorasyon e dan tanp kot lansan ti ganny brile. Sa pti lotel ti an bwa e i ti ganny kouver avek lor. I ti osi annan en pli gran “lotel an kwiv” deor dan lakour tanp kot bann lofrann brile ti ganny ofer. Bann lotel ti osi ganny servi pour ladorasyon bann fo bondye.​—Eg 39:38, 39; 1Rw 6:20; Mt 5:23, 24; Li 1:11; Akt 17:23.

M

• Malediksyon, modi.

  Menas oubyen swet maler en dimoun oubyen en keksoz. I pa vedir ensilte, zoure oubyen pran en gran lakoler. En malediksyon i souvandfwa en deklarasyon oubyen en prediksyon ki en keksoz mal pou arive. I parey en profesi si i sorti kot Bondye oubyen enn son reprezantan.​—Ze 12:3; No 22:12; Mr 11:21; Akt 23:12; Ro 12:14; Ga 3:10.

• Masedwann.

  En rezyon ki ti sitye nor Lagres. Anba direksyon Aleksann Legran, i ti vin en pei enportan. I ti en pei endepandan ziska i ti ganny konkerir par bann Romen. Masedwann ti en provens Romen ler Pol ti fer son premye vizit Lerop. Pol ti vizit sa rezyon trwa fwa.​—Akt 16:9.

• Med.

  En nasyon ki ti desandans Madai, garson Zafet. Zot ti reste Iran dan bann montanny, en rezyon ki’n ganny apele Medi. I ti annan bann dimoun sorti Med ki ti Zerizalenm Lapannkot 33 N.L.​—Akt 2:9.

• Medyater.

  En dimoun ki negosye ant de parti avek bi pour rekonsilye zot. Dan Labib, Moiz ti medyater lalyans Lalwa e Zezi i medyater nouvo lalyans.​—Ga 3:19; 1Ti 2:5; Ebr 12:24.

• Mesi.

  Sa mo dan langaz Ebre i vedir sa “enn ki’n ganny swazir.” Dan langaz Grek sa mo i “Kris.”​—Da 9:25; Zan 1:41.

• Mirak.

  Bann aksyon ek fenomenn ki par lao konpreansyon imen e ki ganny fer gras a en pouvwar pli siperyer. Bann mo parey “siny” ek “keksoz merveye” i annan menm sans.​—Mt 11:20; Akt 4:22; Ebr 2:4.

• Mizerikord.

  Sa i vedir annan konsiderasyon, konpasyon oubyen pitye pour en dimoun ki bezwen ganny soulaze akoz i dan en move sityasyon. I osi vedir pa pas en zizman sitan sever oubyen diminyen pinisyon.​—Mt 5:7; Efe 2:4; Zak 3:17, not.

• Molok.

  En bondye bann Amonit, posibleman parey Malkanm, Milkonm ek Molek.​—Akt 7:43.

N

• Nanm.

  Dan langaz Ebre, sa mo nanm i neʹphesh e dan langaz Grek psy·kheʹ. Ler nou egzamin konman sa de mo i ganny servi dan Labib, i kler ki zot pe refer avek (1) dimoun, (2) zannimo ouswa (3) lavi ki en dimoun oubyen en zannimo i annan. (Ze 1:20; 2:7; No 31:28; 1Pyr 3:20, vwar osi bann not.) Lafason ki Labib i dekrir sa mo “nanm” i diferan avek sa ki bokou larelizyon i ansennyen. Labib i montre ki nanm (neʹphesh ek psy·kheʹ) pe refer avek bann imen oubyen zannimo ki ou kapab touse, ki fizik, vizib e ki kapab mor. Dan sa tradiksyon Labib, sa de mo neʹphesh ek psy·kheʹ in ganny tradwir dapre konteks, par “lavi,” “dimoun” e konman en pronon personnel (par egzanp, “mon” pour “mon nanm”). Dan plizyer ka, nou’n met “nanm” dan bann not. Sa mo “nanm” dan teks Labib oubyen dan bann not i devret ganny servi annakor avek sa leksplikasyon ki’n ganny donnen la. Ler nou refer avek fer en keksoz avek tou nou nanm, sa i vedir ki nou fer sa keksoz avek tou nou leker, avek tou sa ki nou ete oubyen avek tou nou lavi. (De 6:5; Mt 22:37) Dan serten konteks, sa de mo i kapab ganny servi pour refer avek dezir oubyen lapeti en dimoun. Zot osi kapab pe refer avek en dimoun mor oubyen en lekor mor.​—No 6:6; Pr 23:2; Iza 56:11; Ag 2:13.

• Nar.

  En delwil santi bon ki sorti dan en plant (Nardostachys jatamansi). I ti kouler rouz e i ti kout ser. Akoz nar ti kout ser, i ti ganny melanze avek lezot delwil. Parfwa, i pa ti sa vre nar zis en imitasyon. I byen pour note ki Mark ek Zan ti dir ki “nar pir” ki ti ganny servi lo Zezi.​—Mr 14:3; Zan 12:3.

• Nazareen.

  En lot non pour Zezi ki vedir en dimoun ki sorti dan lavil Nazaret. I posib ki sa mo i pros avek sa mo Ebre “bourzon” ki trouve dan Izai 11:1. Pli tar, bann disip Zezi ti osi ganny apele par sa non.​—Mt 2:23; Akt 24:5.

• Nizan.

  Apre legzil Babilonn, i ti ranplas Abib konman sa premye mwan lo kalandriye sakre bann Zwif e setyenm mwan dan kalandriye sivil. Sa mwan ti konmans dan milye Mars e fini dan milye Avril. (Ne 2:1) Lapak pour bann Zwif ti ganny selebre le 14 Nizan e Zezi ti entrodwi Repa Senyer sa zour. (Li 22:15, 19, 20) I ti ganny touye lo poto sa menm zour.​—Li 23:44-46.

• Nouvellin.

  Sa premye zour sak mwan lo kalandriye Zwif kot zot ti zwenn ansanm, fer lafet e ofer bann sakrifis spesyal. Pli tar, i ti vin en zour lafet nasyonal enportan kot dimoun pa ti travay.​—No 10:10; 2Kr 8:13; Kol 2:16.

O

• O zofisye.

  Dan bann koloni Romen, zot ti bann administrater gouvernman. Zot ti responsab pour met lord, zot ti ansarz finans, zot ti ziz e pini bann ki kas lalwa.​—Akt 16:20.

P

• Paradi.

  En zoli landrwa oubyen zarden. Sa premye zarden ki ti apel Edenn ti ganny prepare par Zeova pour sa premye koup imen. Ler Zezi ti koz avek sa kriminel ki ti lo poto o bor li, i ti dir ki later pou vin en paradi. Dan 2 Korentyen 12:4, sa mo pe refer avek en paradi a lavenir e dan Revelasyon 2:7 konman en paradi dan lesyel.​—Sal 4:13; Li 23:43.

• Pilye.

  En kolonn drwat ki tenir lezot striktir. Bann pilye ti ganny servi dan tanp ek bann batiman rwayal ki Salomon ti konstri. Pilye i annan en sans senbolik ki vedir sipor (1Ti 3:15) oubyen en keksoz permanan (Re 3:12) dan Lekritir Grek Kretyen.​—Zi 16:29; 1Rw 7:21.

• Poto.

  En gro bout dibwa ki long e drwat. I ti ganny servi par serten nasyon pour egzekit oubyen pour met anpandan bann lekor mor pour imilye zot piblikman oubyen konman en lavertisman. Bann Asiryen, ki ti renonmen konman bann dimoun kriyel, ti met zot viktim anpandan lo poto par pers zot dan zot vant ziska kot zot lestoman avek sa poto ki ti pwent. Dapre lalwa bann Zwif, bann dimoun ki ti koupab pour koz kont Bondye oubyen ador zidol ti ganny saboule avek ros ouswa touye par lezot fason avan ki zot ti ganny mete lo bann poto oubyen bann pye dibwa konman en lavertisman pour lezot. (De 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Parfwa bann Romen ti zis anmar zot viktim lo poto. Sa bann dimoun ti kapab reste vivan pour plizyer zour avan ki zot ti mor akoz douler, laswaf, lafen ek soley. Dan lezot ka, parey ler Zezi ti ganny egzekite, bann Romen ti klout lipye ek lanmen sa dimoun ki ti’n ganny kondannen lo sa poto. (Li 24:20; Zan 19:14-16; 20:25; Akt 2:23, 36)​—Vwar POTO MARTIR.

• Poto martir.

  Sa mo stau·rosʹ dan langaz Grek i vedir en poto drwat parey sa ki Zezi ti ganny touye lo la. Napa okenn levidans ki montre ki sa mo i vedir en lakrwa ki bann payen ti pe servi dan zot ladorasyon pour plizyer syek avan Zezi. Sa lekspresyon “poto martir” i koz pour li menm parski Zezi ti osi servi sa mo stau·rosʹ pour endike ki kalite martir, soufrans ek laont ki son bann disip ti pou pas ladan. (Mt 16:24; Ebr 12:2)​—Vwar POTO.

• Potye.

  En dimoun ki servi larzil oubyen later pour fer bann resipyan, po ek vesel. Sa mo dan langaz Ebre i literalman vedir sa “enn ki donn laform.” Lotorite ki en potye i annan lo larzil i souvandfwa ganny servi konman en legzanp pour lotorite oubyen souvrennte Zeova lo bann endividi ek bann nasyon.​—Iza 64:8; Ro 9:21.

• Poz lanmen.

  Poz lanmen lo en dimoun ti ganny fer pour apwent en dimoun pour en servis spesyal oubyen pour li ganny serten benediksyon, en gerizon oubyen pour li ganny lespri sen.​—No 27:18; Akt 19:6; 1Ti 5:22, not.

• Pratik demonyak.

  Sa i relye avek krwayans ki i annan en keksoz ki kontinyen viv apre lanmor en dimoun. Sa keksoz i kapab kominike avek bann dimoun ki ankor vivan. Dapre sa krwayans, serten dimoun i kapab ed nou pour kominik avek sa bann dimoun mor. Sa lekspresyon “pratik demonyak” i sorti dan en mo dan langaz Grek phar·ma·kiʹa ki literalman vedir “servi drog.” Sa i akoz dan letan lontan, bann drog ti ganny servi ler en sorsye ti pe envok pouvwar bann demon.​—Ga 5:20; Re 21:8.

• Premye fri.

  Sa ti bann premye fri pandan en sezon rekolt oubyen premye keksoz ki ganny prodwir. Zeova ti demann nasyon Izrael pour ofer zot bann premye fri avek li, sa ti kapab premye garson, zannimo e premye keksoz ki en dimoun i rekolte. Nasyon Izrael ti ofer zot bann premye fri zour Lafet Dipen san Lelven ek Lapannkot. Dan en fason senbolik, Zezi ek son bann Kretyen swazir i ganny apele “bann premye fri.”​—1Ko 15:23, not; No 15:21; Pr 3:9; Re 14:4.

• Premye ne.

  Sa ti sa garson pli vye dan en fanmir. Dan letan Labib, garson premye ne ti annan en pozisyon spesyal dan fanmir e i ti vin sef fanmir ler son papa ti mor. Zezi i premye ne Zeova, premye ne tou kreasyon e i osi premye ne ki ti premye pour ganny resisite.​—Ze 25:33; Eg 11:5; Kol 1:15; Re 1:5.

• Preswar.

  Sa ti de trou ki ti ganny fouye dan en kalite ros. Enn sa trou ti pli o ki lot. Sa de trou ti konnekte avek kanmarad par en pti rigol. Rezen ti ganny kraze dan sa trou ki pli o pour ki son zi ti desann dan sa trou ki pli ba. Dan en sans senbolik, preswar i vedir zizman Bondye.​—Re 19:15.

• Pret.

  En zonm ki ti ofisyelman reprezant Bondye devan lepep. I ti servi e enstri zot lo Bondye ek son bann lalwa. Bann pret ti osi reprezant lepep devan Bondye, zot ti ofer bann sakrifis, koz pour lepep e sipliy Bondye pour lepep. Avan Lalwa Moiz, bann sef fanmir ti reprezant zot fanmir konman pret. Anba Lalwa Moiz, bann zonm dan fanmir Aaron dan tribi Levi ki ti bann pret. Leres bann zonm dan tribi Levi ti asistan pour bann pret. Anba nouvo lalyans, Izrael spirityel in vin en nasyon bann pret e Zezi in vin Granpret.​—Eg 28:41; Ebr 9:24; Re 5:10.

• Prezans.

  Dan serten konteks dan Lekritir Grek Kretyen, sa mo i dekrir sa peryod letan ler Zezi i la dan en fason envizib e i konmans ler Zezi in vin Lerwa dan lesyel e i dire tou dilon bann dernyen zour ziska lafen sa move lemonn. Prezans Kris pa vedir ki i vini e ale deswit apre san ki dimoun i remarke, me plito i en peryod letan fikse.​—Mt 24:3, not.

• Profeser lalwa.

  En dimoun ki ti fer bann kopi Labib ki ti’n ganny ekrir dan langaz Ebre. Ler Zezi ti lo later, bann profeser lalwa ti’n vin en group dimoun ki ti’n vin bann eksper dan Lalwa. Zot ti opoz Zezi.​—Ezr 7:6, not; Mr 12:38, 39; 14:1.

• Profesi.

  En mesaz enspire oubyen ki sorti kot Bondye. I en revelasyon konsernan lavolonte Bondye ouswa en proklanmasyon son lavolonte. Profesi i osi kapab en lansennyman lo moralite ki sorti kot Bondye, en komannman, en zizman oubyen en revelasyon sa ki pou arive dan lavenir.​—Mt 13:14; 2Pyr 1:20, 21.

• Prokonsil.

  Gouverner prensipal en provens ki ti anba lotorite gouvernman oubyen Sena Romen. Sa prokonsil ti annan pouvwar lo larme e i ti annan lotorite pour zize. Menm si gouvernman Romen ti kapab verifye sa ki i ti pe fer, i ti annan lotorite siprenm lo bann dimoun dan son provens.​—Akt 13:7; 18:12, not.

• Prop, pir.

  Dan Labib, sa mo pa refer avek zis lapropte fizik me osi avek mentenir oubyen revin dan en kondisyon ki san okenn defo, san tas, pir e ki napa okenn keksoz ki kapab sali sa dimoun spirityelman oubyen moralman. Dan Lalwa Moiz, sa ti refer avek kondisyon ki en dimoun ti ladan apre ki i ti’n pirifye son lekor atraver en seremoni.​—Le 10:10; Ps 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11.

• Prostitye.

  En dimoun ki fer relasyon seksyel an deor maryaz espesyalman pour ganny larzan. (Sa mo Grek pour “prostitye” porʹne, i sorti dan en mo ki vedir “vann.”) Ordinerman, sa lekspresyon i relye avek bann madanm menm si i ti annan bann zonm ki ti bann prostitye ki ganny mansyonnen dan Labib. Prostitisyon ti ganny kondannen anba Lalwa Moiz e larzan ki en prostitye ti gannyen pa ti kapab ganny ofer konman en kontribisyon pour Zeova. Par kont, bann payen ti servi bann prostitye dan bann tanp pour ganny larzan. (De 23:17, 18; 1Rw 14:24) Dan Labib, sa mo i ganny servi dan en fason senbolik pour dekrir bann dimoun, nasyon ek lorganizasyon ki ador zidol e an menm tan fer krwar ki zot ador Bondye. Par egzanp, liv Revelasyon i dekrir sa lorganizasyon relizye ki apel “Gran Babilonn” konman en prostitye akoz i’n asosye li avek bann dirizan sa lemonn pour ganny pouvwar ek keksoz materyel.​—Re 17:1-5; 18:3; 1Kr 5:25.

• Proverb.

  En fraz oubyen en zistwar kourt ki donn en leson, en laverite profon oubyen en lansennyman saz dan zis detrwa mo. Proverb dan Labib i kapab dan laform en problenm oubyen en dikton ki pa fasil pour rezourd. En proverb i en laverite ki’n ganny eksprimen an servan en langaz senbolik oubyen en legzanp. Serten proverb i ganny servi pour monk oubyen montre en mank respe anver serten dimoun.​—Ek 12:9; 2Pyr 2:22.

• Prozelit.

  En dimoun ki’n konverti dan larelizyon Zwif. Si i ti en zonm, i ti bezwen ganny sirkonsi.​—Mt 23:15; Akt 13:43, not.

• Psonm.

  En kantik oubyen sanson pour loue Bondye. Bann dimoun ti sant bann psonm avek lanmizik pour ador Bondye. Bann psonm ti osi ganny sante ler zot ti pe ador Zeova piblikman dan son tanp Zerizalenm.​—Li 20:42; Akt 13:33; Zak 5:13.

• Pye lavi.

  En pye dibwa dan zarden Edenn. Labib pa dir ki fri sa pye dibwa ti kapab donn lavi, me sa pye ti reprezant lefet ki Bondye i donn lavi eternel avek bann ki kapab manz fri sa pye. Dan liv Revelasyon, sa pye i reprezant lefet ki Bondye pou soutenir lavi pour touzour.​—Ze 2:9; 3:22; Re 2:7; 22:19.

R

• Ranson.

  En pri ki ganny peye pour ki en prizonnyen i ganny large, pour liber en dimoun avek soufrans, pese, pinisyon ouswa menm en lobligasyon. Sa pri pa ti toultan ganny peye avek larzan. (Iza 43:3) En ranson ti bezwen ganny peye dan bann diferan sityasyon. Par egzanp, tou bann garson premye ne ek mal zannimo Izrael ti pour Zeova e en ranson oubyen en pri konpansasyon ti bezwen ganny peye pour ki zot pa ganny servi dan servis Zeova. (No 3:45, 46; 18:15, 16) Si en toro danzere ki pa ti’n ganny veye ti touy en dimoun, son met ti bezwen pey en ranson pour ki met sa toro pa ganny met amor. (Eg 21:29, 30) Par kont, en ranson pa ti ganny aksepte pour en dimoun ki ti touy en lot dimoun volonterman. (No 35:31) Sa ki pli enportan, se ki Labib i met lanfaz lo sa ranson ki Kris in peye gras a son lanmor sakrifisyel pour liber bann dimoun obeisan dan pese ek lanmor.​—Ps 49:7, 8; Mt 20:28; Efe 1:7.

• Repa Senyer.

  En repa kot dipen san lelven ek diven i ganny servi pour reprezant lekor ek disan Kris pour komemor son lanmor. Vi ki dapre Labib, bann Kretyen i devret selebre sa levennman, alor i apropriye pour apel sa levennman “Memoryal” lanmor Kris.​—1Ko 11:20, 23-26.

• Repantans, repantir.

  Dapre Labib, sa i vedir en sanzman dan nou fason panse e annan en profon regre dan nou leker pour nou fason viv dan lepase, nou bann move aksyon ek bann keksoz ki nou pa’n arive fer. Vre repantans i ganny demontre par bann aksyon e en sanzman dan fason viv en dimoun.​—Mt 3:8; Akt 3:19; 2Pyr 3:9.

• Rezireksyon.

  En dimoun mor i reganny lavi. Sa mo Grek pour rezireksyon a·naʹsta·sis i literalman vedir “leve, debout.” I annan nef rezireksyon ki’n ganny mansyonnen dan Labib e sa i enkli rezireksyon Zezi par Zeova. Menm si lezot rezireksyon ti ganny fer par Eliya, Elisa, Zezi, Pyer ek Pol, zot ti ganny lafors pour fer sa bann rezireksyon avek Bondye. I dan plan Bondye pour resisit dimoun bon konman move isi lo later. (Akt 24:15) Labib i osi dir ki i pou annan en rezireksyon pour bann dimoun ki pou al viv dan lesyel, sa i ganny apele rezireksyon “pli boner” oubyen “premye” rezireksyon. Sa i pour bann Kretyen swazir oubyen bann frer Zezi.​—Fil 3:11, not; Re 20:5, 6; Zan 5:28, 29; 11:25.

• Rido.

  Sa ti ganny fer avek en zoli latwal ki ti ganny brode avek bann reprezantasyon seriben. Sa rido ti separ Sen avek Tre Sen dan latant ladorasyon e dan tanp.​—Eg 26:31; 2Kr 3:14; Mt 27:51; Ebr 9:3.

• Ros kwen.

  En ros ki ganny mete dan kwen kot de miray i zwenn ansanm pour ki sa de miray i reste atase avek kanmarad. Ros kwen prensipal ti sa ros kwen ki ganny mete dan fondasyon. Dan bann batiman piblik ek bann miray lavil, en ros vreman solid ti ganny servi. Sa mo i ganny servi dan en fason senbolik pour refer avek fondasyon later e avek Zezi konman “ros kwen sa fondasyon” kongregasyon Kretyen ki ganny konpare avek en lakaz spirityel.​—Efe 2:20; Zob 38:6.

• Ros moulen.

  En ros ron ki annan en trou dan milye, i ganny mete lo en lot ros pour kraz dible. Sa ros ki anba i annan en baton dibwa dan milye e sa ros moulen i antre dan sa baton. Sa i fer li posib pour sa ros moulen vire e kraz dible pour fer lafarin. Dan letan Labib, bann madanm ti servi en ros moulen amen kot lakaz. Vi ki bann dimoun ti depan lo sa ros moulen pour ganny zot dipen sak zour, Lalwa Moiz ti defann konfiske sa ros anler konman en garanti. Bann pli gro ros moulen ti ganny vire par bann zannimo.​—De 24:6; Mr 9:42.

• Roulo.

  Sa ti ganny fer avek bann gran bout lapo zannimo oubyen papiris (en kalite papye ki’n ganny fer avek en plant) anroule lo en baton. Zot ti ekri zis lo en kote sa lapo oubyen sa papiris. Labib ti ganny ekrir lo bann roulo. Sa ti lafason ki bann liv ti ganny ekrir dan sa lepok.​—Li 4:17-20; 2Ti 4:13.

• Rwayonm Bondye.

  Gouvernman Garson Bondye ki reprezant souvrennte Bondye. Rwayonm Bondye i ganny dirize par Lerwa Zezi Kri.​—Mt 12:28; Li 4:43; 1Ko 15:50.

S

• Sa enn move.

  Sa i en lot tit pour Satan oubyen Dyab ki pe opoz Bondye ek son bann standar drwat.​—Mt 6:13; 1Zan 5:19, not.

• Saba.

  Dan langaz Ebre, sa mo i vedir “repoze, arete.” Pour bann Zwif, Saba ti tonm lo setyenm zour lasemenn (depi soley kouse Vandredi ziska soley kouse Sanmdi). Serten lafet dan lannen, ensi ki tou le setyenm ek senkantyenm lannen ti osi bann saba. Personn pa ti devret travay zour Saba eksepte bann pret ki servi dan landrwa sen. Dan bann lannen Saba, later pa ti ganny kiltive e bann Zwif pa ti met presyon lo bann ki ti dwa zot pour pey zot det. Dan Lalwa Moiz, bann restriksyon konsernan Saba ti rezonnab, me bann sef relizye ti gradyelman azout plis restriksyon, sa ti fer ki ler Zezi ti lo later, dimoun ti pe vwar li difisil pour obei zot.​—Eg 20:8; Le 25:4; Li 13:14-16; Kol 2:16.

• Sadiseen.

  En sekt enportan dan larelizyon Zwif. Zot ti bann dimoun ris e serten ti bann pret. Zot ti ansarz bann aktivite ki ti ganny fer dan tanp. Zot ti rezet plizyer tradisyon oral ek krwayans ki bann Farizyen ti swiv. Zot pa ti krwar dan rezireksyon e ki bann lanz i egziste. Zot ti osi opoz Zezi.​—Mt 16:1; Akt 23:8.

• Sakrifis.

  En lofrann ki ganny prezante avek Bondye pour montre rekonesans en dimoun, pour montre ki i aksepte tor oubyen pour rekonsilye avek Bondye. Depi Abel, bann imen ti ofer diferan sakrifis volonter, sa ti enkli zannimo, me ler Lalwa Moiz ti ganny met an plas, sa ti vin en lobligasyon. Bann sakrifis zannimo ti nepli neseser apre ki Zezi ti’n ofer son lavi konman en sakrifis parfe, kantmenm sa, bann Kretyen i kontinyen ofer bann sakrifis spirityel avek Bondye.​—Ze 4:4; Ebr 13:15, 16; 1Zan 4:10.

• Samari.

  Lavil oubyen kapital rwayonm sa dis tribi dan nor Izrael pour apepre 200 an. Teritwar antye rwayonm sa dis tribi ti osi ganny apele Samari. Sa lavil ti ganny konstrir lo montanny Samari. Dan letan Zezi, Samari ti en distrik Romen ki ti ant Galile ek Zide. I pa ti en teritwar ki Zezi ti pres ladan me par ler i ti pas laba e koz avek zabitan sa teritwar. Pyer ti servi sa dezyenm lakle Rwayonm ler bann Samariten ti ganny lespri sen.​—1Rw 16:24; Zan 4:7; Akt 8:14.

• Samariten.

  O konmansman, sa ti bann Izraelit dan sa dis tribi dan nor, me apre ki bann Asiryen ti konkeri Samari an 740 A.N.L., sa non ti osi refer avek bann etranze ki ti vin reste Samari. Dan letan Zezi, sa non ti nepli refer avek en pep ki reste dan en serten rezyon oubyen dimoun ki annan menm lorizin, me i ti plito pe refer avek en sekt relizye ki ti baze dan vwazinaz Sekenm ek Samari. Sa sekt ti annan bann krwayans ki ti vreman diferan avek larelizyon Zwif.​—Zan 8:48.

• Sannedren.

  Lakour siprenm Zwif Zerizalenm. Ler Zezi ti lo later, i ti annan 71 manm dan Sannedren. Sa ti enkli granpret, lezot ki ti granpret avan, bann manm fanmir granpret, bann ansyen, bann sef tribi e serten sef bann gran fanmir Izrael ek bann profeser lalwa.​—Mr 15:1; Akt 5:34; 23:1, 6.

• Saret.

  Sa ti en kalite transpor ki ti annan de larou e ki ti ganny trennen par bann seval. Saret ti ganny servi pour transport bann keksoz e pour lager.​—Eg 14:23; Zi 4:13; Akt 8:28; Re 9:9.

• Satan.

  En mo Ebre ki vedir “sa Enn ki reziste” oubyen ki opoz Bondye. I souvandfwa pe refer avek Lennmi prensipal Bondye, setadir Satan oubyen Dyab.​—Zob 1:6; Mt 4:10; Re 12:9.

• Sef pret.

  Dan Lekritir Ebre, sa i en lot tit pour “granpret.” Dan Lekritir Grek Kretyen, en sef pret ti en zonm ki ti pli enportan parmi bann pret, sa ti enkli bann ki ti’n ganny tire konman granpret ek bann sef sa 24 group pret.​—2Kr 26:20; Ezr 7:5; Mt 2:4; Mr 8:31.

• Sekt.

  En group dimoun ki atase avek serten krwayans oubyen avek en lider e ki annan zot prop krwayans. I ti annan de sekt enportan dan larelizyon Zwif, bann Farizyen ek bann Sadiseen. Bann dimoun ki pa ti Kretyen ti osi konsider bann Kretyen konman en “sekt” e apel zot “sekt bann Nazareen,” petet akoz zot ti panse ki i en group ki ti’n separe avek larelizyon Zwif. I ti osi annan bann sekt ki ti sorti dan kongregasyon Kretyen, parey “sekt Nikola” ki ganny mansyonnen dan liv Revelasyon.​—Akt 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; Re 2:6; 2Pyr 2:1, not.

• Sele.

  En keksoz ki ganny servi pour fer en mark (ordinerman lo larzil oubyen lasir). En sele ti ganny servi pour montre lekel ki loter en dokiman, ki sa dokiman i vre oubyen konman en laprev en lagreman. En dokiman, latonm, laport oubyen lezot keksoz ti ganny sele pour ki keksoz pa ganny sanze apre. Lontan, bann sele ti ganny fer avek ros, ivwar oubyen dibwa. Bann let alfabet oubyen desen ti ganny angrave a lanver lo sa sele. Dan en fason senbolik, sele i ganny servi pour montre ki en keksoz in ganny stanpe konman en keksoz ki vre, ki sa keksoz i pour en serten dimoun oubyen ki sa keksoz i kasyet oubyen sekre.​—Mt 27:66; Zan 6:27, not; Efe 1:13; Re 5:1; 9:4.

• Semen.

  Dan Labib, sa lekspresyon pe refer senbolikman avek en fason fer keksoz oubyen en kondwit ki Zeova i aprouve oubyen pa aprouve. Sa lekspresyon sa “Semen” ti ganny servi pour koz lo bann disip Zezi Kri akoz zot fason viv ti baze lo lafwa dan Zezi Kri e zot ti swiv son legzanp.​—Akt 19:9.

• Sen, Lasanm Sen.

  Sa i premye e pli gran lasanm dan latant ladorasyon e dan tanp. I diferan avek Tre Sen ki ti sa lasanm pli pti e pli dan fon dan latant ladorasyon e dan tanp. Dan Sen dan latant ladorasyon, i ti annan en sandelye annor, en lotel annor kot lansan ti ganny brile, en latab pour dipen prezantasyon ek bann vesel annor, tandis ki dan Sen dan tanp, i ti annan en lotel annor, dis sandelye annor ek dis latab dipen prezantasyon.​—Eg 26:33; Ebr 9:2.

• Sen sekre.

  En laspe dan plan Bondye ki personn pa konnen. Dan son letan apropriye Bondye i revel sa laspe son plan zis avek bann ki i’n swazir.​—Mr 4:11, not; Kol 1:26.

• Sen, sentete.

  Zeova i konpletman sen. Sentete i ler en keksoz i konpletman pir moralman e sakre. (Eg 28:36; 1Sa 2:2; Zan 17:11) Dan langaz Ebre e Grek, kan sa kalite i refer avek bann imen (Mr 6:20; Akt 3:21), bann keksoz (Ro 7:12; 11:16; 2Ti 3:15), bann landrwa (Mt 4:5; Akt 7:33; Ebr 9:1) ek bann aktivite (Eg 36:4), sen ek sentete i vedir separe oubyen ki’n ganny sanktifye par sa Bondye ki sen oubyen ki’n ganny met apar pour servis Zeova. Dan Lekritir Grek Kretyen, “sen” ek sentete i vedir lapirte dan nou kondwit personnel.​—2Ko 7:1; 1Pyr 1:15, 16.

• Seriben.

  Bann lanz ki annan bokou lotorite ek bann responsabilite spesyal. Zot diferan avek bann serafen.​—Ze 3:24; Eg 25:20; Iza 37:16; Ebr 9:5.

• Serman.

  En serman i ganny fer pour sertifye ki en keksoz i vre oubyen i en promes ki en dimoun i fer konmkwa i pou fer ouswa pa fer en serten keksoz. Souvandfwa i ti en ve ki ti ganny fer avek Bondye. Zeova ti donn plis lasirans Abraam ki son lalyans pa ti pou sanze par fer en serman.​—Ze 14:22; Ebr 6:16, 17.

• Servis sakre.

  Minister oubyen travay ki sakre e ki relye direkteman avek ladorasyon Bondye.​—Ro 12:1; Re 7:15, not.

• Serviter kongregasyon, asistan ministeryel.

  Dan langaz Grek, sa i ganny tradwir di·aʹko·nos ki vedir “minis” oubyen “serviter.” En “serviter kongregasyon” i en dimoun ki servi konman en asistan pour konsey ansyen dan kongregasyon. I bezwen ranpli bann kondisyon ki dan Labib pour li kapab kalifye pour sa privilez.​—1Ti 3:8-10, 12.

• Sez ziz, tribinal.

  Sa ti souvan en sez ki ti lo en platform deor. I ti annan bann peron pour mont lo sa platform. Bann o zofisye ti servi sa platform pour koz e anons zot desizyon avek lafoul. Sa lekspresyon “sez ziz Bondye” e “sez ziz Kris” i reprezant laranzman Zeova pour ziz limanite.​—Ro 14:10; 2Ko 5:10, not; Zan 19:13.

• Sezar.

  Non en fanmir Romen ki ti vin en tit pour bann lanperer Romen. Bann lanperer ki’n ganny mansyonnen dan Labib i Ogis, Tiber ek Klod e menm si Nero pa’n ganny mansyonnen konman Sezar, sa tit i aplik pour li osi. “Sezar” i osi reprezant lotorite, gouvernman oubyen Leta dan Lekritir Grek Kretyen.​—Mr 12:17; Akt 25:12.

• Sinagog.

  Sa mo i vedir “rasanble ansanm, en rasanbleman.” Me dan Labib, laplipar ditan, i vedir sa batiman oubyen landrwa kot bann Zwif ti zwenn ansanm pour lir Labib, prese, ganny ansennyen e fer lapriyer. Dan letan Zezi, sak lavil ti annan en sinagog e dan bann gran lavil, i ti annan plis ki enn.​—Li 4:16; Akt 13:14, 15.

• Siny.

  En lobze, en aksyon, en sityasyon oubyen en demonstrasyon ekstraordiner ki reprezant en lot keksoz ki pe arive la konmela ouswa ki pou arive dan lavenir.​—Mt 24:3; Re 1:1.

• Siporter parti Erod.

  Zot ti osi ganny apele bann Erodyen. Zot ti en parti nasyonalis ki ti siport politik bann lerwa Erod ki Ronm ti’n apwente pour diriz bann Zwif. I tre probab ki serten Sadiseen ti manm sa parti. Bann Erodyen ti zwenn ansanm avek bann Farizyen pour opoz Zezi.​—Mr 3:6.

• Siri, Siryen.

  Dan Lekritir Grek Kretyen, Siri ti en provens Romen e Antyos ti son kapital. Siri dan Lekritir Grek Kretyen ti preski menm teritwar ki Siri dan Lekritir Ebre (Siri i osi ganny apele Aram). Palestin ti osi anba kontrol gouverner Siri.​—Li 2:2; Akt 18:18; Gal 1:21.

• Sirkonsizyon, sirkonsi.

  Sa i ler lapo lo sa bout devan lo lorgann seksyel en zonm i ganny koupe. Sa ti vin obligatwar pour Abraam ek son bann desandans me i pa leka pour bann Kretyen. Sa mo i osi ganny servi dan en fason senbolik dan serten konteks.​—Ze 17:10; 1Ko 7:19; Fil 3:3.

• Sirt.

  Sa i en landrwa kot i annan de tre gran labe lo lakot Libi, Nor Lafrik, ki ti ranpli avek bann ban disab ki ti pe toultan sanz pozisyon ler mare ti sanze. Sa ti fer sa landrwa danzere e bann maren ti per pour al laba.​—Akt 27:17.

• Sirveyan.

  En zonm ki annan sa responsabilite pour pran swen avek kongregasyon Bondye. Sa term i sorti dan sa mo Grek e·piʹsko·pos ki vedir veye e proteze. Sa de mo, “sirveyan” ek “ansyen” (pre·sbyʹte·ros) pe refer avek menm responsabilite ki en zonm i annan dan kongregasyon Kretyen. Sa mo “ansyen” i montre ki sa zonm i annan bann kalite ki montre ki i en dimoun matir e sa mo “sirveyan” i met lanfaz lo bann responsabilite ki sa dimoun i annan.​—Akt 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pyr 5:2, not.

• Siyon, Montanny Siyon.

  Sa ti non en lavil fortifye bann Zebouzit ki ti apel Zebous. Sa lavil ti lo en pti montanny sides avek Zerizalenm. Apre ki David ti’n pran sa lavil, i ti konstri son pale lo la e sa pti montanny ti finalman ganny apele “Lavil David.” (2Sa 5:7, 9) Siyon ti vin en montanny sakre pour Zeova ler David ti anmenn Lars laba. Pli tar, sa non ti enkli landrwa kot tanp ti ganny konstrir lo Montanny Morya e osi par ler, lavil Zerizalenm antye. Dan Lekritir Grek Kretyen, Siyon i annan en sans senbolik.​—Ps 2:6; 1Pyr 2:6; Re 14:1.

• Sorsye.

  En dimoun ki servi pouvwar ki sorti kot bann demon oubyen bann move lanz.​—Akt 13:6.

• Sotrel.

  I parey en kasbol. Zot anvole par kantite pour sorti dan en landrwa pour al dan en lot. Dapre Lalwa Moiz, sotrel ti kapab ganny manze. Ler bann sotrel ti manz e devaste bann plantasyon, sa ti ganny konsidere konman en fleo.​—Eg 10:14; Mt 3:4.

• Swazir, vers delwil.

  Sa mo dan langaz Ebre i vedir “vid oubyen pas en likid lo en keksoz.” Ler en dimoun oubyen en lobze ti ganny dedye pour en servis spesyal, delwil ti ganny verse lo zot. Dan Lekritir Grek Kretyen, sa mo i ganny servi osi ler lespri sen i ganny verse lo bann ki’n ganny swazir pour al viv dan lesyel.​—Eg 28:41; 1Sa 16:13; Li 4:18; Akt 10:38; 2Ko 1:21.

T

• Talan.

  Pour bann Ebre, sa i pwa pli lour e pli gro inite larzan. En talan dan sistenm Ebre ti 34.2 kilo tandis ki en talan Grek ti 20.4 kilo.​—1Kr 22:14; Mt 18:24.

• Tanp.

  Tanp i sa batiman Zerizalenm ki ti sant ladorasyon bann Zwif e ki ti ranplas latant ladorasyon (tabernak). Premye tanp ti ganny konstrir par Salomon e i ti ganny detrir par bann Babilonnyen. Dezyenm tanp ti ganny konstrir par Zorobabel ler bann Zwif ti retournen sorti an egzil e pli tar i ti osi reganny konstrir par Erod Legran. Par ler, tanp i osi ganny apele “lakaz.”​—Mt 21:13; Li 11:51; 1Kr 29:1; 2Kr 2:4; Mt 24:1.

• Tartar.

  Dan Lekritir Grek Kretyen, sa i pa en landrwa me en kondisyon kot bann lanz dezobeisan dan letan Noe ti ganny abese. I konmsi zot ti ganny mete dan en prizon. Dan 2 Pyer 2:4, sa verb tar·ta·roʹo (“ganny zete dan Tartar”) pa vedir ki “bann lanz ki ti’n fer pese” ti ganny zete dan en prizon anba later. Serten lezann payen ti dir ki bann bondye enferyer ti ganny zete dan Tartar, en prizon anba later. Sa i pa vre, plito sa bann move lanz ti ganny abese par Bondye kot zot ti perdi zot plas ek privilez e zot ti dan fernwanr an sa ki konsern plan Bondye. Labib i fer vwar ki sa fernwanr i vedir ki sa bann lanz pou finalman ganny detrir eternelman ansanm avek Satan. Alor, ganny zete dan Tartar i montre ki sa bann lanz rebel in ganny abese pli ba posib. Tartar i pa menm zafer avek sa “labim” ki Revelasyon 20:1-3 i koz lo la.

• Tir osor.

  Pour tir osor, dimoun ti servi bann pti ros ek bout dibwa. Bann pti ros oubyen pti bout dibwa ti ganny mete dan en lenz oubyen dan en vesel e ganny sekwe. Sa pti ros oubyen bout dibwa ki ti tonbe oubyen ganny tire ti ganny servi pour fer sa desizyon. Souvandfwa, tir osor ti ganny fer apre en lapriyer.​—Mt 27:35; Akt 1:26.

• Tre Sen, Lasanm Tre Sen.

  Lasanm pli dan fon dan latant ladorasyon e dan tanp kot lars lalyans ti ganny mete. Apard ki Moiz, zis granpret ki ti annan drwa pour antre dan Tre Sen e i ti kapab fer sa zis en fwa par an kan bann Zwif ti selebre Zour Rekonsilyasyon.​—Eg 26:33; Le 16:2, 17; 1Rw 6:16; Ebr 9:3.

• Tronpet.

  En lenstriman lanmizik ki ganny fer avek metal ki ou soufle ladan pour li zwe. I osi ganny soufle ler pe donn en sinyal. Dan en sans senbolik, son bann tronpet i souvandfwa ganny swiv par lanons bann zizman Zeova ek bann levennman enportan ki sorti kot li.​—1Ko 15:52; Re 8:7–11:15.

V

• Ve.

  En promes serye ki en dimoun i fer avek Bondye pour fer serten aksyon, pour fer en lofrann oubyen en kado, pour antre dan en servis oubyen pour pa fer serten keksoz ki pa kont lalwa. En ve i en promes serye parey en serman.​—Mt 5:33.

• Vis.

  Sa mo i sorti dan sa mo Grek a·selʹgei·a. I annan pour fer avek bann pese grav ki kont lalwa Bondye. Sa bann move aksyon i ganny fer san okenn laont, avek en leta lespri tanpi konnen, kot en dimoun i mepriz e mank respe anver lotorite, lalwa ek bann standar drwat Bondye. Sa pa pe refer avek bann pti fot.​—Ga 5:19; 2Pyr 2:7.

Z

• Zakob.

  Garson Izaak ek Rebeka. Pli tar, Bondye ti apel li Izrael e i ti vin sef fanmir (patriars) pep Izrael (ki ti ganny apele bann Izraelit e pli tar bann Zwif). I ti papa sa 12 garson ki pli tar zot ek zot desandans ti form sa 12 tribi nasyon Izrael. Nasyon Izrael ti osi kontinyen ganny apele Zakob.​—Ze 32:28; Mt 22:32.

• Zapot.

  Sa mo i vedir “enn ki’n ganny anvoye” e i pe refer avek Zezi ek serten lezot dimoun ki ti ganny anvoye pour al servi lezot. Pli souvan, sa mo i refer avek sa group 12 disip ki Zezi ti swazir personnelman pour reprezant li.​—Mr 3:14; Akt 14:14.

• Zeenn.

  Non Grek pour Vale Inonm ki ti sid was ansyen lavil Zerizalenm. (Zer 7:31) Profet Zeremi ti profetize ki bann lekor mor ti pou ganny zete dan sa landrwa. (Zer 7:32; 19:6) Napa okenn levidans ki montre ki bann zannimo ek dimoun ti ganny zete vivan dan Zeenn pour ganny brile ouswa ganny tourmante. Alor, sa landrwa pa kapab reprezant en rezyon envizib kot bann nanm imen i ganny tourmante eternelman dan en dife literal. Plito Zezi ek son bann disip ti servi sa mo Zeenn, dan en fason senbolik pour refer avek en pinisyon eternel, “dezyenm lanmor,” setadir destriksyon eternel.​—Re 20:14; Mt 5:22; 10:28.

• Zennen.

  Pa manz nanryen pour en serten peryod letan. Bann Izraelit ti zennen Zour Rekonsilyasyon, ler zot ti dan problenm e ler zot ti bezwen gidans Bondye. Bann Zwif ti zennen kat fwa par an pour komemor bann maler ki ti’n ariv zot dan zot listwar. Bann Kretyen pa oblize zennen.​—Ezr 8:21; Iza 58:6; Mt 9:14; Li 18:12; Akt 13:2, 3; 27:9.

• Zeova.

  Tradiksyon nouvo lemonn i servi sa non Bondye, “Zeova” 237 fwa dan Lekritir Grek Kretyen. Sa desizyon pour fer sa i baze lo sa bann levidans swivan:

  1. I ti annan non Bondye (יהוה sa kat let Ebre oubyen Tetragram) dan tou bann kopi bann liv Labib ki ti ganny ekrir an Ebre (Lekritir Ebre) ki ti pe ganny servi dan letan Zezi ek son bann zapot.

  2. Dan letan Zezi ek bann zapot, i ti osi annan non Bondye (Tetragram) dan bann tradiksyon Lekritir Ebre dan langaz Grek.

  3. Bann liv Labib ki ti ganny ekrir an Grek (Lekritir Grek Kretyen) i osi montre ki Zezi ti souvandfwa servi non Bondye e fer lezot konn sa non.​—Zan 17:6, 11, 12, 26.

  4. Vi ki Lekritir Grek Kretyen in ganny azoute avek Lekritir Ebre anba gidans lespri sen Bondye, i pa paret fer sans ki en sel kou non Zeova i disparet dan Lekritir Grek Kretyen.

  5. Non Bondye dan son form pli kourt i aparet dan Lekritir Grek Kretyen.​—Re 19:1, 3, 4, 6.

  6. Bann liv ansyen ki bann Zwif ti ekri i montre ki bann Kretyen Zwif ti servi non Bondye.

  7. Serten spesyalis Labib i aksepte ki petet i ti annan non Bondye dan bann verse Lekritir Ebre ki’n ganny site dan Lekritir Grek Kretyen.

  8. I annan non Bondye dan bann tradiksyon Lekritir Grek Kretyen ki’n ganny fer dan plis ki san langaz.

  San okenn dout, i annan bann bon rezon pour remet non Bondye, Zeova dan Lekritir Grek Kretyen. Se sanmenm ki Komite Tradiksyon nouvo lemonn in fer. Zot annan en gran respe pour non Bondye e zot pa ti pou oze retir okenn keksoz ki dan teks orizinal.​—Re 22:18, 19.

• Zetwal granmaten.

  Sa dernyen zetwal ki leve dan lorizon les avan soley leve ki montre ki en nouvo zour pe al konmanse.​—Re 22:16; 2Pyr 1:19.

• Zida.

  Sa ti non katriyenm garson Zakob avek Lea. Ler i ti pros pour mor, Zakob ti predir ki en gran dirizan ki ti pou renny pour touzour ti pou sorti dan desandans Zida. Zezi, konman en imen, ti en desandans Zida. Zida ti osi non en tribi e pli tar non en rwayonm.​—Ze 29:35; 49:10; Ebr 7:14.

• Zidol, ador zidol.

  En zidol i en reprezantasyon oubyen en stati en keksoz reel oubyen imaziner ki dimoun i kapab adore. Ladorasyon zidol i ler en dimoun i demontre respe, lanmour oubyen ler i ador en zidol.​—Ps 115:4; Akt 17:16; 1Ko 10:14.

• Zon.

  En bann kalite plant ki pous dan bann landrwa kot i annan bokou delo. Sa zon ki Labib i koz lo la i apel Arundo donax.​—Mt 27:29; Re 11:1.

• Zoug.

  En bar ki annan bann pake lour anpandan lo son de bout ki en dimoun ti anmennen lo son zepol. I ti osi en bar dibwa ki ti ganny mete lo likou de zannimo (ordinerman bann bef) ler zot ti pe trenn en lekipman pour labour later oubyen trenn en saret. Bann lesklav ti osi servi bann zoug pour anmenn bann fardo e akoz sa, zoug i ganny servi dan en sans senbolik pour reprezant lesklavaz oubyen soumisyon anba lotorite en lot dimoun. I osi vedir lopresyon ek soufrans. Ler en zoug i ganny retire oubyen kase, sa i vedir ki sa dimoun i nepli en lesklav, i nepli ganny oprese oubyen eksplwate, sa dimoun i lib.​—Le 26:13; Mt 11:29, 30.

• Zour Preparasyon.

  Non sa zour lavey Saba kot bann Zwif ti fer bann preparasyon neseser avan Saba. Zour Preparasyon ti fini soley kouse Vandredi e la Saba ti konmanse. En zour pour bann Zwif ti konmans soley kouse e fini lot soley kouse.​—Mr 15:42; Li 23:54.

• Zour Propisyasyon, Zour Rekonsilyasyon.

  Sa ti zour sen pli enportan pour bann Izraelit. Sa zour ti osi ganny apele Yonm Kipour, (en mo Ebre yohm hak·kip·pu·rimʹ, “sa zour kot pese i ganny kouver”). I ti tonm le 10 Etanim (Septanm/Oktob lo nou kalandriye). I ti selman sa zour ki granpret ti kapab antre dan Tre Sen dan latant ladorasyon pour ofer disan pour kouver son pese, pese lezot Levit ek pese lepep. Sa bann sakrifis ti reprezant sakrifis ki Zezi ti pou fer pour kouver pese tou dimoun enn fwa pour tou, pour ki bann imen i rekonsilye avek Zeova. I ti en zour lasanble sen kot dimoun ti zennen. I ti osi en zour saba kot personn pa ti travay.​—Le 23:27, 28; Akt 27:9, not; Kol 1:20; Ebr 9:12.

• Zour Zizman.

  En zour oubyen en peryod letan spesifik kot serten group dimoun oubyen bann imen an zeneral pou bezwen rann kont avek Bondye. I kapab sa letan kot bann ki merit lanmor pou ganny egzekite oubyen sa zizman pou donn serten dimoun sa loportinite pour ganny sove e ganny lavi eternel. Zezi ek son bann zapot ti osi dir ki i ti pou annan en “Zour Zizman” dan lavenir pa zis pour bann vivan me osi pour bann ki’n mor.​—Mt 12:36.

• Zous.

  Sa bondye pli enportan parmi bann bondye bann Grek. Ler i ti Lis, bann Grek ti krwar ki Barnabas ti Zous. O bor lavil Lis, i ti annan bann lenskripsyon tel parey “bann pret Zous” ek “Zous, sa bondye soley” ki’n ganny dekouver. Sa bato ki Pol ti lo la ler i ti kit Malt ti annan stati “bann garson Zous,” setadir sa de zimo ki apel Kastor ek Poliks.​—Akt 14:12; 28:11.

• Zwif.

  En dimoun ki sorti dan tribi Zida apre ki sa dis tribi Izrael ti ganny detrir. (2Rw 16:6) Apre legzil Babilonn, bann Izraelit ki ti sorti dan nenport ki tribi ki ti’n retourn Izrael ti osi ganny apele Zwif. (Ezr 4:12) Pli tar, dan lemonn antye, sa mo Zwif ti ganny servi pour disteng bann Izraelit avek bann dimoun sorti dan lezot nasyon. (Es 3:6) Sa mo i osi ganny servi senbolikman par zapot Pol ler i pe montre ki nasyonalite en dimoun pa enportan dan kongregasyon Kretyen.​—Ro 2:28, 29; Ga 3:28.