Ang Kinabuhi sa Karaang Panahon—Salapi

“Siya milingkod nga malantaw ra ang mga panudlanag bahandi ug naniid sa panon sa katawhan nga nanghulog ug salapi sa mga panudlanag bahandi; ug daghang dato nanghulog ug daghang sensilyo. Karon ang usa ka kabos nga babayeng balo miabot ug naghulog ug duha ka gagmayng sensilyo, nga kubos kaayog bili.”—MARCOS 12:41, 42.

KADAGHAN hisgoti sa Bibliya ang salapi. Pananglitan, diha sa mga asoy sa Ebanghelyo, gigamit ni Jesus ang lainlaing matang sa sensilyo sa pagtudlog mga leksiyon. Usa niini mao ang bahin sa giamot nga “duha ka gagmayng sensilyo” sa babayeng balo, nga gihisgotan sa itaas. Sa laing okasyon, iyang gihisgotan ang usa ka matang sa sensilyo nga gitawag ug denario aron matabangan ang iyang mga sumusunod sa pagsabot kon unsaon nila pagtamod ang kagamhanan. *—Mateo 22:17-21.

Nganong giimbento ang salapi? Giunsa kini paghimo kaniadto? Giunsa kini paggamit? Sumala sa Bibliya, unsaon nato kini paglantaw?

Gikan sa Pagbarter Hangtod ngaNahimong Bililhong Metal

Sa wala pa maimbento ang salapi, ang mga tawo nagnegosyo ginamit ang sistema sa pagbarter. Sila magbayloay ug mga produkto ug serbisyo nga katumbas ug bili. Apan dili kini kombenyente. Sa pagpakigbarter, kinahanglang magustohan sa matag usa ang mga produkto nga gihanyag kanila. Dugang pa, kinahanglan nilang dad-on ang bug-at nga mga produkto, sama sa mga hayop o sinako nga mga lugas.

Sa ulahi, nakita sa mga negosyante nga kinahanglag mas kombenyenteng paagi sa pagpalit ug pagbaligyag mga produkto. Ang solusyon mao ang paggamit ug bililhong metal, sama sa bulawan, pilak, ug tumbaga. Sa larawan, imong makita ang usa ka negosyante nga nagdalag bililhong mga alahas ug mga bareta sa pagbayad sa mga produkto o serbisyo. Kini nga mga metal timbangon pag-ayo diha sa eksaktong timbangan sa dili pa makigbarter. Pananglitan, sa dihang mipalit si Abraham ug luna sa yuta nga kalubngan sa iyang hinigugmang asawa nga si Sara, iyang gitimbang ang tinong kantidad sa plata nga ibayad.—Genesis 23:14-16.

 Sa dihang gihatag ni Jehova sa Israel ang sinulat nga Balaod, ang hakog nga mga negosyante naggamit ug limbongan nga mga timbangan aron tikasan ang mga mopalit. Ang panglimbong dulumtanan kang Jehova nga Diyos, busa iyang giingnan ang negosyanteng mga Israelinhon: “Kinahanglan nga magbaton kamo ug tukmang timbangan, tukma nga mga bato sa timbangan.” (Levitico 19:36; Proverbio 11:1) Karon, angayng hinumdoman sa mga negosyante nga ang panglantaw ni Jehova bahin sa kahakog ug panglimbong wala mausab.—Malaquias 3:6; 1 Corinto 6:9, 10.

Ang Unang Paggama sa mga Sensilyo

Ang unang mga sensilyo lagmit gigama sa Lydia (karon Turkey), sa wala pa ang 700 B.C.E. Sa ulahi, tinagdaghan na ang gigamang mga sensilyo sa mga platero sa lainlaing nasod, ug ang katawhan sa tanang kayutaan nga gihisgotan sa Bibliya nagsugod sa paggamit niini.

Giunsa paggama ang mga sensilyo? Kuhaon sa platero ang tinunaw nga metal gikan sa hudno (1) ug ibubo kini sa hulmahan, nga magpatunghag walay markang mga plato (2). Dayon iyang isuksok ang walay markang mga plato taliwala sa ligngin nga mga metal nga gikulitan ug mga simbolo o mga hulagway (3). Unya dukdokon kini aron mohulma ang larawan diha sa plato (4). Tungod sa kapaspas sa proseso, sagad dili masentro ang larawan nga momarka diha sa mga sensilyo. Pilian sa platero ang mga sensilyo, timbangon kini aron maseguro nga pareho kinig kantidad ug, kon gikinahanglan, tabason ang nagsiwil nga metal (5).

Mga Tig-ilis ug Salapi, Maniningil ug Buhis, ug Magbabangko

Sa unang siglo C.E., nakaabot sa Palestina ang mga sensilyo gikan sa lainlaing nasod. Pananglitan, ang mga magpapanaw nga moadto sa templo sa Jerusalem magdalag mga sensilyo gikan sa laing nasod. Apan, may espesipikong matang lamang sa mga sensilyo nga dawaton ingong buhis sa templo. Ang mga tig-ilis ug salapi nagnegosyo sa sulod sa templo ug sagad dako kaayo ang ilang pangayoon sa pagbaylo sa mga sensilyo sa laing nasod. Gikondenar ni Jesus ang maong hakog nga mga tawo. Ngano? Ilang gihimong “balay sa mga tinda” ug “langob sa mga tulisan” ang balay ni Jehova.—Juan 2:13-16; Mateo 21:12-13.

Ang mga molupyo sa Palestina kinahanglang magbayad usab sa uban pang mga buhis. Ang usa niini mao ang “buhis por ulo” nga gikuwestiyon  sa mga magsusupak ni Jesus. (Mateo 22:17) Lakip sa ubang mga buhis mao ang tributo ug alkabala sa giimportar ug gieksportar nga mga produkto. Ang maniningil ug buhis sa Palestina nailhan nga mga limbongan ug sila tinamay sa mga tawo. (Marcos 2:16) Sila magtigom ug daghang bahandi pinaagi sa pagpangayog sobrang buhis ug ibulsa kini. Apan, ang pipila kanila, sama kang Zaqueo, misanong sa mensahe ni Jesus ug mihunong sa ilang pagpanglimbong. (Lucas 19:1-10) Karon, si bisan kinsang buot mosunod kang Kristo kinahanglang magmatinud-anon sa tanang butang, lakip sa ilang pagnegosyo.—Hebreohanon 13:18.

Ang laing grupo nga nagpatigayon ug salapi mao ang mga magbabangko. Gawas pa sa pagbaylo ug salapi gikan sa laing nasod, gimugna nila ang sistema sa pagdeposito, pagpahulam, ug pagpatubo niadtong namuhonan sa bangko. Gihisgotan ni Jesus kini nga mga magbabangko diha sa iyang sambingay bahin sa mga ulipon nga gihatagag lainlaing kantidad sa salapi nga ipatigayon.—Mateo 25:26, 27.

Ang Hustong Panglantaw sa Salapi

Sa kadaghanang dapit karon, ang mga tawo kinahanglang manapi aron makapalit sa ilang gikinahanglan. Ang inspiradong mga pulong nga gipasulat sa Diyos kang Haring Solomon kasiglohan kanhi mapadapat gihapon karon: “Ang salapi usa ka panalipod.” Apan giingon ni Solomon nga ang kaalam mas bililhon kay sa salapi kay kini “nagatipig nga buhi sa mga nanag-iya niini.” (Ecclesiastes 7:12) Ang maong kaalam makaplagan diha sa Bibliya.

Gitabangan ni Jesus ang iyang mga sumusunod sa pagbaton ug timbang nga panglantaw sa salapi sa dihang siya miingon: “Bisag ang usa ka tawo adunay kadagaya ang iyang kinabuhi wala magagikan sa mga butang nga iyang gipanag-iya.” (Lucas 12:15) Sama sa mga tinun-an ni Jesus sa unang siglo, mahimo tang maalamon kon gamiton nato ang salapi sa maayo ug matinud-anong paagi ug maglikay sa paghigugma niini.—1 Timoteo 6:9, 10.

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 26]

 Mga Karaang Sensilyo

● Ang usa sa kinagamyang sensilyo nga gigamit sa unang siglo sa Palestina mao ang tumbagang lepton. Ang usa ka mamumuo makasapig duha ka lepta sulod lamang sa 15 minutos. Lagmit duha ka lepta ang gihulog sa babayeng balo didto sa panudlanag bahandi sa templo.—Marcos 12:42.

● Ang platang drakma maoy usa ka sensilyo sa Gresya nga kitaon halos sa usa ka adlaw. (Lucas 15:8, 9) Ang duha ka drakma mao ang kantidad sa ibayad sa tanang lalaking Hudiyo alang sa tinuig nga buhis sa templo.—Mateo 17:24.

● Ang platang denario maoy usa ka sensilyo sa Roma nga may larawan ni Cesar, busa haom kining ibayad ingong “tributo” nga gipangayo sa matag adulto nga lalaking Hudiyo panahon sa Romanhong pagmando. (Roma 13:7) Ang agalon magbayad sa mamumuo ug usa ka denario alang sa 12 ka oras nga trabaho.—Mateo 20:2-14.

● Ang lunsay nga platang siklo nga gigama sa siyudad sa Tiro gigamit sa Palestina sa panahon ni Jesus. Ang 30 ka “pirasong plata” nga gibayad sa hataas nga mga saserdote kang Judas Iscariote sa pagbudhi kang Jesus tingali maoy mga siklo gikan sa Tiro.—Mateo 26:14-16.

Aktuwal ang gidak-on sa mga sensilyo