Unsay Nagkontrolar sa Imong Kaugmaon?

“SAMA sa mga hayop, ang mga tawo dili makakontrolar sa ilang dulnganan,” misulat ang ebolusyonista nga si John Gray. Ang awtor nga si Shmuley Boteach nagpadayag ug sukwahi kaayo nga panglantaw diha sa iyang librong An Intelligent Person’s Guide to Judaism. Siya miingon: “Sanglit ang tawo dili man hayop, makontrolar gayod niya ang iyang dulnganan.”

Daghang tawo ang mouyon kang Gray ug nagtuo nga ang dulnganan sa tawhanong banay gikontrolar sa dili-mapugngang mga puwersa sa kinaiyahan. Ang uban nag-isip sa tawo ingong usa ka linalang sa Diyos nga gihatagan ug katakos sa pagkontrolar sa iyang kaugmaon.

Ang uban mibati nga ang ilang kaugmaon gikontrolar sa gamhanang mga tawo. Sumala sa magsusulat nga si Roy Weatherford, “ang kadaghanan sa mga tawo sa kalibotan, ug ilabina ang kadaghanan sa mga babaye sa kasaysayan, . . . dili makabuot kon unsay ilang buhaton sa ilang kinabuhi tungod sa dayag kaayo nga mga katarongan, nga mao ang pagdaogdaog ug pagpahimulos kanila sa ubang tawo.” (The Implications of Determinism) Daghang pangandoy alang sa malipayong kaugmaon ang napakyas tungod sa pag-indigay sa politikanhon o militaryo nga mga gahom.

Ang ubang mga tawo latas sa kasaysayan mibating walay mahimo tungod kay gihunahuna nila nga ang ilang dulnganan gikontrolar sa labaw-tawhanong mga puwersa. “Ang mga Grego sa karaang panahon,” matod ni Boteach, “hugot kaayong nagtuo sa ideya nga kawang ang pagbaton ug bisan unsang paglaom sanglit dili na mabag-o sa tawo ang iyang gitino-nang-daan nga dulnganan.” Gibati nila nga ang dulnganan sa matag tawo gitino nang daan sa kapritsosang mga diyosa. Gituohan nila nga tinoon daan niining maong mga  diyosa kon kanus-a mamatay ang usa ka tawo ug kon unsa ka grabe ang kalisod ug kasakit nga antoson niya sa tibuok niyang kinabuhi.

Ang pagtuo nga ang dulnganan sa tawo gikontrolar sa labaw-tawhanon nga puwersa komon karong adlawa. Pananglitan, daghang tawo ang nagtuo nga gitino nang daan sa Diyos ang sangpotanan sa tanang kalihokan sa tawo maingon man ang panahon sa kamatayon sa usa. Ang uban nagtuo usab sa doktrina sa predestinasyon, nga nagpasiugda sa panglantaw nga “ang ultimang kaluwasan o pagkahinukman sa matag tawo gimbut-an daan” sa Diyos nga Labing Gamhanan. Daghang nag-angkon nga mga Kristohanon nagsuportar niini nga pagtulon-an.

Unsay imong hunahuna? Ang imo bang dulnganan gimbut-an nang daan sa mga puwersa nga dili gayod nimo makontrolar? O aduna bay katinuoran sa giingon sa Ingles nga magsusulat ug drama nga si William Shakespeare, kinsa misulat: “Usahay ang mga tawo maoy magkontrolar sa ilang mga kapalaran”? Tagda kon unsay giingon sa Bibliya bahin niining butanga.