Ang Himaya ni Jehova Nagasidlak Ibabaw sa Iyang Katawhan
Ang Himaya ni Jehova Nagasidlak Ibabaw sa Iyang Katawhan
“Si Jehova alang kanimo mahimong kahayag nga mohangtod sa panahong walay tino.”—ISAIAS 60:20.
1. Sa unsang paagi gipanalanginan ni Jehova ang iyang matinumanong katawhan?
“SI Jehova nagakalipay sa iyang katawhan. Siya nagapatahom sa mga maaghop uban sa kaluwasan.” (Salmo 149:4) Mao kanay giingon sa salmista sa kakaraanan, ug ang kasaysayan nagpamatuod sa iyang giingon. Sa dihang ang katawhan ni Jehova magmatinumanon, siya mag-atiman kanila, maghimo kanilang mabungahon, ug manalipod kanila. Sa karaang mga panahon, gihatagan niya silag kadaogan batok sa ilang mga kaaway. Karon, siya padayong naglig-on kanila sa espirituwal ug nagpasalig kanila ug kaluwasan pinasukad sa halad ni Jesus. (Roma 5:9) Gibuhat niya kana tungod kay sila matahom sa iyang mga mata.
2. Bisan tuod sila masugamak sa pagsupak, sa unsa makasalig ang katawhan sa Diyos?
2 Siyempre, sa usa ka kalibotan nga giliminan sa kangitngit, kadtong ‘nagkinabuhi uban ang diyosnong pagkamahinalaron’ masugamak sa pagsupak. (2 Timoteo 3:12) Bisan pa niana, nakita ni Jehova ang mga magsusupak, ug siya nagpasidaan kanila: “Ang bisan unsang nasora ug bisan unsang ginghariana nga dili moalagad kanimo malaglag; ug ang mga kanasoran mismo sa walay pakyas modangat sa pagkagun-ob.” (Isaias 60:12) Karon, adunay nagkalainlaing matang sa pagsupak. Sa pipila ka kayutaan, ang mga magsusupak naningkamot sa pagpig-ot o pagdili sa pagsimba nga gihimo sa sinserong mga Kristohanon ngadto kang Jehova. Sa ubang mga nasod, ang mga panatiko nagdagmal sa mga magsisimba ni Jehova ug nagsunog sa ilang propiedad. Apan, hinumdomi nga gitino na ni Jehova ang sangpotanan sa bisan unsang pagsupak sa katumanan sa iyang kabubut-on. Ang mga kaaway mapakyas. Kadtong makig-away batok sa Zion, nga gihawasan sa iyang mga anak dinhi sa yuta, dili molampos. Dili ba kana makapadasig nga pasalig gikan sa atong dakong Diyos, si Jehova?
Gipanalanginan sa Sukod nga Wala Damha
3. Sa unsang paagi ang katahom ug kamabungahon sa mga magsisimba ni Jehova giilustrar?
3 Ang tinuod mao nga panahon sa kataposang mga adlaw niining sistemaha sa mga butang, gipanalanginan ni Jehova ang iyang katawhan sa sukod nga wala nila damha. Ilabinang gipadayon niya pagpatahom ang iyang dapit sa pagsimba ug kadtong anaa sa sulod niana nga nagdala sa iyang ngalan. Sumala sa tagna ni Isaias, siya miingon sa Zion: “Nganha kanimo ang mismong himaya sa Lebanon moabot, ang kahoyng junipero, ang kahoyng fresno ug ang sipres sa samang higayon, aron patahomon ang dapit sa akong sangtuwaryo; ug akong himayaon ang mismong dapit sa akong mga tiil.” (Isaias 60:13) Ang kabukiran nga napuno sa bagang kalasangan maanindot kaayong tan-awon. Busa ang labong nga mga kahoy maoy haom nga mga simbolo sa katahom ug kamabungahon sa mga magsisimba ni Jehova.—Isaias 41:19; 55:13.
4. Unsa ang “sangtuwaryo” ug ang ‘dapit sa mga tiil ni Jehova,’ ug sa unsang paagi kini gipatahom?
4 Unsa ang “sangtuwaryo” ug ang ‘dapit sa mga tiil ni Jehova’ nga gihisgotan sa Isaias 60:13? Kining maong mga termino nagtumong sa mga sawang sa dakong espirituwal nga templo ni Jehova, nga maoy kahikayan sa pagduol kaniya sa pagsimba pinaagi kang Jesu-Kristo. (Hebreohanon 8:1-5; 9:2-10, 23) Gipahayag ni Jehova ang iyang katuyoan sa paghimaya nianang espirituwal nga templo pinaagi sa pagtigom sa katawhan gikan sa tanang kanasoran aron moadto ug mosimba didto. (Haggeo 2:7) Sayosayo niana si Isaias mismo nakakita ug mga panon sa katawhan gikan sa tanang kanasoran nga nagganayan ngadto sa tinuboy nga bukid sa pagsimba ni Jehova. (Isaias 2:1-4) Gatosan ka tuig sa ulahi, nakita ni apostol Juan sa panan-awon ang “usa ka dakong panon, nga walay tawong makaihap, gikan sa tanang kanasoran ug mga tribo ug mga katawhan ug mga pinulongan.” Sila nagbarog ‘atubangan sa trono sa Diyos . . . , nga nagahatag kaniya ug sagradong pag-alagad adlaw ug gabii diha sa iyang templo.’ (Pinadayag 7:9, 15) Samtang nangatuman kining maong mga tagna sa atong adlaw, nakita nato mismo nga gipatahom ang balay ni Jehova.
5. Unsang dakong kauswagan ang naeksperyensiyahan sa mga anak sa Zion?
5 Pagkadakong kauswagan niining tanan alang sa Zion! Si Jehova nag-ingon: “Inay nga mapamatud-an kang bug-os nga biniyaan ug dinumtan, nga walay si bisan kinsang moagi, ako maghimo gayod kanimo nga usa ka butang nga ikapasigarbo hangtod sa panahong walay tino, usa ka kasadya sa sunodsunod nga mga kaliwatan.” (Isaias 60:15) Sa talitapos na ang unang gubat sa kalibotan, ang “Israel sa Diyos” nakaeksperyensiya gayod ug yugto sa kagun-oban. (Galacia 6:16) Mibati gayod siyang ‘bug-os nga gibiyaan,’ kay ang iyang mga anak sa yuta wala kaayo makasabot sa kabubut-on sa Diyos alang kanila. Unya, sa 1919, gibuhi pag-usab ni Jehova ang iyang dinihogang mga alagad, ug sukad niadto iyang gipanalanginan sila ug kahibulongang espirituwal nga kausbawan. Dugang pa, dili ba makapalipay ang saad niining bersikuloha? Isipon ni Jehova ang Zion ingong “usa ka butang nga ikapasigarbo.” Oo, ikapasigarbo sa mga anak sa Zion, ug ni Jehova mismo, ang Zion. Siya mahimong “usa ka kasadya,” usa ka hinungdan sa tumang kalipay. Ug dili kana sa makadiyot lang. Ang pinaborang kahimtang sa Zion, nga gihawasan sa iyang yutan-ong mga anak, molungtad “sa sunodsunod nga kaliwatan.” Dili gayod kini mohunong.
6. Sa unsang paagi gigamit sa matuod nga mga Kristohanon ang mga kahinguhaan gikan sa kanasoran?
6 Pamati karon sa laing saad sa Diyos. Nagsulti sa Zion, si Jehova miingon: “Ikaw mosuso sa gatas sa kanasoran, ug ang dughan sa mga hari imong susohan; ug ikaw mahibalo gayod nga ako, si Jehova, mao ang imong Manluluwas, ug ang Gamhanang Usa ni Jacob mao ang imong Manlulukat.” (Isaias 60:16) Sa unsang paagi ang Zion mosuso “sa gatas sa kanasoran” ug mosuso sa “dughan sa mga hari”? Pinaagi sa paggamit sa dinihogang mga Kristohanon ug sa ilang mga kauban nga “ubang mga karnero” sa bililhong mga kahinguhaan gikan sa kanasoran aron sa pagpauswag sa putli nga pagsimba. (Juan 10:16) Ang boluntaryong giamot nga kuwarta makatabang sa pagpaposible sa dakong internasyonal nga buluhatong pagsangyaw ug pagpanudlo. Ang maalamong paggamit sa modernong teknolohiya magpasayon sa pagpatik sa mga Bibliya ug literatura sa Bibliya diha sa gatosan ka pinulongan. Karon, ang kamatuoran sa Bibliya mabatonan sa mas daghang tawo kay sukad masukad sa kasaysayan. Ang mga molupyo sa daghan kaayong kanasoran nakakat-on nga si Jehova, kinsa maoy nagpalit pag-usab sa iyang dinihogang mga alagad gikan sa espirituwal nga pagkabihag, sa pagkatinuod mao ang Manluluwas.
Organisasyonal nga Kalamboan
7. Unsang talagsaong kauswagan ang naeksperyensiyahan sa mga anak sa Zion?
7 Gipatahom ni Jehova ang iyang katawhan sa laing paagi. Gipanalanginan niya sila ug organisasyonal nga kauswagan. Atong mabasa diha sa Isaias 60:17: “Inay tumbaga ako magdalag bulawan, ug inay puthaw ako magdalag plata, ug inay kahoy, tumbaga, ug inay mga bato, puthaw; ug igatudlo ko ang pakigdait ingong imong mga magtatan-aw ug ang pagkamatarong ingong imong mga tighatag ug buluhaton.” Ang pag-ilis ug bulawan sa tumbaga maoy kauswagan, ug tinuod usab kana sa ubang mga materyales nga gihisgotan. Kaharmonya niini, ang Israel sa Diyos nakaeksperyensiya ug nagapadayong organisasyonal nga mga kauswagan sulod sa kataposang mga adlaw. Tagda ang pipila ka pananglitan.
8-10. Hubita ang pipila ka organisasyonal nga mga kauswagan nga nahitabo sukad sa 1919.
8 Sa wala pa ang 1919, ang mga kongregasyon sa katawhan sa Diyos gidumala sa mga ansiyano ug mga diakono, nga ang tanan gipili pinaagig botasyon sa mga membro sa kongregasyon. Sukad nianang tuiga, “ang matinumanon ug maalamong ulipon” nagtudlo ug direktor sa pag-alagad diha sa matag kongregasyon aron sa pagdumala sa mga kalihokan sa pagsangyaw sa kanataran. (Mateo 24:45-47) Apan, diha sa daghang kongregasyon ang maong kahikayan wala kaayo mosaler tungod kay ang ubang mga ansiyano nga gipili pinaagig botasyon wala magpaluyo sa bug-os sa buluhatong pag-ebanghelyo. Busa, sa 1932, ang mga kongregasyon gihatagag instruksiyon nga hunongon ang pagpili ug mga ansiyano ug mga diakono pinaagig botasyon. Hinunoa, sila kinahanglang mopili ug mga tawo nga mag-alagad diha sa komite sa pag-alagad duyog sa direktor sa pag-alagad. Sama kanag gipulihan ug “tumbaga” ang “kahoy”—usa ka dakong kauswagan!
9 Sa 1938, ang mga kongregasyon sa tibuok kalibotan determinadong modawat sa napauswag nga kahikayan, usa ka kahikayan nga mas kaharmonya sa sumbanan diha sa Kasulatan. Ang pagdumala sa kongregasyon gipiyal ngadto sa alagad sa kompaniya ug sa ubang mga alagad, nga ang tanan gitudlo ilalom sa pagdumala sa matinumanon ug maalamong ulipon. Wala nay eleksiyon! Busa ang pagtudlo ug mga alagad sa kongregasyon gihimo sa teokratikanhong paagi. Sama kanag gipulihan ug “puthaw” ang “mga bato” o gipulihan ug “bulawan” ang “tumbaga.”
10 Sukad niadto nagpadayon ang pag-uswag. Pananglitan, sa 1972 nasabtan nga ang pagpiyal sa pagdumala sa kongregasyon ngadto sa nagtambayayongay nga lawas sa mga ansiyano nga gitudlo sa teokratikanhong paagi, nga walay usa ka ansiyano nga maghupot ug awtoridad ibabaw sa uban, mas kaamgid pa gani sa paagi nga gidumala ang unang-siglong Kristohanong mga kongregasyon. Dugang pa, mga duha ka tuig kanhi, dihay laing pag-uswag. Gihimo ang kausaban maylabot sa mga direktor sa pipila ka legal nga mga korporasyon, nga nagpaposible sa Nagamandong Lawas sa paghatag ug mas bug-os nga pagtagad sa espirituwal nga mga intereses sa katawhan sa Diyos inay kay malinga sa adlaw-adlaw nga legal nga mga isyu.
11. Kinsay nagpaluyo sa organisasyonal nga mga kausaban taliwala sa katawhan ni Jehova, ug unsay resulta niining maong mga kausaban?
11 Kinsay nagpaluyo niining maong kalamboan? Walay lain kondili si Jehova nga Diyos. Siya mao ang nag-ingon: “Ako magdala ug bulawan.” Ug siya mao ang nagpadayon sa pag-ingon nga: “Igatudlo ko ang pakigdait ingong imong mga magtatan-aw ug ang pagkamatarong ingong imong mga tighatag ug buluhaton.” Oo, si Jehova maoy responsable sa pagdumala sa iyang katawhan. Ang gitagna nga organisasyonal nga kauswagan maoy laing paagi nga iyang gipatahom ang iyang katawhan. Ug ang mga Saksi ni Jehova gipanalanginan sa daghang paagi ingong resulta. Sa Isaias 60:18, atong mabasa: “Dili na madungog ang kapintasan diha sa imong yuta, pagpangagaw o pagkahugno sulod sa imong mga utlanan. Ug tino nga imong tawgon ang imong mga paril nga Kaluwasan ug ang imong mga ganghaan nga Pagdayeg.” Pagkaanindot nianang mga pulonga! Apan sa unsang paagi kini natuman?
12. Sa unsang paagi ang pakigdait naghari taliwala sa matuod nga mga Kristohanon?
12 Ang matuod nga mga Kristohanon nagalantaw gayod kang Jehova alang sa instruksiyon ug giya, ug ang resulta maoy sama sa gitagna ni Isaias: “Ang tanan nimong mga anak mahimong mga tinudloan ni Jehova, ug dagaya unya ang pakigdait sa imong mga anak.” (Isaias 54:13) Dugang pa, ang espiritu ni Jehova nagalihok diha sa iyang katawhan, ug bahin sa bunga nianang maong espiritu mao ang pakigdait. (Galacia 5:22, 23) Ang miresulta nga pagkamakigdaiton sa katawhan ni Jehova naghimo kanila nga usa ka makapahayahay nga dalangpanan diha sa mapintas nga kalibotan. Ang ilang malinawong kahimtang, nga gipasukad sa gugma nga nabatonan sa matuod nga mga Kristohanon alang sa usag usa, maoy pasiuna sa kinabuhi sa bag-ong kalibotan. (Juan 15:17; Colosas 3:14) Tino nga ang matag usa kanato naghinamhinam sa pagtagamtam ug pagpalambo sa maong pakigdait, nga maghatag ug pagdayeg ug kadungganan sa atong Diyos ug maoy pangunang bahin sa atong espirituwal nga paraiso!—Isaias 11:9.
Ang Kahayag ni Jehova Magpadayon sa Pagsidlak
13. Nganong makaseguro kita nga ang kahayag ni Jehova dili gayod mohunong sa pagsidlak ibabaw sa iyang katawhan?
13 Magpadayon ba sa pagsidlak ang kahayag ni Jehova ibabaw sa iyang katawhan? Oo! Sa Isaias 60:19, 20, atong mabasa: “Alang kanimo ang adlaw dili na maoy kahayag sa maadlaw, ug alang sa kasanag ang bulan dili na mohatag kanimog kahayag. Ug kanimo si Jehova mahimo gayod nga kahayag nga mohangtod sa panahong walay tino, ug ang imong Diyos imong katahom. Dili na mosalop ang imong adlaw, ni moawop ang imong bulan; kay si Jehova alang kanimo mahimong kahayag nga mohangtod sa panahong walay tino, ug ang mga adlaw sa imong pagbangotan matapos na.” Sa dihang ang “pagbangotan” sa espirituwal nga mga binihag natapos sa 1919, ang kahayag ni Jehova nagsugod sa pagsidlak ibabaw kanila. Kapin sa 80 ka tuig sa ulahi, sila nagtagamtam gihapon sa pag-uyon ni Jehova samtang ang iyang kahayag nagpadayon sa pagsidlak. Ug dili kini mohunong. Maylabot sa iyang mga magsisimba, ang atong Diyos dili na “mosalop” sama sa adlaw o “moawop” sama sa bulan. Hinunoa, siya magpasidlak ug kahayag ibabaw kanila hangtod sa kahangtoran. Pagkanindot nga pasalig kana alang kanato nga nagkinabuhi sa kataposang mga adlaw niining mangitngit nga kalibotan!
14, 15. (a) Sa unsang paagi “matarong” ang tanang katawhan sa Diyos? (b) Maylabot sa Isaias 60:21, unsang hinungdanong katumanan ang ginapaabot sa ubang mga karnero?
14 Pamatia karon ang lain pang saad ni Jehova maylabot sa yutan-ong hawas sa Zion, ang Israel sa Diyos. Ang Isaias 60:21 nag-ingon: “Bahin sa imong katawhan, silang tanan mahimong matarong; hangtod sa panahong walay tino sila manag-iya sa yuta, ang turok sa akong pagtanom, ang buhat sa akong mga kamot, aron ako mapatahom.” Sa 1919 sa dihang ang dinihogang mga Kristohanon napasig-uli sa kalihokan, sila maoy talagsaong grupo sa mga tawo. Diha sa hilabihan ka makasasala nga kalibotan, sila “gipahayag nga matarong” pinasukad sa ilang dili-matarog nga pagtuo sa halad lukat ni Kristo Jesus. (Roma 3:24; 5:1) Unya, sama sa mga Israelinhon nga nakagawas gikan sa pagkabihag sa Babilonya, ilang gipanag-iya ang “yuta,” usa ka espirituwal nga yuta, o natad sa kalihokan, diin ilang matagamtam ang espirituwal nga paraiso. (Isaias 66:8) Ang paraisonhong katahom sa maong yuta dili gayod mahanaw tungod kay, dili sama sa karaang Israel, ang Israel sa Diyos ingong nasod kanunayng magmasinugtanon. Ang ilang pagtuo, ilang paglahutay, ug ang ilang kasibot dili gayod mohunong sa pagpasidungog sa ngalan sa Diyos.
15 Ang tanang membro nianang espirituwal nga nasod nahimong bahin sa bag-ong pakigtugon. Nasulat diha sa kasingkasing sa tanan ang balaod ni Jehova, ug si Jehova, pinasukad sa halad lukat ni Jesus, nagpasaylo sa ilang mga kasal-anan. (Jeremias 31:31-34) Gipahayag niya sila nga matarong ingong “mga anak” ug nakiglabot kanila nga daw sila hingpit. (Roma 8:15, 16, 29, 30) Ang mga sala sa ilang mga kauban nga ubang mga karnero gipasaylo usab pinasukad sa halad ni Jesus ug, sama kang Abraham, gipahayag nga matarong ingong mga higala sa Diyos pinaagi sa pagtuo. “Ilang gilabhan ang ilang tag-as nga mga besti ug gipaputi kini sa dugo sa Kordero.” Ug kining kauban nga ubang mga karnero nagpaabot sa laing talagsaong panalangin. Human makalabang-buhi sa “dakong kasakitan” o human mabanhaw, sila makakita ug literal nga katumanan sa giingon sa Isaias 60:21 sa dihang ang tibuok yuta mahimong paraiso. (Pinadayag 7:14; Roma 4:1-3) Nianang panahona, “ang mga maaghop magapanag-iya sa yuta, ug sila makakaplag gayod sa ilang tumang kalipay sa kadagaya sa pakigdait.”—Salmo 37:11, 29.
Nagpadayon ang Pag-uswag
16. Unsang talagsaong saad ang gihimo ni Jehova, ug sa unsang paagi kini natuman?
16 Sa kataposang bersikulo sa Isaias 60, atong mabasa ang kataposang saad ni Jehova niining kapituloha. Siya miingon sa Zion: “Ang diyutay mahimong usa ka libo, ug ang gamay usa ka gamhanang nasod. Ako, si Jehova, magpadali niini sa kaugalingong panahon niini.” (Isaias 60:22) Sa atong adlaw, gituman ni Jehova ang iyang pulong. Sa dihang ang dinihogang mga Kristohanon napasig-uli sa kalihokan niadtong 1919, sila diyutay pa lang—tinuod nga “gamay.” Midaghan sila sa dihang dugang espirituwal nga mga Israelinhon ang gipasulod. Ug dayon ang ubang mga karnero nagsugod sa pagduyog kanila sa nagauswag nga gidaghanon. Ang malinawong kahimtang sa katawhan sa Diyos, ang espirituwal nga paraiso nga naglungtad sa ilang “yuta,” nakadani sa daghan kaayong matinud-anog-kasingkasing mao nga “ang gamay” nahimo gayong “usa ka gamhanang nasod.” Karong panahona kining maong “nasod”—ang Israel sa Diyos ug ang kapin sa unom ka milyong dedikadong “mga langyaw”—mas daghan pag populasyon kay sa daghang nasod sa kalibotan. (Isaias 60:10) Ang tanang lungsoranon niini nakigbahin sa pagbanaag sa kahayag ni Jehova, ug kana naghimo kanilang tanan nga matahom sa iyang mga mata.
17. Sa unsang paagi nakaapektar kanimo kining paghisgot sa Isaias kapitulo 60?
17 Oo, makapalig-on sa pagtuo ang pagkonsiderar sa pangunang mga punto sa Isaias kapitulo 60. Makapahupay ang pagkasabot nga dugay nang nahibalong daan si Jehova nga ang iyang katawhan makaagom sa espirituwal nga pagkabihag ug dayon mapasig-uli. Makapahingangha kanato nga dugay nang nalantawng daan ni Jehova ang dakong pag-uswag sa gidaghanon sa matuod nga mga magsisimba sa atong adlaw. Dugang pa, pagkamakapahupay ang paghinumdom nga dili kita biyaan ni Jehova! Pagkamahigugmaong pasalig nga ang mga ganghaan sa “siyudad” kanunayng bukas aron sa pag-abiabi niadtong “hustong nakiling alang sa kinabuhing walay kataposan”! (Buhat 13:48) Si Jehova magpadayon sa pagsidlak ibabaw sa iyang katawhan. Ang Zion padayon nga ikapasigarbo samtang ang iyang mga anak magpasidlak pa gayod sa ilang kahayag. (Mateo 5:16) Tino nga mas determinado kita kay sukad masukad nga magpabiling suod sa Israel sa Diyos ug magpabili sa atong pribilehiyo sa pagbanaag sa kahayag ni Jehova!
Makapatin-aw Ka Ba?
• Maylabot sa pagsupak, sa unsa kita makasalig?
• Sa unsang paagi ang mga anak sa Zion ‘nagasuso sa gatas sa kanasoran’?
• Sa unsang mga paagi nga si Jehova ‘nagdala ug tumbaga inay sa kahoy’?
• Unsang duha ka hiyas ang gipasiugda sa Isaias 60:17, 21?
• Sa unsang paagi “ang gamay” nahimong “usa ka gamhanang nasod”?
[Mga Pangutana sa Pagtuon]
[Kahon/Mga hulagway sa panid 18]
TAGNA NI ISAIAS—Kahayag Alang sa Tibuok Katawhan
Ang unod sa materyal niining mga artikuloha gipahayag diha sa usa ka pakigpulong panahon sa 2001/02 nga “Mga Magtutudlo sa Pulong sa Diyos” nga Distritong mga Kombensiyon. Pagkatapos sa pakigpulong, diha sa kadaghanang dapit giluwatan sa mamumulong ang usa ka bag-ong publikasyon nga nag-ulohang Tagna ni Isaias—Kahayag Alang sa Tibuok Katawhan, Tomo Dos. Sa miaging tuig, giluwatan ang Tagna ni Isaias—Kahayag Alang sa Tibuok Katawhan, Tomo Uno. Tungod sa pagluwat niining bag-ong publikasyon, karon mabatonan na ang nunot-sa-panahon nga panaghisgot sa halos matag bersikulo sa basahon sa Isaias. Kining maong mga tomo napamatud-an nga maayong tabang sa pagpalalom sa atong pagsabot ug apresasyon sa makadasig-sa-pagtuo nga matagnaong basahon sa Isaias.
[Mga hulagway sa panid 15]
Bisan pa sa mapintas nga pagsupak, ‘gipatahom ni Jehova ang iyang katawhan uban sa kaluwasan’
[Mga hulagway sa panid 16]
Ang katawhan sa Diyos naggamit sa bililhong mga kahinguhaan gikan sa kanasoran aron sa pagpauswag sa putli nga pagsimba
[Hulagway sa panid 17]
Gipanalanginan ni Jehova ang iyang katawhan ug organisasyonal nga kauswagan ug pakigdait