Ang Paglutos Nakapukaw sa Pagtubo Diha sa Antioquia

SA DIHANG miulbo ang paglutos human sa kamatayon ni Esteban, daghan sa mga tinun-an ni Jesus mikalagiw sa Jerusalem. Usa sa mga dapit nga ilang gidangpan mao ang Antioquia, Sirya, mga 550 kilometros sa amihanan. (Buhat 11:19) Ang sunod nga mga panghitabo didto nag-apektar sa ulahi sa tibuok nga Kristohanong kasaysayan. Aron masabtan kon unsay nahitabo, makatabang ang pagkahibalo ug gamay bahin sa Antioquia.

Kon hisgotan ang mga siyudad sa Romanhong Imperyo, ang gidak-on, kauswagan, ug kahinungdanon ang Antioquia nalabwan lamang sa Roma ug Alexandria. Kining kaulohan sa Sirya mao ang naggahom sa amihanan-sidlakang tampi sa Mediteranyo. Ang Antioquia (modernong-adlaw nga Antakya, Turkey) nahimutang sa malawigan nga bahin sa Orontes River, nga maoy nagkonektar sa lugar ngadto sa pantalan niini, ang Seleucia Pieria, nga 32 kilometros ang gilay-on. Kini ang nagkontrolar sa usa sa labing hinungdanong mga ruta sa pamatigayon tali sa Roma ug sa Tigris-Eufrates nga Walog. Ingong sentro sa komersiyo, nakignegosyo kini sa tibuok imperyo ug nakakita sa mga kalihokan sa tanang matang sa mga tawo, kinsa nagdalag mga balita bahin sa relihiyosong mga kalihokan sa tanang dapit sa Romanhong kalibotan.

Ang relihiyon ug pilosopiya sa Gresya naglambo sa Antioquia. Apan “sa panahon ni Kristo,” matod sa historyanong si Glanville Downey, “ang karaang relihiyosong mga kulto ug ang mga pilosopiya anam-anam nga nagdepende sa personal nilang pagtuo, tungod kay ang mga tawo iyaiya na ug pangitag relihiyosong katagbawan alang sa ilang kaugalingong mga problema ug mga tinguha.” (A History of Antioch in Syria) Daghan ang nakakaplag ug katagbawan diha sa pagtulon-an sa pagkausay-Diyos, mga seremonyas, ug pamatasan sa Hudaismo.

Usa ka dakong balangay sa mga Hudiyo ang nagpuyo sa Antioquia sukad sa pagtukod sa siyudad sa 300 W.K.P. Kini gibanabanang may gidaghanon gikan sa 20,000 ngadto sa 60,000, nga gilangkoban ug kapin sa 10 porsiyento sa populasyon. Ang historyanong si Josephus nag-ingon nga ang Seleucid nga dinastiya sa mga hari nagdasig sa mga Hudiyo sa pagpuyo diha sa siyudad, nga naghatag kanila sa tanang katungod sa pagkalungsoranon. Nianang panahona, ang Hebreohanong Kasulatan nabatonan na sa Gregong pinulongan. Nakapukaw kini sa interes sa mga dumadapig sa Hudiyohanong mga pangandoy maylabot sa Mesiyas. Busa, daghan ang nahimong mga kinabig gikan sa mga Grego. Kini nga mga hinungdan naghimo sa Antioquia  nga usa ka tabunok nga natad alang sa paghimog Kristohanong mga tinun-an.

Pagsangyaw Ngadto sa mga Hentil

Ang kadaghanan sa gilutos nga mga sumusunod ni Jesus nga nagkatibulaag gikan sa Jerusalem nagpaambit sa ilang pagtuo ngadto sa mga Hudiyo lamang. Apan, sa Antioquia, ang ubang mga tinun-an gikan sa Cipro ug Cirene nakigsulti sa ‘katawhang Gregog-sinultihan.’ (Buhat 11:20) Bisan tuod ang pagsangyaw ngadto sa nagsultig-Grego nga mga Hudiyo ug mga kinabig nagpadayon na sukad pa sa Pentekostes sa 33 K.P., ang pagsangyaw diha sa Antioquia daw usa ka butang nga bag-o. Kini wala itumong ngadto sa mga Hudiyo lamang. Tinuod, ang Hentil nga si Cornelio ug iyang pamilya nahimo nang mga tinun-an. Apan nagkinahanglan ug usa ka panan-awon gikan kang Jehova aron makombinsir si apostol Pedro nga angayang sangyawan ang mga Hentil, o ang mga tawo sa kanasoran.—Buhat 10:1-48.

Diha sa siyudad nga gipuy-an sa dako ug dugay nang naglungtad nga Hudiyohanong komunidad ug nga wala kaayoy panagdumot sa mga Hudiyo ug mga Hentil, ang mga dili-Hudiyo gisangyawan ug paborableng misanong sa maayong balita. Walay duhaduha nga maayo ang atmospera sa Antioquia alang sa maong kaugmaran, ug ‘daghan kaayo ang nahimong mga magtutuo.’ (Buhat 11:21) Ug sa dihang ang mga kinabig, nga kanhi nagsimbag paganong mga diyos, nahimong mga Kristohanon, sila nasangkapan sa talagsaong paagi sa pagsangyaw ngadto sa ubang mga Hentil nga nagsimba gihapon ug paganong mga diyos.

Sa pagkadungog sa mga panghitabo sa Antioquia, ang kongregasyon sa Jerusalem nagpadala kang Bernabe didto aron sa pagsusi. Ang maong pagpili maalamon ug mahigugmaon. Siya taga-Cipro, sama niadtong pipila nga nagsangyaw ngadto sa mga dili-Hudiyo. Walay duhaduhang komportable si Bernabe taliwala sa mga Hentil sa Antioquia. Sa baylo, walay duhaduhang giisip nila siya ingong membro sa komunidad nga pamilyar kanila. a Siya makasimpatiya sa buluhaton nga ginahimo. Busa “sa nakaabot siya ug nakita ang dili-takos nga kalulot sa Diyos, siya nagmaya ug misugod sa pagdasig kanilang tanan sa pagpadayon diha sa Ginoo uban ang kinasingkasing nga katuyoan,” ug “dakodakong panon sa katawhan ang nadugang sa Ginoo.”—Buhat 11:22-24.

“Ang posibleng mga rason sa kalamposan sa unang misyon sa Antioquia,” nag-ingon ang historyanong si Downey, “tingali mao nga ang mga misyonaryo niining siyudara dili kinahanglang mahadlok sa Hudiyong mga panatiko sama niadtong ilang naengkuwentro sa Jerusalem; ang maong siyudad usab, ingong ang kaulohan sa Sirya, gimandoan sa usa ka komander sa militar, ug busa nagtagamtam ug dakodakong sukod sa kahusay sa publiko, nga menos ang purohan nga hasion sa magubtanong panon sama sa nahitabo didto sa Jerusalem, diin mipatim-aw nga ang mga prokurador sa Judea (labing menos nianang yugtoa) wala makapugong sa Hudiyong mga panatiko.”

Sa maong paborableng mga kahimtang ug sa kadaghan sa buluhaton, si Bernabe tingali nakaamgo nga siya nagkinahanglan ug tabang, ug nakahunahuna siya sa iyang higalang si Saulo. Ngano mang si Saulo, o Pablo? Tingali tungod kay si Pablo, bisag dili usa sa 12 ka apostoles, natudlo ingong apostol ngadto sa kanasoran. (Buhat 9:15, 27; Roma 1:5; Pinadayag 21:14) Busa, si Pablo haom kaayo nga mahimong kauban sa pagmantala sa maayong balita sa Hentil nga siyudad sa Antioquia. (Galacia 1:16) Busa si Bernabe miadto sa Tarso, nakaplagan si Saulo, ug gidala siya sa Antioquia.—Buhat 11:25, 26; tan-awa ang kahon sa mga panid 26-7.

Gitawag nga mga Kristohanon sa Pagbuot sa Diyos

Sa tibuok tuig, si Bernabe ug Saulo ‘nagtudlo sa usa ka dakodakong panon sa katawhan, ug una didto sa Antioquia nga ang mga tinun-an sa pagbuot sa Diyos gitawag nga mga Kristohanon.’ Walay purohan nga ang mga Hudiyo mao ang unang nagtawag sa mga sumusunod ni Jesus nga mga Kristohanon (Grego) o mga Mesiyanista (Hebreohanon), tungod kay ilang gisalikway si Jesus ingong ang Mesiyas, o Kristo, ug busa sa dili-direktang paagi wala moila kaniya ingong Mesiyas pinaagi sa pagtawag sa iyang mga sumusunod nga mga Kristohanon. Naghunahuna ang uban nga gianggaan silag mga Kristohanon sa paganong mga molupyo agig pagtiawtiaw o pagyubit.  Apan, gipakita sa Bibliya nga ang ngalang Kristohanon maoy hinatag-sa-Diyos.—Buhat 11:26.

Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang berbong gigamit maylabot sa bag-ong ngalan, nga kasagarang gihubad nga “gitawag,” kanunayng nalangkit sa usa ka butang nga dili-kinaiyanhon, matagnaon, o diyosnon. Busa ang mga eskolar naghubad niini nga “pagsultig tagna,” “diyosnong pagpahibalo,” o “paghatag ug diyosnong mando o tambag, pagtudlo gikan sa langit.” Sanglit ang mga sumusunod ni Jesus gitawag nga mga Kristohanon ‘sa pagbuot sa Diyos,’ posible nga gitultolan ni Jehova si Saulo ug Bernabe sa paghatag sa ngalan.

Ang bag-ong ngalan padayong gigamit. Ang mga tinun-an ni Jesus dili na masaypan nga sekta sa Hudaismo, nga kon itandi niana sila lahi gayod. Pag-abot sa mga 58 K.P., ang Romanong mga opisyales nahibalo gayod kon kinsa ang mga Kristohanon. (Buhat 26:28) Sumala pa sa historyanong si Tacitus, pagka-64 K.P., ang ngalan gigamit na usab sa mga tawo sa Roma.

Si Jehova Naggamit sa Iyang Matinumanong mga Alagad

Dako ang pag-uswag sa maayong balita sa Antioquia. Tungod sa panalangin ni Jehova ug sa determinasyon sa mga sumusunod ni Jesus nga magpadayon sa pagsangyaw, ang Antioquia nahimong sentro sa unang-siglo nga Kristiyanidad. Gigamit sa Diyos ang kongregasyon didto ingong sukaranan sa pagpakaylap sa maayong balita ngadto sa lagyong kayutaan. Pananglitan, ang Antioquia mao ang dapit nga panukaran sa matag misyonaryong mga panaw ni apostol Pablo.

Sa modernong mga panahon ang kasibot ug determinasyon sa atubangan sa pagsupak nakatabang usab sa pagpakaylap sa matuod nga Kristiyanidad, nga nagpaarang sa daghan nga makadungog sa maayong balita ug magpakitag pagpabili niini. b Busa kon nag-atubang ka sa pagsupak tungod kay nagsuportar ka sa putli nga pagsimba, ibutang sa hunahuna nga si Jehova adunay iyang mga katarongan sa pagtugot niini. Sama sa unang siglo, ang mga tawo karon kinahanglang hatagan sa kahigayonan nga makadungog bahin sa Gingharian sa Diyos ug sa pagbarog dapig niini. Ang imong determinasyon sa pagpadayon sa pag-alagad nga matinumanon kang Jehova mahimong mao lang ang gikinahanglan aron matabangan ang usa ka tawo nga makadangat sa tukmang kahibalo sa kamatuoran.

[Mga footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 26, 27]

“Wala-Hisgoting mga Tuig” ni Saulo

ANG kataposang paghisgot kang Saulo diha sa basahon sa Buhat una pa siya miadto sa Antioquia sa mga 45 K.P. maoy sa dihang napakgang ang usa ka plano sa pagpatay kaniya sa Jerusalem ug gipaadto siya sa mga isigkamagtutuo sa Tarso. (Buhat 9:28-30; 11:25) Apan kana maoy siyam ka tuig kanhi, sa mga 36 K.P. Unsa may iyang gihimo sa kasamtangan—sa yugto nga gitawag ingong ang wala-hisgoting mga tuig ni Saulo?

Gikan sa Jerusalem, si Saulo miadto sa mga rehiyon sa Sirya ug Cilicia, ug ang mga kongregasyon sa Judea nakadungog: “Ang tawo nga kaniadto naglutos kanato nagapahayag na karon sa maayong balita bahin sa pagtuo nga kaniadto iyang gipayhag.” (Galacia 1:21-23) Kana nga taho mahimong nagtumong sa kalihokan sa Antioquia uban kang Bernabe, apan bisan una pa niana tino nga si Saulo puliki sa buluhaton. Pagka-49 K.P., ubay-ubayng kongregasyon ang naglungtad na sa Sirya ug Cilicia. Ang usa maoy didto sa Antioquia, apan ang pipila nagtuo nga ang uban mahimong resulta sa kalihokan ni Saulo panahon sa gikaingon nga iyang wala-hisgoting mga tuig.—Buhat 11:26; 15:23, 41.

Ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang talagsaong mga hitabo sa kinabuhi ni Saulo angayng takdaan ug petsa nga nahitabo sa maong panahon. Daghang kalisdanan nga iyang giantos ingong “ministro ni Kristo” ang lisod nga matino kon kanus-a nahitabo diha sa iyang misyonaryong karera. (2 Corinto 11:23-27) Kanus-a si Saulo nakadawat ug 39 ka hampak sa lima ka beses gikan sa mga Hudiyo? Diin siya katulo nga gigarote? Diin siya “makadaghan” nga gipriso? Ang iyang pagkabilanggo sa Roma nahitabo sa ulahi. Aduna kitay rekord bahin sa usa ka higayon nga siya gibunalan ug gibilanggo—sa Filipos. Apan komosta ang ubang mga higayon nga kini gibuhat diha kaniya? (Buhat 16:22, 23) Matod pa sa usa ka magsusulat, si Saulo nianang higayona “nagsangyaw bahin  kang Kristo sulod sa mga sinagoga sa Diaspora sa paagi nga nagpatunghag paglutos gikan sa relihiyoso ug sibil nga mga awtoridad.”

Si Saulo upat ka beses nga nalunod, apan ang Kasulatan naghatag ug mga detalye sa usa lamang, nga nahitabo human nga iyang malista ang iyang mga kalisdanan sa dihang nagsulat ngadto sa mga taga-Corinto. (Buhat 27:27-44) Busa ang laing tulo malagmit nga nahitabo panahon sa mga paglawig nga wala nato mahibaloi. Ang usa o tanan niining mga hitaboa mahimong nahitabo sa “wala-hisgoting mga tuig.”

Ang laing hitabo nga mopatim-awng nahitabo niining yugtoa mao ang gihubit sa 2 Corinto 12:2-5. Si Saulo nag-ingon: ‘May nailhan akong tawo nga nahiusa kang Kristo nga, napulog-upat ka tuig na kanhi gisakgaw ngadto sa ikatulong langit, ngadto sa paraiso, ug nakadungog ug dili-ikabungat nga mga pulong nga dili subay sa balaod nga ipamulong sa usa ka tawo.’ Dayag nga si Saulo naghisgot bahin sa iyang kaugalingon. Sanglit kini iyang gisulat sa mga 55 K.P., ang 14 ka tuig una pa niini magdala kanatog balik sa 41 K.P., sa tungatungang bahin sa “wala-hisgoting mga tuig.”

Kanang maong panan-awon tino nga naghatag kang Saulo ug talagsaong pagsabot. Ang katuyoan ba niadtong maong panan-awon maoy sa pagsangkap kaniya ingong “apostol ngadto sa kanasoran”? (Roma 11:13) Kadto nag-apektar ba sa ulahi sa iyang paagi sa paghunahuna, pagsulat, ug pagsulti? Ang mga tuig gikan sa pagkakombertir ni Saulo ngadto sa pagtawag kaniya sa Antioquia nagbansay ba ug nagpahamtong kaniya alang sa umaabot nga mga responsabilidad? Kon unsa man ugaling ang mga tubag sa maong mga pangutana, kita makaseguro nga sa dihang gidapit siya ni Bernabe sa pagtabang sa pagpanguna sa buluhatong pagsangyaw sa Antioquia, ang masibotong si Saulo bug-os nga kuwalipikado sa pagtuman sa asaynment.—Buhat 11:19-26.

[Mapa sa panid 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

SIRYA

Orontes

Antioquia

Seleucia

CIPRO

DAGAT MEDITERANYO

Jerusalem

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Mga hulagway sa panid 24]

Ibabaw: Modernong-adlaw nga Antioquia

Tunga: Talan-awon sa habagatan sa Seleucia

Ubos: Paril sa dunggoanan sa Seleucia