KON nabalaka ka o nahadlok tungod sa daghang dili maayong mga balita, dili lang ikaw ang mibati ana. Niadtong 2014, ang presidente kaniadto sa United States nga si Barack Obama miingon nga tungod sa tanang dili maayong mga balita, daghan ang nagtuo nga ang kalibotan grabe na kaayo ug nga wala na kiniy paglaom.

Pero human kana masulti, gihisgotan niya ang mga pamaagi karon sa pagsulbad sa daghang problema sa kalibotan. Iyang gitawag ang pipila ka pamaagi sa gobyerno ingong “maayong balita” ug miingon nga siya “punog paglaom” ug “positibog panglantaw sa umaabot.” Sa ato pa, gipasabot niya nga ang paningkamot sa mga tawo mao ang makatabang aron masulbad ang mga problema sa kalibotan ug mapugngan ang kataposan niini.

Daghan ang positibog panglantaw sama niya. Pananglitan, ang uban dakog pagsalig sa siyensiya ug nagtuo nga ang paspas nga pag-uswag sa mga teknolohiya makasulbad sa mga problema sa kalibotan. Usa ka eksperto sa digital technology ug sa bag-ong mga imbensiyon masaligong miingon nga sa tuig 2030, “ang atong teknolohiya mahimong usa ka libo ka pilo nga mas maayo ug sa 2045, mahimo kining usa ka milyon ka pilo nga mas maayo.” Siya midugang: “Wala ra tay angayng kabalak-an. Bisag nagkagrabe ang atong mga problema, mas dali nato kining masulbad karon.”

Unsa na ba ka grabe ang kahimtang sa kalibotan? Duol na ba gyod ta sa kataposan sa kalibotan? Bisag ang ubang siyentista ug mga politiko naghatag ug nindot nga mga saad, daghan gihapon ang nabalaka sa umaabot. Ngano?

MGA HINAGIBAN NGA MAKAPATAYG DAGHANG TAWO. Bisag naningkamot pag-ayo, wala mapahunong sa United Nations ug sa ubang organisasyon ang paghimog nukleyar nga mga hinagiban. Ug ang agresibong mga lider wala mosunod sa mga balaod bahin sa paghimo o pagpondog daghang armas. Ang mga nasod nga naa nay nukleyar nga mga hinagiban naglumba sa pag-upgrade sa ilang daang mga bomba ug sa paghimog bag-ong mga bomba nga makapatayg daghan kaayong tawo. Ang mga nasod nga sa una walay mga hinagiban nga sama ani, makahimo na karon sa pagpatay ug daghan kaayong kinabuhi.

Kay andam na ang daghang nasod alang sa nukleyar nga giyera, ang kalibotan nahimong peligroso kaayong dapit, bisan sa panahon sa “kalinaw.” Ang Bulletin of the Atomic Scientists nagpasidaan: “Ang Lethal autonomous weapons systems nga makahimo sa ‘pagpatay’ bisag walay tawong nagkontrol o nagdumala makapabalaka gayod.”

 PAGDAGHAN SA MGA SAKIT. Ang siyensiya limitado rag mahimo sa pagprotektar sa atong panglawas. Ang mga hinungdan sa sakit sama sa high blood pressure, sobrang katambok, polusyon sa hangin, ug pag-abuso sa droga nagkadaghan. Daghan ang nangamatay tungod sa dili makatakod nga mga sakit, sama sa kanser, sakit sa kasingkasing, ug diabetes. Nagkadaghan pod ang nag-antos tungod sa ubang sakit, apil na ang sakit sa pangisip. Ug sa di pa dugayng mga tuig, nanunghag kalit ang peligrosong mga sakit nga gipahinabo sa mga virus sama sa Ebola ug Zika. Ang punto: Dili mapugngan sa mga tawo ang pagdaghan sa mga sakit, ug daw walay paglaom nga mapugngan pa kini!

PAGKADAOT SA KINAIYAHAN. Tungod sa mga pabrika, nadaot ang atmospera sa atong planeta. Kada tuig, milyonmilyon ang mangamatay tungod sa polusyon sa hangin.

Ang mga tawo, komunidad, ug ahensiya sa gobyerno nagsigeg pagawas ug hugawng tubig, naglabayg basura gikan sa ospital, hugaw gikan sa agrikultura, mga plastik, ug ubang basura paingon sa dagat. “Kini nga mga basura makadaot sa mga hayop ug tanom sa dagat, ingon man sa mga tawong makakaon ug kontaminadong pagkaon nga gikan sa dagat,” matod sa Encyclopedia of Marine Science.

Ang suplay sa limpiyong tubig nagkagamay sab. Ang taga-Britain nga awtor sa siyensiya nga si Robin McKie nagpasidaan: “Kita nag-atubang ug krisis sa tubig ug kitang tanan apektado niini.” Ang mga politiko miadmitir nga tawo ra poy hinungdan niini ug makahatag nig dakong problema.

ANG GIPAHINABONG KADAOT SA KINAIYAHAN. Ang mga bagyo, buhawi, ug linog miresultag grabeng mga baha, landslide, ug ubang mga kadaot. Daghan kaayo ang namatay o grabeng naapektohan tungod sa gipahinabong kadaot sa kinaiyahan. Gipakita sa usa ka pagtuon nga gihimo sa U.S. National Aeronautics and Space Administration nga dakog posibilidad nga may mahitabong “kusog kaayong mga bagyo, grabeng kainit sa panahon, ug grabeng mga baha ug hulaw.” Ang kinaiyahan kahay motapos sa kinabuhi sa tanang tawo?

Seguradong may nahunahunaan ka nga uban pang grabeng mga hulga sa atong kinabuhi. Pero dili ka makakitag eksaktong tubag sa mga pangutana bahin sa umaabot pinaagi sa pagsusi sa tanang dili maayong mga panghitabo karon. Lagmit ingon pod niana ang isulti sa uban kon bahin sa pagpamati sa mga politiko ug siyentista. Pero sama sa gihisgotan sa unang artikulo, daghan ang nakakitag makapakombinsir nga mga tubag sa mga pangutana bahin sa kahimtang sa kalibotan ug sa umaabot. Asa man makita ang maong mga tubag?