PAGDUMDOM SA KAGAHAPON
Al-Khwarizmi
KON sukdon sa mga tawo ang ilang timbang o kuwentahon ang ilang gipamalit, daghan ang mogamit ug Hindu-Arabic nga numero. Nganong gitawag kinig “Hindu-Arabic”? Tungod kay gituohan nga ang modernong sistema sa numerong 0 ngadto sa 9 naggikan sa India ug nakaabot sa Kasadpan pinaagi sa mga eskolar sa mga tuig 500 ngadto sa 1500 C.E. nga nagsulat niini sa pinulongang Arabic. Panguna kanila mao si Muhammad ibn-Musa al-Khwarizmi nga lagmit natawo sa gitawag karon ug Uzbekistan niadtong mga 780 C.E. Si al-Khwarizmi gibansagan nga “labing hawod sa matematika nga Arabic.” Nganong kana may bansag kaniya?
“HAWOD SA MATEMATIKA NGA ARABIC”
Si al-Khwarizmi nagsulat sa praktikal nga gamit sa mga decimal. Gibatbat ug gipakaylap usab niya ang usa ka paagi sa pagsulbad sa pipila ka problema bahin sa matematika. Gipatin-aw niya kini nga paagi diha sa iyang libro nga The Book of Restoring and Balancing. Gani, ang pulong al-jabr sa ulohan niini nga Arabic, Kitab al-jabr wa’l-muqabala, maoy gibasehan sa Iningles nga pulong algebra. Ug matod pa sa usa ka magsusulat sa siyensiya nga si Ehsan Masood, ang algebra mao “ang bugtong importanteng gamit sa matematika nga naimbento sukad, ug dakog tabang sa tanang natad sa siyensiya.” *
“Daghang henerasyon sa estudyante sa hayskul nag-ingon nga wala na lang unta maghasol si [al-Khwarizmi],” pasiaw sa usa ka awtor. Bisag unsa pay ilang isulti, si al-Khwarizmi miingon nga tumong niya nga ipatin-aw ang
mga paagi aron mapasayon ang pagkuwenta diha sa komersiyo, pagbahin sa panulondon, pagsurbi, ug uban pa.Kasiglohan sa ulahi, si al-Khwarizmi gidayeg sa mga matematiko sa Kasadpan sama ni Galileo ug Fibonacci tungod sa iyang tin-awng eksplinasyon bahin sa mga equation. Tungod sa mga pagpatin-aw ni al-Khwarizmi, mas pang natun-an ang algebra, arithmetic, ug trigonometry. Sa tabang sa trigonometry, nakalkulo sa mga eskolar sa Tungang Sidlakan ang sukod sa anggulo ug mga kilid sa triyanggulo ug napauswag ang pagtuon sa astronomiya. *
Algebra: “Ang bugtong importanteng gamit sa matematika nga naimbento sukad”
Ang nagsunod sa paagi ni al-Khwarizmi nakaimbentog pamaagi sa paggamit ug decimal fraction ug nakamugnag mga teknik sa pagsukod sa gilapdon, gidak-on, ug gidaghanon. Nakauna paggamit niini nga pamaagi ang mga arkitekto ug magtutukod sa Tungang Sidlakan kay sa mga taga-Kasadpan, nga nahibalo lang niini panahon sa mga Krusada. Gidala nila ang maong kahibalo pagpauli nila, sa tabang sa mga bihag nga edukadong Muslim ug mga langyaw.
PAGKAYLAP SA MATEMATIKA NGA ARABIC
Ngadtongadto, ang mga libro ni al-Khwarizmi gihubad sa Latin. Ang Italyanong matematiko nga si Fibonacci (c. 1170-1250), nga gianggaan usab ug Leonardo of Pisa, maoy giila nga nagpakaylap sa Hindu-Arabic nga numero ngadto sa Kasadpan. Nakakat-on siya niini dihang mibiyahe siya sa Mediteranyo ug wala madugay iyang gisulat ang librong Book of Calculation.
Gatosan ka tuig una ang milabay ayha pa mikaylap ang mga eksplinasyon ni al-Khwarizmi. Pero karon, ang iyang pamaagi ug ang mga matematika nga naimbento gikan niini maoy nahimong pundasyon sa siyensiya ug teknolohiya, lakip sa komersiyo ug industriya.
^ par. 5 Sa modernong algebra, ang numero nga wala pa mahibaloi hawasan ug mga letra, sama sa x o y. Pananglitan niini mao ang equation nga x + 4 = 6. Kon kuhaag 4 ang nag-atbang nga numero sa equation, makita nga ang tugbang sa x maoy 2.
^ par. 7 Mga Gregong astronomo ang nakauna sa pagkalkulo sa mga kilid ug anggulo sa triyanggulo. Gigamit sa mga eskolar sa Islam ang trigonometry sa pagtino sa direksiyon sa Mecca. Ang mga Muslim mag-atubang sa Mecca kon mag-ampo. Tradisyon nila nga ang minatay ilubong paatubang sa Mecca ug kon ang mga matadero nga Muslim mag-ihaw ug mananap, mag-atubang pod sila sa Mecca.