DIHA sa kinapusoran sa lasang sa Central African Republic namuyo ang gimahal nga mananap sa nasod nga pipila lang ang nakakita. Giantos namo ang 12-oras nga biyahe diha sa libaongong dalan paingon sa Dzanga-Ndoki National Park, nga protektadong puy-anan sa ihalas nga mga mananap nga nasuok sa habagatan-kasadpan sa nasod, nga nahimutang sa tunga sa utlanan sa Cameroon ug sa Republic of the Congo. Ang among tuyo mao ang pagtan-aw sa aliwas nga si Makumba, ug sa iyang pamilya.

Gisultihan mi sa among guide nga dili mi mobulag sa grupo ug magbantay sa mga elepante, kay ang among agian mao poy agian sa mga elepante adlaw-adlaw sa dihang mangitag makaon. Apan dili lang mga elepante ang kinahanglan namong bantayan. “Kon hasmagan mog aliwas,” nagpasidaan ang among guide, “ayaw mog dagan, duko lang. Dili siya mangunsa; mongulob lang na siya. Ayaw siyag tan-awa sa mata. Nakita nako nga mas maayong mopiyong na lang.”

Kami ug ang among guide gikuyogan ug tracker sa tribo nga BaAka, nga kaliwat sa mga Aeta. Ang hawod  nga nitibong tracker makamatikod kon dunay ihalas nga mananap sa layo, tungod sa baho ug sa mga tingog. Kami gihadyong-hadyongan ug daghan kaayong pirhuwisyong mga buyog. Nagdagan-dagan mig inagpas niya nga gisayon-sayon lang pagsuot-suot ang lasang.

Wala magdugay nakaabot mi sa baga kaayong lasang diin pipila lang ka langyaw ang nakataak. Dayon siya kalit nga mihunong, ug dihay iyang gitudlo nga dakong luna duol sa among giagian. Didto nakita namo ang nangabaling mga bagnot ug nangahapnig nga mga sagbot diin diha niini nagduladula ang gagmayng mga anak sa aliwas, ug diha poy bali nga mga sanga nga kinitkitag panit nga salin sa ilang gikaon nianang buntaga. Misamot ang among kahinam samtang nagpadayon kami sa paglakaw.

Human sa tulo ka kilometros nga pagbaktas, mihinay paglakaw ang among tracker. Aron dili makuratan ang mga aliwas, siya nagtakla-takla. Sa duol, madungog namo ang mga ngulob duyog sa tingog sa sanga nga nangabali. Gikamay kami sa among guide. Iya kaming gisenyasan nga dili magsaba. Kami iyang gipahupo ug mitudlo sa kakahoyan. Mga otso metros sa unahan, among nakita si Makumba!

Ang saba kaayong lasang mikalit paghilom, ug mao ray among madungog ang among dughan nga nagkubakuba. Nakapangutana mi sa among kaugalingon, Hasmagan kaha mi ni Makumba? Gilingi mi ni Makumba ug, human makakita namo, siya nanghuy-ab. Siyempre, nahuwasan mi sa kakulba!

Sa pinulongang Aka ang ngalang Makumba nagkahulogang “Paspas,” apan sa nagtan-aw mi niya, si Makumba lamyat kaayong nagkaon sa iyang pamahaw. Diha sa duol, duha ka gagmayng anak sa aliwas nagdumog ug nagginitikay. Si Sopo, nga napulo pa ka bulan ang edad ug dakog mata, nagduladula duol sa iyang inahan, si Mopambi, nga hinayng magbira niya dihang magpalayo siya. Ang ubang sakop sa pamilya nangharos ug mga dahon ug namaksig panit sa mga sanga o nagduladula, ug mopasiplat kanamo panagsa ug mobalik pagdula.

Paglabayg usa ka oras, panahon na sa pagpauli. Si Makumba daw kaulion pod, ug mingulob kausa, siya mitindog nga nanukod sa iyang dagkong bukton ug misuot sa lasang. Sa pipila ka segundo, ang tibuok pamilya nawala sa among panan-aw. Bisag kadiyot lang mi nga nag-obserbar niining tagsaong mga mananap, halandomon kaayo ang among kasinatian uban nila.