Mga Hinungdan sa Kapintasan

DAGHAG hinungdan ang kapintasan. Ug sagad, dili kini ikapasangil sa usa lang ka butang, sama sa mga kauban, kalingawan, o kasilinganan. Tingali daghan pang butang ang nalangkit, lakip ang mosunod.

Pagkawalay-paglaom ug kaguol. Ang tawo usahay mapugos sa paghimog kapintasan kon sila gidaogdaog, gipihig, sinalikway, o pobre o kon sila mobati nga wala na silay mahimo sa ilang kinabuhi.

Magubtanong kiling sa mga tawo. Sama sa nagakahitabo diha sa mga dula, ang mga tawo morag dili na managana sa paghimog daotan. Ngano? Sila “dili na makahinumdom sa ilang mga prinsipyo ug moreaksiyon dayon kon mahagit,” nag-ingon ang librong Social Psychology. Ang laing basahon nag-ingon nga kining mga tawhana morag mga robot nga walay utok, nga mawad-an ug “pagbati nga makitawhanon.”

Pagdumot ug kasina. Ang unang narekord nga pagpatay sa kasaysayan gihimo sa tawo nga ginganlag Cain. (Genesis 4:1-8) Kay nasina ug nagdumot, gipatay niya ang iyang igsoon—bisag gipasidan-an siya sa Diyos sa pagpugong sa iyang pagbati ug gisaaran nga panalanginan siya kon siya mosunod. Tinuod gayod ang giingon sa Bibliya: “Kon diin anaa ang pangabugho ug pagkamatigion, anaa ang kasamok ug ang tanang mangil-ad nga butang”!—Santiago 3:16.

 Pag-abuso sa alkoholikong ilimnon ug droga. Ang pag-abuso niini dili lang makadaot sa lawas ug hunahuna kondili makabalda usab sa obra sa parte sa utok nga nagkontrolar sa emosyon. Tungod niini, ang tawong hubog o adik may tendensiya nga mahimong bayolente ug moreaksiyon dayon kon mahagit.

Luag nga sistema sa hustisya. “Tungod kay ang hukom batok sa usa ka daotang buhat wala dayon ipahamtang, mao nga ang kasingkasing sa mga anak sa mga tawo bug-os nga napunting sa pagbuhat ug daotan,” nag-ingon ang Ecclesiastes 8:11. Ang huyang, dili epektibo, o korap nga mga sistema sa hustisya makahaling ug kapintasan.

Bakak nga relihiyon. Ang relihiyon sagad nalangkit sa kapintasan, lakip sa kapintasan sa mga sekta ug terorismo. Apan dili lang ang mga siradog hunahuna, ekstremista, ug mga panatiko maoy mabasol. Sa miaging duha ka gubat sa kalibotan, ang mga membro sa dagkong relihiyon—dili Kristiyano ug nag-angkong Kristiyano—nagpinatyanay, nga sagad gipaluyohan sa mga lider sa ilang simbahan. Kini nga mga buhat makapasuko sa Diyos.—Tito 1:16; Pinadayag 17:5, 6; 18:24.

Sanglit daghang butang nga nagdasig ug naghimaya sa kapintasan, posible bang mahimong makigdaiton ang tawo niini nga kalibotan? Oo, sama sa makita unya nato.

[Kahon sa panid 6]

KAPINTASAN MAGSUGOD SA ATONG KAUGALINGON

Bisan tuod daghag hinungdan ang kapintasan, ang pangunang hinungdan niini mao ra usab ang atong kaugalingon. Ngano? Si Jesu-Kristo, nga nakasabot kaayo sa kasingkasing sa tawo, miingon: “Gikan sa kasingkasing sa mga tawo, ang makadaot nga mga pangatarongan mogula: mga pakighilawas, mga pagpangawat, mga pagbuno, mga pagpanapaw, mga hakog nga pangibog, mga buhat sa pagkadaotan, panglimbong, malaw-ayng panggawi, mata nga masinahon, pagpasipala, pagkamapahitas-on, pagkadili-makataronganon.” (Marcos 7:21, 22) Atong mapukaw ang maong dili maayong mga kiling kon kita pirmeng motan-aw, mamati, o maghunahunag daotan.—Santiago 1:14, 15.

Sa laing bahin, kon pun-on nato ang atong hunahuna ug maayong mga butang, sama nianang gihisgotan sa artikulo sa panid 8, atong ‘mapatay’ ang daotang mga pangibog ug atong mapalambo ang maayong mga hiyas. (Colosas 3:5; Filipos 4:8) Unya ang Diyos motabang kanato aron ‘mahimong kusganon ang atong pagkatawo.’—Efeso 3:16.

[Kahon sa panid 7]

KAPINTASAN NAKAPALIBOG SA MGA EKSPERTO

Nganong ang gidaghanon sa pagpatay diha sa ubang nasod maoy 60 ka pilo nga mas taas kay sa ubang nasod? Nganong ang mga gubat ug ubang matang sa kapintasan nahimo nang bahin sa kasaysayan sa tawo? Daghan ang makapalibog nga mga pangutana apan pipila lang ang makapakombinsir nga mga tubag.

Ang ubang tigdukiduki nag-ingon nga ang kakabos ug kawalay-kaangayan makapukaw ug kapintasan. Sumala sa ubang datos, mga 90 porsiyento sa tanang nangamatay tungod sa kapintasan, lakip ang paghikog, nahitabo diha sa kabos nga mga nasod ug mas daghan ang krimen diha sa pobreng mga lugar sa siyudad. Apan mas bayolente ba gayod ang mga kabos? O mas daghan ba silag giantos nga kapintasan tungod kay ang ilang mga komunidad dili makaarang ug maayong sistema sa pagpatunhay ug kalinaw? Ang Calcutta, India, maoy usa sa mga dapit nga milyon-milyon ang nag-ilaid sa kakabos. Pero kini maoy usa sa mga dapit nga kinaubsan ug gidaghanon sa pagpatay.

Ang uban nangatarongan nga ang pagkadaling mabatonan sa mga pusil makapabayolenteg samot sa mga tawo. Siyempre, ang tawong bayolente mas kuyaw kon duna siyay pusil. Apan nganong ang ubang komunidad mas daghan man ug tawong bayolente? Ang mga eksperto naglibog usab niini.