ANG karaang Babilonya, nga nahimutang sa tabunok nga kapatagan mga 50 milyas (80 kilometros) habagatan sa modernong-Baghdad, makapahingangha gayod. Tungod sa dagko kaayong doble nga paril ug sa lapad nga trinseras niini, kini daw dili mapukan. Ang siyudad gibantog tungod sa maanindot nga mga templo ug sa mga tanaman diha sa mga atop ug beranda sa palasyo (hanging garden). Ang Babilonya gitawag nga usa sa labing bantogang siyudad sa karaang panahon.

Sa kasaysayan sa Bibliya, gitawag kinig “Agalong Babaye sa mga Gingharian” ug kaulohan sa ikatulong gahom sa kalibotan. (Isaias 47:5) Sama sa Imperyo sa Ehipto ug Asirya nga nag-una niini, ang Imperyo sa Babilonya may hinungdanong papel sa kasaysayan sa Bibliya. Busa ang giingon niini mahimo natong itandi sa sekular nga mga reperensiya.

Ang basahon sa Bibliya nga Daniel nag-ingon nga dihay naghari kaniadto sa Babilonya nga ginganlag Belsazar. (Daniel 5:1) Apan, ang pipila ka sekular nga reperensiya nag-ingon  nga si Belsazar, bisan tuod taas ug posisyon, wala gayod mahimong hari. Nasayop ba ang Bibliya? Ang mga arkeologo nakakalot ug daghang silindrong kulonon diha sa mga gun-ob sa Ur sa Mesopotamia. Ang kinulit diha sa usa ka silindro naglakip sa pag-ampo ni Haring Nabonido sa Babilonya alang kang “Bel-sar-ussur, nga akong kamagulangang anak.” Gipamatud-an sa ulahing mga nakalotan nga si Belsazar “nagsilbing halili nga magmamando sa kapig katunga sa gidugayon sa pagmando sa iyang amahan,” matod pa sa New Bible Dictionary, “diin nianang panahona ang iyang posisyon sama gayod sa usa ka hari.”

Gipakita usab sa kasaysayan nga ang karaang Babilonya maoy relihiyoso kaayong siyudad diin kaylap ang astrolohiya ug pagpanagna. Pananglitan, sa Ezequiel 21:21, atong mabasa nga ang hari sa Babilonya midangop sa pagpanag-an aron matino kon sulongon ba niya ang Jerusalem. Ang hari ‘misusi sa atay,’ nag-ingon ang Bibliya. Nganong sa atay man? Ang mga Babilonyanhon naggamit niini aron sa pagpangitag tilimad-on. Ang librong Mesopotamian Astrology nag-ingon nga sa usa lamang ka dapit sa karaang Babilonya, ang mga arkeologo nakakaplag ug “32 ka hulad sa mga atay [nga gama sa yutang kulonon], nga gikulitag” mga tilimad-on.

Ang inilang arkeologo nga si Nelson Glueck miingon: “Nangubkob ko sulod sa trayenta ka tuig dala ang Bibliya ug palita, ug maylabot sa kasaysayan wala gayod masayop ang Bibliya.”

Unsay imong reaksiyon kon dunay moingon nga ang dagkong kaulohan​—sama sa Beijing, Moscow, o Washington, D.C.—​maawaaw ug dili na puy-an? Seguradong dili ka makatuo. Apan mao kanay nahitabo sa karaang Babilonya. Mga 200 ka tuig nga abante, sa mga tuig 732 B.C.E., giinspirar ni Jehova nga Diyos ang Hebreohanong manalagna nga si Isaias aron isulat ang tagna bahin sa pagkapukan sa gamhanang siyudad sa Babilonya. Siya misulat: “Ang Babilonya, ang dayandayan sa mga gingharian, . . . mahisama gayod sa dihang gipukan sa Diyos ang Sodoma ug Gomora. Siya dili na gayod pagapuy-an, ni siya magapuyo sa sunodsunod nga mga kaliwatan.”​—Isaias 13:19, 20.

Apan nganong gitagna man sa Diyos ang kalaglagan sa Babilonya? Sa 607 B.C.E., ang kasundalohan sa Babilonya naglaglag sa Jerusalem ug nagbihag sa mga nahibiling buhi ug nagmaltratar kanila. (Salmo 137:8, 9) Ang Diyos nagtagna nga antoson kini sa iyang katawhan sulod sa 70 ka tuig tungod sa ilang daotang mga binuhatan. Dayon luwason sila sa Diyos ug ipasig-uli sila sa ilang yutang-natawhan.​—Jeremias 25:11; 29:10.

Sumala sa gitagna sa Diyos, pagka 539 B.C.E.​—sa dihang talitapos na ang 70 ka tuig nga pagkadestiyero sa Juda—​ang daw dili-malumpag nga siyudad sa Babilonya gipukan sa kasundalohan sa Medo-Persia. Sa ngadtongadto, ang siyudad nahimong tapok sa kagun-oban​—sumala sa  gitagna. Walay tawo nga makatagna nianang talagsaong kalamposan. Sa walay duhaduha, ang katakos sa pagtagna bahin sa umaabot nga mga panghitabo nagpakita nga ang Awtor sa Bibliya​—ang matuod nga Diyos, si Jehova—​lahi kang bisan kinsang diyos.​—Isaias 46:9, 10.

Apan aduna pay laing tagna nga natuman sa atong adlaw sa talagsaong paagi. Ang tagna naglangkit kang Haring Nabucodonosor sa Babilonya ug sa iyang damgo bahin sa usa ka dako kaayong larawan. Ang lawas niini nga larawan gibahin sa lima​—ang ulo, dughan ug mga bukton, tiyan ug mga paa, mga bitiis, ug mga tiil—​nga ang matag usa gama sa lainlaing metal. (Daniel 2:31-33) Kini naghawas sa sunodsunod nga mga kagamhanan, o mga gingharian, nga nagsugod sa Babilonya ug nagpadayon hangtod sa Anglo-Amerikanong Gahom sa Kalibotan, ang ikapito diha sa kasaysayan sa Bibliya.​—Daniel 2:36-41.

Si Daniel nagbutyag nga sa tiil ug mga tudlo sa tiil niini nga larawan, adunay talagsaong kausaban sa materyales. Sa unsang paagi? Ang lunsay nga metal gipulihag puthaw nga sinagolag basa nga yutang-kulonon. Sa pagpatin-aw niana, si Daniel miingon kang Nabucodonosor: “Sanglit imong nakita ang puthaw nga sinagolan sa basa nga yutang-kulonon, kini sila masagol sa mga kaliwat sa katawhan; apan kini sila dili magkatapot ang usa sa usa, ingon nga ang  puthaw dili mosagol sa inumol nga yutang-kulonon.” (Daniel 2:43) Oo, ang panagsagol sa puthaw ug yutang-kulonon maoy huyang nga kombinasyon; kini dili motapot sa usag usa. Tukma gayod kining naghulagway sa kalibotan karon nga nabahinbahin tungod sa politika!

Gibutyag usab ni Daniel ang laing hinungdanong panghitabo. Nakita ni Haring Nabucodonosor sa iyang damgo ang usa ka bato nga gisapsap gikan sa usa ka dakong bukid. Kini “mihapak sa larawan diha sa mga tiil niini nga puthaw ug sa inumol nga yutang-kulonon ug midugmok niini.” (Daniel 2:34) Unsay kahulogan niana? Si Daniel mismo nagtubag: “Sa mga adlaw nianang mga haria [panahon sa pagmando sa kataposang gahom sa kalibotan] ang Diyos sa langit magatukod ug usa ka gingharian nga dili gayod malumpag. Ug ang maong gingharian dili igapasa ngadto sa lain nga katawhan. Kini magadugmok ug magatapos niining tanang gingharian, ug kini mobarog hangtod sa panahong walay tino.” (Daniel 2:44) Ang maong tagna nagpunting sa usa ka Gingharian nga dili sama sa bisan unsang gobyerno nga gitukod sa tawo. Ang Hari niini mao si Jesu-Kristo, ang Mesiyas. Sumala sa gihisgotan sa nag-unang mga artikulo niini nga serye, pagalaglagon ni Jesus si Satanas ug ang tanang sumusunod niini, tawhanon ug espirituhanon, sa ingon magpatunghag kalinaw ug panaghiusa sa tibuok uniberso.​—1 Corinto 15:25.