Kon Unsay Angayng Himoon Niadtong Nganga Mosulti

“Sa dihang magnganga ko, nerbiyoson ko ug dili na hinuon ko makalitok ug tarong. Malisdan kaayo ko sa akong kahimtang ug wala ko mahibalo kon unsay angayng himoon. Kas-a, nagpakitambag ko sa usa ka psychologist ug siya miingon nga kinahanglan kong manarato—kay ang pagpakigsekso makapauswag kono sa akong pagsalig sa kaugalingon! Siyempre, wala ako motuo niana. Gusto nako nga dawaton ko sa mga tawo kon unsa ako.”—Rafael, 32 anyos.

HANDURAWA nga sa dihang molukat lang kag tiket sa bus mamugnaw na ka ug magnganga. Mabalikbalik nimog litok ang sinugdanan sa mga pulong. Ingon niana ang mga 60 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan—1 sa matag 100. * Sagad sila gitamay ug gipihig. Isipon pa gani sila nga menos ug pangutok kay ilisan nilag sayon nga mga pulong ang mga pulong nga lisod litokon.

Unsa ang hinungdan niini? Matambalan ba kini? Duna ba silay mahimo aron moarang-arang ang ilang paglitok? Sa unsang paagi makatabang ang uban?

Unsa ang mga Hinungdan?

Ang ubang tawo kaniadto nagtuo nga daotang mga espiritu ang hinungdan sa pagnganga, busa kinahanglan kining hinginlan. Niadtong mga tuig 500 ngadto sa 1500, ang dila maoy gituohang nakaingon niini. Unsay ilang gihimo? Ila kining pasoan ug silihan! Sa ulahing mga siglo, putlon sa doktor ang pipila ka ugat ug unod sa dila ug tangtangon pa gani ang tonsil. Apan kining ngilngig nga mga paagi wala mosaler.

Gipakita sa modernong panukiduki nga lagmit daghan ang hinungdan sa pagnganga. Ang usa niana mao ang tensiyon. Ang pagnganga mapanunod usab sanglit mga 60 porsiyento sa mga nganga may paryente nga ingon niana. Dugang pa, gipakita diha sa mga resulta sa pag-eksamin pinaagig CT scan ug MRI nga lagmit ang utok sa mga nganga lahi ug paagi sa pagproseso sa mga pulong. Ang uban “lagmit mosulti na sa dili pa modiktar ang utok kon unsaon paglitok ang mga pulong,” matod ni Dr. Nathan Lavid diha sa iyang librong Understanding Stuttering. *

Busa sukwahi sa gituohan kaniadto, dili ang utok ang pangunang hinungdan sa pagnganga. “Sa ato pa, ang hunahuna walay koneksiyon sa pagnganga, ug dili mosaler ang basta pag-awhag sa nganga sa paglitok ug tarong,” miingon ang librong No Miracle Cures. Hinunoa, basig ma-trauma na hinuon siya tungod sa iyang kahimtang. Pananglitan, basin mahadlok na siyang mosulti atubangan sa daghang tawo o kaha sa telepono.

 Tabang Alang Niadtong Nagnganga

Ang katingalahan kay kining mga tawhana sagad dili magnganga sa dihang mokanta, mohunghong, mosulti sa ilang kaugalingon o sa ilang mga binuhi, mosulti uban sa grupo, o sa dihang mosundog sa sinultihan sa uban. Dugang pa, 80 porsiyento sa mga batang nganga maulian ra ngadto-ngadto. Apan komosta ang 20 porsiyento kanila?

Karon dunay mga programa nga makatabang aron moarang-arang ang paglitok sa nganga. Ang pipila ka teknik mao ang pagrelaks sa apapangig, ngabil, dila, ug sa pagginhawag lawom. Mahimong bansayon usab ang pasyente sa pagginhawa ayha mosulti. Tingali awhagon usab siya nga dugayon paglitok ang mga vowel ug ang pipila ka consonant. Sa dihang moarang-arang na ang iyang paglitok, mahimo ra usab nga ibalik sa normal ang gipaspason sa iyang pagsulti.

Sulod lang sa pila ka oras, makakat-on na ang pasyente sa mga teknik. Apan sa aktuwal nga kahimtang, kon siya tensiyonado, magnganga siya ug lagmit kinahanglag taas nga panahon sa pagpraktis.

Kanus-a angayng sugdan pagbansay ang bata? Imo ra bang hulaton hangtod mawala ang iyang kanganga? Ang mga panukiduki nagpakita nga duolag 20 porsiyento sa mga batang nagnganga nga wala pay singko anyos naulian ra sa ngadto-ngadto. Apan ang librong No Miracle Cures miingon nga “sa dihang sayis anyos na ang bata, lagmit dili siya maulian kon walay speech therapy.” Busa, “ang mga batang nganga kinahanglang ipatan-aw dayon sa speech-language pathologist,” midugang ang maong libro. Sa 20 porsiyento sa mga batang nganga hangtod pagdako, gibanabana nga 60 ngadto sa 80 porsiyento kanila ang natabangan sa speech therapy. *

Magmakataronganon

Si Robert Quesal nga usa ka speech pathologist ug may problema usab sa pagnganga  miingon nga may higayong magnganga gyod ka. Si Rafael nga gihisgotan sa sinugdanan nganga gihapon usahay, apan miarang-arang ang iyang kahimtang. Siya miingon: “Mogawas ang akong pagkanganga sa dihang mobasa o mosulti ko atubangan sa daghang tawo, o kaha sa dihang duna koy kaubang maanyag nga babaye. Sa primero maulaw ko kay kataw-an ko sa uban. Apan karon, naningkamot ko nga madawat ang akong kahimtang ug dili kaayo mabalaka sa isulti sa uban. Busa kon magnganga ko, ako ra kining kataw-an ug paningkamotan nako nga marelaks ug mopadayon sa pagsulti.”

Ang giingon ni Rafael maoy sama sa komento sa The Stuttering Foundation of America nga “ang pagkahimong relaks mas makatabang kay sa pagkabalaka nga basig magnganga ka.”

Daghan niadtong nagnganga ang nagmalipayon gihapon. Nasikat pa gani ang uban sama kang Sir Isaac Newton nga usa ka siyentista, Winston Churchill nga usa ka politiko sa Britain, ug James Stewart nga usa ka artista sa America. Ang uban mihanas sa pagtugtog ug instrumento, pagkapintor, o sa pagkat-on ug sign language. Busa, kita nga walay depekto sa pagsulti angayng magpabili sa ilang mga paningkamot. Ato silang dasigon ug suportahan kutob sa atong maarangan.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 13]

UNSAY IMONG IKATABANG NIADTONG NAGNGANGA?

● Magmakalmado ug ayaw pagdalidali. Ang paspas ug tensiyonado nga paagi sa kinabuhi karon sagad makapasamot sa problema.

● Imbes ingnan ang nagnganga nga dili magdalidali sa pagsulti, mas maayo nga ipakita nimo nga ikaw wala magdalidali sa pagsulti. Paminawi siya ug ayaw pagsagbat. Pasagdi siya nga taposon ang iyang ginasulti una ka motubag.

● Likayi ang pagpanaway ug pagpangoreksiyon. Ipakita sa imong tinan-awan, ekspresyon sa nawong, aksiyon, ug mga pulong, nga ikaw interesado sa iyang ginasulti ug dili sa paagi sa iyang pagsulti.

● Ayaw pagpakaaron-ingnon nga wala ka mahibalo sa iyang depekto. Ang simpleng pahiyom ug simpatiya makatabang nga mobati siya nga komportable. Mahimo kang moingon: “Usahay malisdan ta pagsulti sa gusto natong isulti.”

● Labaw sa tanan, ipabati kaniya nga nakasabot ka sa iyang kahimtang.

[Kahon/Hulagway sa panid 14]

“WALA NA KAAYO KO MAGNGANGA”

Si Víctor, kinsa nganga sulod sa daghang tuig tungod sa grabeng problema sa iyang pamilya, naulian bisag wala mag-speech therapy. Ingong Saksi ni Jehova, nagpaenrol siya sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo nga ginahimo kada semana diha sa matag kongregasyon. Ang maong tunghaan wala magtanyag ug speech therapy, apan tabangan niini ang mga estudyante nga mapauswag ang ilang katakos sa pagsulti ug ang ilang pagsalig sa kaugalingon.

Ang librong gigamit mao ang Pahimusli ang Edukasyon sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo. Ubos sa ulohang “Pagsagubang sa Pagnganga,” ang libro nagkanayon: “Hinungdanon nga padayong maningkamot. . . . Kon ikaw mopakigpulong, pangandam ug maayo. Ibug-os ang imong pagtagad sa imong paagi sa pagsulti. . . . Kon mosugod ka sa pagnganga samtang magasulti, nan, kutob sa mahimo, hupting kalmado ang imong tingog ug panggawi. Irelaks ang kaunoran sa imong apapangig. Gamit ug mugbong mga tudling-pulong. Menosi ang paggamit sa mga pangsal-ot sama sa ‘um’ ug ‘ah.’”

Nakatabang ba ang maong tunghaan kang Víctor? Siya miingon: “Mas gihatagan nakog dakong pagtagad kon unsa ang akong isulti, ug dili ang paagi sa akong pagsulti, maong wala na ko magsigeg hunahuna sa akong depekto. Kanunay sab kong magpraktis. Ug anam-anam nga namenosan ang akong pagnganga.”