Himsog nga Inahan, Himsog nga Masuso

ANG tawhay ug himsog, bag-ong nahimugsong bata gikugos sa iyang inahan. Ang amahan malipayon kaayo. Tungod kay kining malipayong okasyon mahitabo man sa milyon-milyong higayon matag tuig, mahimong dili kaayo hatagag dakong importansiya ang normal nga pagpanganak. Kay normal man nga manganak, nan, unsa may angayng kabalak-an?

Ingnon ta nga ang pagpanganak kasagarang walay problema, apan dili sa tanang panahon. Busa himoon gayod sa maalamong mga ginikanan ang gikinahanglang mga panagana aron walay mga komplikasyong mahitabo. Pananglitan, mangutana sila bahin sa mga hinungdan sa mga problema sa pagpanganak, mangita silag maayong pag-atiman sa dili pa manganak, ug mohimo silag simpleng mga paagi aron mamenosan ang mga problema panahon sa pagbati ug pagpanganak. Usa-usahon nato paghisgot kining mga puntoha.

Mga Hinungdan sa mga Problema sa Pagpanganak

Usa ka hinungdan sa mga problema sa pagpanganak alang sa inahan ug sa masuso mao ang kakulag pag-atiman panahon sa pagsabak. Ang konsultant nga doktor diha sa neonatal care unit sa Prince of Wales Hospital sa Hong Kong nga si Dr. Cheung Kam-lau nag-ingon nga “delikado kaayo ang pagsabak sa mga inahan kon dili sila magpa-prenatal.” Siya miingon usab nga “kadaghanan  niini nga mga inahan nagtuo nga makapanganak silag himsog ug tambokon nga mga bata, apan dili gayod ingon niana kanunay ang mahitabo.”

Mahitungod sa mga problema nga makaapektar sa mga inahan, ang Journal of the American Medical Women’s Association nag-ingon nga “ang pangunang hinungdan sa kamatayon sa inahan dihang manganak” mao ang sobrang pagdugo, may nagbabag sa puwerta o kaha gamayg puwerta, impeksiyon, ug dili normal nga pagtaas sa presyon sa dugo. Apan adunay daghang epektibong mga paagi sa pagtambal ug kasagaran “ang modernong paagi sa pagtambal . . . wala magkinahanglag modernong mga aparato,” matod pa sa basahon.

Ang mabatonan dayon nga pag-atiman makasalbar usab ug daghang bata. Ang UN Chronicle nagtaho nga “mga 70 porsiyento sa kamatayon sa mga bag-ong nahimugso masanta unta kon ang tanang inahan ug mga bag-ong nahimugso” nahatagan ug “epektibo ug naandang paagi sa pagtambal nga wala magkinahanglag modernong mga aparato.” Apan sa pagkaalaot, daghang inahan walay hibangkaagan ug walay tagad dihang magsabak, nagtaho ang Philippines News Agency.

Labing Maayong Prenatal nga Pag-atiman sa Inahan ug sa Gisabak

“Ang himsog nga inahan manganak ug himsog nga masuso,” matod sa UN Chronicle. Nahibaloan usab nga kon ang inahan dili makadawat ug regular nga medikal nga pag-atiman o wala makadawat niana panahon sa iyang pagsabak, pagpanganak, ug human sa pagpanganak, mao man usab ang iyang masuso.

Diha sa ubang mga nasod tingali maglisod ang mga mabdos sa pagkadawat ug medikal nga pag-atiman. Tingali kinahanglan siyang mobiyaheg layo, o wala siyay kuwartang ibayad sa doktor ug sa tambal. Bisan pa niana, labing maayo kon ang mabdos magpa-prenatal. Hinungdanon kini ilabina alang sa usa ka babaye nga nagtuman sa mga pagtulon-an sa Balaang Bibliya, nga nag-ingon nga ang kinabuhi sa tawo sagrado, lakip ang kinabuhi sa tagoangkan.—Exodo 21:22, 23; a Deuteronomio 22:8.

Ang maayo bang pag-atiman nagpasabot nga kinahanglang magpatan-aw sa doktor kada semana? Dili. Bahin sa pipila ka kasagarang mga komplikasyon nga motungha panahon sa pagsabak ug pagpanganak, ang World Health Organization (WHO) “nakadiskobre nga ang mga babaye nga magpatan-aw sa ilang doktor upat ka higayon lang panahon sa ilang pagsabak” may maayong mga resulta nga “sama niadtong nagpatan-aw ug doktor sa 12 ka beses o kapin pa.”

Kon Unsay Mahimo sa mga Doktor

Aron dakog purohan nga mabuhi ang inahan ug ang iyang gisabak, ang mga doktor sa panglawas, ilabina kadtong mga espesyalista, nagsunod niini:

◼ Ilang susihon ang medikal nga kaagi sa pasyente ug eksaminon siya aron masuta ug mapugngan ang mga komplikasyon nga mahitabo unya sa inahan ug sa iyang gisabak.

◼ Tingali magkuha silag mga sampol sa dugo ug ihi sa pagsusi sa mga problema sama sa anemya, impeksiyon, Rh incompatibility, ug sakit. Lakip niining mga sakita tingali mao ang diabetes, rubella, sakit nga mapasa pinaagig pagpakigsekso, ug sakit sa kidney nga makapataas sa presyon sa dugo.

◼ Kon nahiangay sa pasyente ug kon modawat siya, mahimong morekomendar silag mga bakuna sama sa bakuna para sa trangkaso, tetanus, ug Rh incompatibility.

 ◼ Mahimong moreseta usab silag mga bitamina, ilabina ang folic acid.

Kon makita sa doktor ang risgo nga nalangkit sa pagsabak ug maghimog gikinahanglang mga panagana—o tabangan ang inahan sa paghimo niini—dako gayod ug posibilidad nga maayog lakat ang inahan ug ang iyang gisabak.

Pagpakunhod sa mga Risgo Panahon sa Pagbati ug Pagpanganak

“Ang labing delikadong panahon alang sa mabdos mao ang pagbati ug pagpanganak,” miingon si Joy Phumaphi, asistant direktor kanhi sa Family and Community Health sa WHO. Unsay mahimong himoon aron wala unyay mahitabong seryosong mga problema, bisan ang makapatay ug kinabuhi nga problema, panahon sa pagpanganak? Sa pagkatinuod, simple lang ang mga lakang, apan kinahanglang himoon kini daan. b Importante gayod kini alang niadtong dili magpaabonog dugo tungod sa pinasukad sa Bibliya nga mga katarongan o alang niadtong dili gustong magpaabonog dugo tungod sa sakit nga dala niini.—Buhat 15:20, 28, 29.

Paneguroon gayod niini nga mga pasyente nga ang mga doktor o mananabang nahibalo ug eksperyensiyado gayod sa pagpadapat sa mga tambal nga kapuli sa pag-abonog dugo. Dugang pa, maayong tinoon sa umaabot nga mga ginikanan kon ang ospital ug ang maternity mokooperar ba gayod. c Aniay duha ka maayong ipangutana sa  mga doktor: 1. Unsay imong himoon kon ang inahan o ang masuso mawad-an ug daghang dugo o kon dunay ubang mga komplikasyon? 2. Kon wala ka inigpanganak, unsaon nimo pagseguro nga sundon sa imong kapuling doktor ang akong gusto?

Siyempre ang babayeng maalamon magpasusi sa iyang doktor sa pagtino nga taas-taas ang iyang blood count o gidaghanon sa dugo sa dili pa magbati, apan sulod gihapon sa normal nga gidaghanon. Aron mahimong igo ang gidaghanon sa dugo sa pasyente, ang doktor mahimong moreseta ug iron, folic acid ug ubang mga bitamina B.

Tagdon usab sa doktor ang ubang mga butang. Pananglitan, nakita ba diha sa pagpa-prenatal sa pasyente nga may problema siya sa panglawas nga kinahanglang tagdon? Kinahanglan bang maglikay siya nga magtindog kanunay? Kinahanglan bang mopahulay pa gayod siya? Maayo ba kon magpaniwang o magpatambok siya o kinahanglan bang mag-ehersisyo siyag dugang? Ug kinahanglan bang hatagan niyag dugang atensiyon ang paghinlo sa iyang lawas, lakip ang iyang baba?

Gipakita sa mga pagtuon nga kon may sakit sa lagos ang nagsabak, mahimong makaagom siyag preeclampsia, usa ka seryosong komplikasyon sa lawas nga naglangkit ug kalit nga pagtaas sa presyon sa dugo, grabeng paglabad sa ulo, ug edema (pagpanghupong tungod sa sobrang tubig sa lawas). d Ang preeclampsia mahimong moresulta ug ahat nga pagpanganak nga maoy pangunang hinungdan sa kamatayon sa gisabak ug sa inahan, ilabina diha sa pobreng mga nasod.

Tagdon gayod sa mapanagan-ong doktor ang tanang simtoma sa impeksiyon sa usa ka mabdos. Ug kon ang inahan magbati nga wala sa panahon, ang doktor mosugyot nga siya magpaospital dayon, nga makaluwas sa iyang kinabuhi.

Si Dr. Quazi Monirul Islam, direktor sa Department of Making Pregnancy Safer sa WHO, miingon: “Gipameligro sa mga babaye ang ilang kinabuhi aron makahatag ug kinabuhi.” Apan ang maayong medikal nga pag-atiman panahon sa pagsabak, pagpanganak, ug human sa pagpanganak makatabang sa pagsanta sa mga komplikasyon ug kamatayon. Labaw sa tanan, kon gusto kang makabatog himsog nga masuso, kinahanglang maningkamot ka nga mahimong himsog nga inahan.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 27]

Sumala sa gibanabanang gidaghanon nga gipatik niadtong Oktubre 2007, usa ka babaye ang mamatay halos kada minuto—536,000 matag tuig—tungod sa mga problema nga nalangkit sa pagsabak.—United Nations Population Fund

[Blurb sa panid 28]

“Matag tuig 3.3 milyones ka bata ang mahimugsong patay ug kapin sa 4 milyones ka bata ang mamatay sulod sa 28 ka adlaw human mahimugso.”—UN Chronicle

[Kahon sa panid 29]

 PAGPANGANDAM PANAHON SA PAGSABAK

1. Pagpilig ospital, doktor, o mananabang pinaagi sa pagpanusi-susi daan.

2. Pakonsulta kanunay sa imong doktor o mananabang, ug suora sila.

3. Atimana pag-ayo ang imong panglawas. Kon mahimo, pagtomar ug mga bitamina nga para sa mabdos, apan ayaw pagtomar ug tambal nga wala ireseta sa imong doktor. Mas maayong likayan ang makahubog nga ilimnon. “Bisan pag dako kaayog posibilidad nga madaot ang gisabak kansang inahan kusog moinom, wala pa gayod matino kon unsa ka daghan ang mahimong imnon sa babayeng nagsabak,” nag-ingon ang National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

4. Kon magbati ka nga dili pa panahon (wala pay siyam ka bulan), pakonsulta dayon sa imong doktor o mananabang. Kon himoon nimo kini, malikayan ang ahat nga pagpanganak ug ang mga komplikasyon niini. e

5. Isulat ang imong mga desisyon maylabot sa medikal nga pag-atiman ug tipigi kini. Pananglitan, nakita sa daghan nga mapuslanon ang paghupot ug napil-apan nga durable power of attorney (DPA) nga kard. Pakisusi kon unsay gigamit ug gidawat sa balaod sa imong nasod.

6. Human sa pagpanganak, atimana ang imong panglawas ug ang panglawas usab sa imong anak, ilabina kon siya ahat nga nahimugso. Pakonsulta dayon sa doktor kon duna kay mamatikdang problema.

[Footnote]