‘Paglusot Diha sa Mata sa Dagom’

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

NALIPAY ang mga opisyal sa navy sa dihang nadiskobrehan sa mga eksplorador nga taga-Britanya ang Bass Strait niadtong 1798. Ang biyahe paingon sa Sydney gikan sa Inglaterra mas duol ug 1,100 kilometros kon moagi sa Bass Strait, nga nag-ulang sa Tasmania gikan sa Australia.

Ugaling lang ang Bass Strait maoy usa sa baloron kaayong dagat sa kalibotan. Tungod sa kusog nga hangin sa kasadpan, kusog nga sulog, ug sa giladmong 50 ngadto sa 70 ka dupa, ang mga balod hilabihan ka dagko mao nga kuyaw kaayong moagi dinhi. Peligroso usab ang hait nga mga bato sa kagaangan sa King Island, nga nahimutang sa tunga sa hiktin nga dagat diha sa kasadpang entrada niini.

Ang pagnabigar karon sa Bass Strait dili na lisod. Apan dili ingon niini ang kahimtang panahon sa de-layag nga mga barko ug niadtong dili pa moderno ang mga gamit sa pagnabigar. Ang pagnabigar sa kasadpang entrada niini nga dagat kulba gayod, nga samag ‘naglusot diha sa mata sa dagom.’

Pagnabigar sa Laktod nga Ruta

Sa sayong bahin sa katuigan sa 1800, nabigaron ug lima ka bulan ang 19,000 kilometros nga gilay-on gikan sa Inglaterra paingon sa silangang Australia, ug ang biyahe makanerbiyos gayod! Kasagaran, ang gatosan ka pasahero​—kadaghanan mga lalin ug mga kriminal—​nagpunsisok sa ilalom sa barko ug makaluluoy kaayog kahimtang. Daghang pasahero gidagat, walay saktong kaon, nangasakit, ug napirhuwisyo sa duma, dugho, ug ilaga. Daghan ang nangamatay sa biyahe. a Bisan pa niana, ang paglaom nga makabaton ug mas maayong kinabuhi maoy nakapadasig sa mga pasahero.

Sa 1852, dili na kaayo lisod ang pagnabigar diha niana sa dihang nakadiskobre si Kapitan James (Bully) Forbes ug laktod nga ruta. Si Forbes wala moagi sa 39th parallel (naandang ruta), nga morag ang kinaduolang ruta paingon sa Australia nga moagi diha sa habagatang bahin sa Indian Ocean, ug tungod niini napaduol siya sa Antartika. Bisan pa sa dagkong yelo ug higanteng mga balod, ang barko ni Forbes nga Marco Polo, nga may sakay nga 701 ka lalin, midunggo sa Melbourne, sa Victoria, human sa 68 lang ka adlaw, nga katunga lang sa gidugayon sa naandang biyahe. Naatol ang pag-abot nila didto kay ang mga tawo nanghugop sa Victoria kay nakabalita nga daghag bulawan didto. Sa dihang nakabalita ang mga tawong interesadong mangubkob ug bulawan nga duna nay laktod nga ruta, ang mga tawo nag-ilogay ug sakay paingon sa Australia.

Gikan sa Inglaterra, ang mga barko moeskala sa Cape Otway, nga mga 16,000 kilometros  ang gilay-on. Ang mga nabigador naggamit ug sextant ug mga tsart sa pagkalkulo sa latitude o distansiya gikan sa ekwetor, ug ilang gigamit ang orasan sa barko, nga gipasibo sa Greenwich Mean Time, sa pagtino sa longitude o distansiya sa kasadpan o sidlakan. Ang oras mahibaloan pinaagi sa posisyon sa adlaw. Ang usa ka oras nga diperensiya sa lokal nga oras ug sa Greenwich time gihawasan ug 15 grado nga longitude. Ang pagkasayod sa latitude ug longitude makatabang sa maayong laking nabigador sa pagkahibalo kon diin na silang dapita.

Apan mahimong magkadaot-daot ang panaw. Ang adlaw dili usahay makita sulod sa daghang adlaw tungod sa dag-om. Ug ang orasan sa barko kaniadto dili usahay makatunong sa eksaktong oras. Bisag mosipyat lang ug usa ka segundo kada adlaw sulod sa tulo ka bulan, ang barko mapalayo nag 50 kilometros gikan sa ruta niini. Tungod sa ulan, gabon, o kangitngit ang mga barko nga nangasimang dili makatunong sa pag-agi sa entrada sa Bass Strait ug busa mangasangad diha sa batoong baybayon sa King Island o sa Victoria. Daghang biyahedor mibati usab sa gibati sa usa ka kapitan kinsa, sa nakakita sa Cape Otway gikan sa layo, misinggit: “Hay, salamat sa Diyos kay wa ta masaag!” Kini nagpakita lang sa kamaayong laki sa mga marinero sa ika-19ng siglo nga daghan kanila ‘nakalusot diha sa mata sa dagom’ nga walay nahitabong kadaot. Apan ikasubo nga naalaot ang ubang mga barko.

Lubnganan sa mga Barko

Sa wala pa mobanagbanag sa Hunyo 1, 1878, ang barkong Loch Ard minabigar diha sa bagang gabon paingon sa Victoria. Nalisdan ang kapitan sa pagtino sa eksaktong posisyon sa barko tungod sa bagang gabon sukad pa sa miaging adlaw. Busa wala siya magdahom nga duol na diay kaayo sila sa baybay sa Australia. Sa takulahaw lang, nakurat sila sa pagkakita nga duha ka kilometros na lang diay sila gikan sa pangpang, nga 90 metros ang gihabogon. Nagkabuang ang mga tripulante sa pagmaniobra sa barko apan gikontra sila sa hangin ug sulog. Walay usa ka oras, ang Loch Ard nasangad sa kagaangan ug nalunod paglabay ug 15 minutos.

Sa 54 nga sakay niini, duha lang ang naluwas​—ang aprentis sa barko nga si Tom Pearce ug ang pasaherong si Eva Carmichael, nga parehong wala pay 20 anyos ang edad. Si Tom mihawid pag-ayo sa nabalit-ad nga bote sulod sa daghang oras diha sa pwerte ka bugnawng tubig. Sa kataposan, naanod siya diha sa bokana nga natung-an sa duha ka pangpang. Sa pagkakitag gamayng baybay nga gipasaran ug kagun-oban sa barko, iya kining gilangoy. Si Eva dili makamaong molangoy busa mihawid siya sa naglutawng butang gikan sa barko sulod sa upat ka oras hangtod nga naanod usab siya ngadto sa bokana. Sa pagkakita kang Tom, si Eva nagpakitabang. Si Tom miambak sa dagat ug, human sa usa ka oras nga paglinangoy, iyang gibitad si Eva, nga halos wala nay panimuot, ngadto sa baybay. Si Eva miasoy: “Iya akong gidala sa makahadlok nga langob nga mga 50 metros ang gilay-on sa baybay. Nakakita siyag usa ka kahon nga brandi ug nag-ablig usa ka botelya ug iya akong gipainom, ug naulian ako sa panimuot. Nanguha siyag mga sagbot aron akong kahigdaan. Dayon nawad-an na sab kog panimuot sulod sa daghang oras.” Gikatkat ni Tom ang pangpang ug nangayog tabang. Wala pay 24 oras human malunod ang Loch Ard, si Tom ug si Eva gidala sa usa ka balay sa duol. Si Eva namatyan ug mga ginikanan ug lima ka igsoon​—tulo ka lalaki ug duha ka babaye—​sa maong pagkalunod.

Karon, daghang barko, dagko ug gagmay, luwas nga nagnabigar sa Bass Strait kada tuig. Sa ilang pagpaingon didto, makaagi silag kapin sa usa ka gatos ka barkong nangalunod. Ang ubang mga dapit nga nalundagan ug mga barko, sama sa Loch Ard Gorge sa Port Campbell  National Park, sa Victoria, ginadugokan sa mga turista. Kining mga dapita makapahinumdom usab kanato sa maisogong mga tawo sa ika-19ng siglo kinsa, human ginabigar ang katunga nga bahin sa kalibotan, misungsong sa kataposang bahin sa ilang kuyaw nga panaw​—sa “mata sa dagom”—​sa pagpangitag mas maayong kinabuhi.

[Footnote]

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 17]

UNSAY NAHITABO KANG TOM UG EVA?

Si Tom Pearce ug Eva Carmichael, nga mao lay naluwas sa nalunod nga Loch Ard, kalit lang napopular sa Australia. “Ang balita bahin sa pagkalunod sa barko gipasobrahan sa mga mantalaan, si Pearce gipakabayani samtang si Eva Carmichael gidayeg ug maayo tungod sa iyang kaanyag, ug silang duha gitupo,” nag-ingon ang librong Cape Otway​—Coast of Secrets. Bisan tuod nangulitawo si Tom kang Eva, wala mosugot si Eva ug sa paglabay sa tulo ka bulan si Eva miuli sa Irlandia. Siya naminyo ug nakabaton ug pamilya. Siya namatay niadtong 1934 sa edad nga 73. Si Tom misakay na usab ug barko ug kini nalunod. Naluwas na sab siya. Human sa pagtrabaho ingong kapitan sulod sa daghang tuig, siya namatay niadtong 1909 sa edad nga 50.

[Credit Line]

Both photos: Flagstaff Hill Maritime Village, Warrnambool

[Diagram/​Hulagway sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Gipalawig ni Forbes ang “Marco Polo” (ibabaw) gikan sa Inglaterra paingon sa Australia, nga miagi sa laktod nga ruta

[Diagram]

NAANDANG RUTA

39th parallel

LAKTOD NGA RUTA

Antarctic Circle

[Mapa]

ATLANTIC OCEAN

INDIAN OCEAN

ANTARTIKA

[Credit Line]

From the newspaper The Illustrated London News, February 19, 1853

[Diagram/​Mapa sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang pagnabigar diha sa kasadpang entrada sa Bass Strait gihubit nga samag ‘naglusot diha sa mata sa dagom’

[Mapa]

AUSTRALIA

VICTORIA

MELBOURNE

Port Campbell National Park

Cape Otway

Bass Strait

King Island

TASMANIA

[Hulagway sa panid 16]

Human masangad sa kagaangan, ang “Loch Ard” nalunod sulod sa 15 minutos

[Credit Line]

La Trobe Picture Collection, State Library of Victoria

[Hulagway sa panid 17]

Ang Port Campbell National Park nga nagpakita (1) kon diin nasangad ang “Loch Ard” ug (2) kon diin nahimutang ang langob nga gipasilongan ni Tom Pearce

[Credit Line]

Photography Scancolor Australia