“Magkita Ta sa Atabay”

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA MOLDOVA

ANG bag-ong kinasal nga babaye ginerbiyos nga nagtan-aw dihang ang tubig nga gitimba gikan sa atabay giyabo diha sa dalan. Siya mitalidhay dihang gisakwat siya sa bag-ong kinasal nga lalaki ug gilabang ang basa nga dalan. Ang mga higala ug mga membro sa pamilya nagpundok sa pagtan-aw ug sa pag-abiba sa bag-ong kinasal nga nagpasundayag sa karaan na kaayong rituwal. Kining talagsaong kostumbre sa kasal klarong nagpakita nga ang atabay sa Moldova dili kay usa lamang ka ordinaryong atabay.

Nahimutang sa habagatan-sidlakang Uropa, ang Moldova gilibotan sa utlanan sa Ukraine sa amihanan, sa sidlakan, ug sa habagatan ug sa Romania sa kasadpan. Kini dunay total nga luna nga duolan sa 34,000 kilometro kuwadrado.

Bisan pag dunay mga 3,100 ka suba sa Moldova, tungod sa hulaw ang mga suba kulang alang sa  4,300,000 ka molupyo niini. Aron matagan-an ang suplay sa tubig, kapin sa 20 porsiyento sa tubig sa nasod naggikan sa mga atabay. Gibanabana nga dunay mga 100,000 ngadto sa 200,000 ka atabay sa tibuok rehiyon sa dal-as sa Prut sa Moldova!

Kombenyente nga nahimutang sa daplin sa mga dalan ug sa mga karsada sa Moldova, ang maanindot ug tabon nga mga atabay mapuslan sa pagtagbaw sa kauhaw sa gikapoy nga mga pumapanaw. Diha sa kadaghanang mga baryo, ang mga atabay maoy dapit usab sa panagkita sa mga higala ug panag-estoryahay bahin sa mga hitabo sa adlaw.

Tradisyonal nga Pagtahod sa Tubig

Sa Moldova, ang pagtahod sa tubig gipakita sa nagkalainlaing paagi. Pananglitan, ang mga kasilyas gitukod layo sa atabay sa pamilya, ug aron dili mahugawan ang tubig, gidili ang pagyabo ug balik sa sobrang tubig diha sa atabay. Kon makatimba ug daghang tubig kay sa gikinahanglan, ang sobrang tubig iyabo diha sa yuta o sa sudlanan duol sa atabay. Dugang pa, giisip nga dili maayong pamatasan ang pagluwa sa yuta duol sa atabay. Sa pagkamatuod, gidili sumala sa tradisyon ang pag-away duol sa atabay!

Ang mga atabay nakamugna ug espiritu sa pagtinabangay sa mga taga-Moldova. Ang pagkalot ug bag-ong atabay maoy usa ka okasyon sa komunidad ug giisip nga sama ka hinungdanon sa pagtukod ug bag-ong balay. Kini mapabanaag sa lokal nga panultihon nga, Ang tawo nga wala makatukod ug balay, walay anak nga lalaki, wala makakalot ug atabay, ug wala makatanom ug kahoy nag-usik-usik lang sa iyang kinabuhi. Dihang matapos ang atabay, ang tanan sa komunidad nga mitabang sa pag-andam niana dapiton sa usa ka dakong kombira.

Mga Problema Maylabot sa Kalikopan

Ang tuboran sa tubig sa kadaghanang atabay sa Moldova naggikan ilalom sa yuta nga duolan sa 15 ug 40 piye ang giladmon. Ang laing lut-od sa tubig makita sa giladmon nga duolan sa 500 ug 800 piye. Bisan pa sa naandang pagpanalipod aron magpabiling hinlo ang tubig, ang kadaghanang tubig sa Moldova nga gikan sa ilalom sa yuta nahugawan sa mga biya kaniadto sa industriya ug agrikultura. Ang basahon sa Hiniusang Kanasoran nga Republic of Moldova Human Development Report miingon nga ang abono nga dunay nitrates ug ang makahatag ug sakit nga bakterya nakahugaw sa “mga 60% sa mga atabay sa Moldova.” Apan sa mga tuig dili pa dugay, ang kalidad sa tubig sa atabay miarang-arang tungod kay mius-os ang gidaghanon sa hugaw sa industriya ug mga kemikal ug aseite nga mituhop ilalom sa yuta.

Kon moadto ka sa Moldova, dili kinahanglang manablig ka ug tubig sa dalan aron makasugod ug panag-estoryahay. Lagmit gani nga makadungog ka ug mga balita nga nahitabo sa tibuok adlaw samtang moinom ka ug usa ka basong bugnawng tubig sa pagtagbaw sa imong kauhaw. Ang gikinahanglan lang nimo mao ang usa ka maabiabihong taga-Moldova nga modapit sa pagpakigkita kanimo diha sa atabay.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 26, 27]

USA KA KARAANG TRABAHO

Si Oleg maoy usa ka hanas nga tiggamag mga gamit nga sin, ug dugay na siyang tighimog maartehon nga balay-balay sa atabay dihang miundang siya pagtungha. “Nagtuo ako nga anaa sa among dugo ang pagtrabaho ug mga gamit nga gama sa sin,” miingon si Oleg. “Sa sinugdanan sa mga tuig sa 1900, ang akong apohang lalaki nakakat-on niining trabahoa gikan sa usa sa daghang Hudiyong mga tiggamag gamit nga sin nga nagpuyo sa dakong komunidad sa mga Hudiyo gawas sa iyang baryo sa Lipcani. Human sa kagubot nga nahitabo sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang pipila ka tiggamag mga gamit nga sin nga nakapabiling buhi dili mga Hudiyo. Nianang panahona nakat-onan sa akong amahan ang maong trabaho, ug gitudloan niya ako niini.”

Samtang magporma sa kuti nga mga tabas nga maoy dayandayan sa iyang mga balay-balay sa atabay, si Oleg mogamit ug simpleng mga himan ug pipila ka sumbanan; ang daang kahibalo ug imahinasyon maoy mogiya sa iyang mga kamot. Ang iyang katakos gipabilhan kaayo sa mga molupyo. Si Oleg miingon: “Ang akong mga kustomer kusog mohangyo sa kadaghanang ubang mga trabaho, apan kon magpahimo sila nako ug mga balay-balay sa atabay, sila dili mohangyo sa kantidad nga akong isukot.”

[Mga mapa sa panid 26, 27]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

UKRAINE

MOLDOVA

ROMANIA

Black Sea