Ang Delta sa Uropa Talagsaon ug Katahom

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Romania

Ang tuboran sa Danube River mao ang Black Forest sa Alemanya. Gikan sa tuboran, kini kusog nga nagaagos pasidlakan tabok sa Austria ug sa tampi sa utlanan sa Slovakia. Ingong sulog kaayong suba, kini nagbuhagay paingon sa habagatan sa Hungaria ug sa utlanan sa Croatia ug sa nasod sa Serbia ug Montenegro. Unya kini hinay nga nag-agos ug nagkalapad samtang nag-ekis-ekis sa kadaplinan sa utlanan sa Bulgaria una pa moliko paamihanan tabok sa Romania. Sa kataposan moagi kini sa utlanan sa Ukraine.

Nagdalag daghang balas ug nagbul-og nga tubig gikan sa duolan sa 300 ka suba, ang dakong suba sa kataposan nakaporma ug maanindot nga delta sa baybay sa Black Sea. Duol sa siyudad sa Tulcea, sa habagatan-sidlakang Romania, ang tulo ka sanga sa Danube, ang Kiliya, Sulina, ug ang St. George, nagsilbing pangunang mga suba nga naghabwa ngadto sa Black Sea.

Samtang kining tulo ka sanga nga mga suba sa Danube moagi sa delta, kini nagsanga-sanga nga nahimong mga sapa nga nagpatubig sa daghang kalamakan ug mga lanaw. Ang mga linugdang gikan sa suba uban sa mga balas gikan sa dagat nahimong dagkong luna sa kabalasan ug mga isla-isla. Ang ubang mga bukid nga balas, sama nianang sa kabalasan sa Caraorman, moabot ug halos 20 ka piye ug morag desyerto tan-awon.

Apan, ang Danube Delta dili lamang usa ka lugar sa nagbalhin-balhin nga balas ug linugdang. Ang delta may gidak-on nga duolan sa 4,300 kilometro kuwadro, nga nahimong kinadak-ang kalamakan sa Uropa nga dangpanan sa mga mananap. Dugang pa, ang delta gipanuboan sa lagmit  kinadaghanang tangbo sa kalibotan, nga nagkobre ug duolan sa 1,700 kilometro kuwadrado!

Ang kalasangan sa habog nga mga kahoyng elm, oak, ug alder nanglipang diha sa kabalasan sa delta. Daghang ihalas nga tanom nga mokatay sama sa ivy, pinuon, ug uban pa nanapot niining mga kahoy nga nag-ilogay sa kahayag. Sa usa ka diwa, kini nga delta maoy usa ka dakong organiko nga salaan nga nagsilbing kinadak-ang sistema sa tigdalisay sa tubig sa Uropa.

Dangpanan sa mga Mananap

Milyon-milyong langgam nga kapin sa 300 ka matang nanghugop niining paraiso sa mga langgam. Halos katunga sa puti nga mga pelican ug kapin sa 60 ka pygmy cormorant sa kalibotan nanagsalag sa Danube Delta. Dugang pa, halos tanan sa pulag-dughan nga mga gangsa​—nga nameligrong mapuo sa tibuok kalibotan​—magpalabay sa tingtugnaw dinhi. Sa Marso, ang mga pelican magsalag ug mangitlog diha sa nahilit, naglutaw nga mga isla-isla sa tangbo. Inigkatinghunlak, ang mga pelican molalin paingon sa Nile Delta, Gresya, ug sa halayong kabaybayonan sa Asia sama sa India.

Ang mga langgam mamalik gayod sa Danube Delta dili lang kay maayo kining puy-an kondili tungod usab sa mga isda. Kapin sa 90 ka matang sa isda ang makita diha sa agianan sa tubig sa delta. Sa pagkatinuod, katunga sa tanang isda sa tab-ang nga tubig nga ginakonsumo sa Romania gikuha gikan sa Danube Delta. Ang usa sa labing iladong isda sa delta mao ang sturgeon, nga molangoy sa ibabawng bahin sa subang Danube sa panahong mangitlog. Kining maong mga itlog nga gitawag ug caviar, maoy usa ka pinangita ug mahal nga pagkaon.

Wala kaayoy yuta dinhi—mga 13 porsiyento lamang sa rehiyon sa delta ang mala. Dinhi namuyo ang mga lobo, ihalas nga mga iro, koneho, ug muskrat. Ang mga espisye nga nameligrong mapuo sama sa otter sa tab-ang nga tubig ug mink sa Uropa​—nga pinangita kaniadto sa mga babaye nga nagsunod sa uso​—namuyo usab sa delta. Dugang pa, kapin sa 1,800 ka matang sa insekto nanikaysikay niining maanindot nga kalamakan.

Usa ka Ekosistema nga Angay Panalipdan

Sa 1991 ang Danube Delta giapil diha sa listahan sa World Heritage List. Paglabay sa usa ka tuig kini giila sa tibuok kalibotan ingong reserbasyon alang sa ekosistema. Ang reserbasyon gidumala sa siyudad sa Tulcea. Kontrolado ang pagpangisda, apan duna gihapoy ilegal nga mangisda.

Bisan pa niana, naapektahan ang kahimsog sa delta tungod sa mga siyudad ug mga sentro sa industriya nga naghabwa sa ilang hugawng tubig diha sa Danube sa 2,850-kilometros nga panaw niini paingon sa dagat. Sa daghan nang tuig nga milabay, ang kasagbotang-kalamakan nagsala sa tubig sa ubos nga bahin sa Danube sa dili pa mosulod ang tubig niini sa delta. Karon, halos 80 porsiyento niining kasagbotang-kalamakan nangawagtang na.

Karon ang delta nagkadako ug mga usa ka gatos ka piye sa usa ka tuig paingon sa Black Sea. Ug ang Danube, sama sa ginahimo niini sulod sa libolibo nang katuigan, nagpadayon sa pagbag-o, pag-ayo, ug pagpasig-uli niining yuta nga talagsaon ug katahom.

[Mga mapa sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

UKRAINE

MOLDOVA

ROMANIA

Bucharest

Danube Delta

BLACK SEA

Danube River

BULGARIA

[Hulagway sa panid 24]

Ang lugar sa mga tangbo sa delta, nga usa sa kinadak-an sa kalibotan, maoy dangpanan sa tanang matang sa ihalas nga mga mananap

[Hulagway sa panid 24]

Muskrat

 [Mga hulagway sa panid 25]

Mga katunga sa puti nga pelican sa kalibotan mangitlog dinhi

[Hulagway sa panid 26]

Kapin sa 300 ka matang sa langgam modugok niining paraiso sa mga langgam, apil ang mga tikarol

[Mga hulagway sa panid 26]

Kapin sa 1,800 ka matang sa mga insekto makita sa Danube Delta

[Picture Credit Line sa panid 24]

All photos: Silviu Matei

[Picture Credit Line sa panid 25]

All photos: Silviu Matei

[Picture Credit Line sa panid 26]

All photos: Silviu Matei