Naputos sa Yelo nga Bukid Diha sa Ekwetor

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KENYA

SI Johann Ludwig Krapf, nga 39-anyos nga misyonaryong Aleman, nag-ingon nga niadtong Disyembre 3, 1849, siya nakakita ug putig taluktok nga bukid sa Aprika nga nahimutang sa ekwetor. Gibiaybiay sa mga geograpo sa Uropa ang iyang taho. Sila miingon nga ang iyang nakit-an maoy puting bato lamang. Si Krapf, nga nahimutang ug kapig 140 kilometros gikan sa bukid, miadmitir nga ang bukid nawagtang dayon sa iyang panan-aw tungod kay kini kalit nga natabonan sa panganod.

Si Krapf wala matingala sa pagbiaybiay sa mga geograpo sa Uropa. Usa ka tuig una pa niana, giduhaduhaan ang taho nga dihay nakakita sa kinahabogang bukid sa Aprika, nga mga 300 kilometros pahabagatan. Apan, wala magdugay, ang Mount Kilimanjaro nga 5,895 metros ang gihabogon napamatud-an nga naglungtad diay. Sa laing bahin, ang giingon ni Krapf napamatud-an paglabay sa 34 ka tuig​—duha ka tuig human sa iyang kamatayon.

Niadtong 1883, ang eksplorador nga taga-Scotland nga si Joseph Thomson nagkompirmar sa nakita ni Krapf nga usa ka bukid nga naputos ug  yelo​—ang Mount Kenya nga may gihabogong 5,199 metros​—diin ang taluktok niini nahimutang duol sa habagatan sa ekwetor. Kini ang ikaduha nga kinahabogang bukid sa Aprika. Nagtuo ang uban nga ang Mount Kenya, nga usa ka bolkan nga dili na aktibo karon, kaniadto maoy kapin sa 6,000 metros ang gihabogon. Gituohan nga sa pagkakankan sa yuta sulod sa daghang tuig ang abog ug abo nabanlas, nga tungod niini nadayag ang duha ka hait nga mga taluktok nga kapin sa 5,100 metros ang gihabogon ug ang ikatulong taluktok nga 4,985 metros ang gihabogon.

Gisimba sa Lokal nga mga Molupyo

Sa dugay nang panahon sa wala pa mangabot ang mga taga-Uropa sa Aprika, ang mga tawong nagpuyo sa ubos-ubos nga bahin sa bakilid sa Mount Kenya nagsimba sa bukid. Ang uban nagtuo nga ang magbubuhat sa uniberso nagpuyo sa taluktok niini ug didto niya gilalang ang tawo. Kini nga maglalalang gituohan usab nga maoy naghatag ug ulan nga nagbisbis sa tabunok nga yuta sa ubos. Aron sa paghupay kaniya, sila maghalad ug mga mananap​—ug kini ginahimo gihapon sa mga tawong nagtuo niini.

Tungod sa niyebe ug yelo duol sa itom nga mga taluktok sa Mount Kenya, gitawag kini sa unang mga molupyo nga puntik-puntikon nga bukid ug puti nga bukid. Ang tulo ka kinatas-ang mga taluktok sa bukid​—ang Batian, Nelion, ug Lenana—ginganlan sumala sa bantogang mga pangulo sa mga katigulangan sa usa ka lokal nga komunidad. Ang daghang berdeng mga lanaw sa bukid nga anaa duol sa batoong mga taluktok nakahatag ug dugang katahom sa maong lugar.

Abundag Tanom ug Mananap

Ang bukid adunay daghang nindot kaayong talan-awon nga kalingawan sa mga mahiligon sa kinaiyahan. Latas sa katuigan, tungod sa pagkatunaw sa mga yelo, ang umaw nga yuta nga naagosan ug nagbaga nga lapok nga migahi natuboan ug nagkadaiyang matang sa tanom. Ang ubos nga mga bakilid natabonan ug baga nga kalasangan. Adunay mga kahoy nga sedro, yellowwood, ug alkampor,  nga ang kahoy niini pinangita sa mga tiggama ug muwebles. Daghan usab kinig tag-as nga mga kawayan, nga motubo sa gihabogong kapin sa sayis metros, nga makapasalot sa mga tanom-tanom nga nalambongan niini.

Daghan ug mananap kining dapita. Lakip sa dagkong mananap nga sus-an mao ang mga leyon, leopardo, Burchell’s zebra, Cape buffalo, bushbuck, ug waterbuck. Nagpuyo usab niining bukira ang mga elepante ug black rhino. Lakip sa gagmayng mga mananap mao ang mga Sykes monkey, itom ug puti nga colobus nga mga unggoy, tree hyrax, ug ubay-ubayng espisye sa ilaga.

Daghan kaayo kinig mga langgam ug nagkadaiya lang ang klase. Ang mga putig-likod nga buwitre, itom nga banog, may purong-purong nga agila, taas ug lambungayng banog, mountain buzzard, ug ang augur buzzard nga pulag ikog, mangayam ug mga ilaga ug bitin. Nahimong mabulokon ang labong nga lunhawng kalasangan tungod sa moradog-kolor nga mga Hartlaub’s turaco, kolor violet nga mga sal-ing, mga kalaw nga sinawon ug aping, ug tungod usab sa mga antulihaw. Nagkalainlaing klase sa mga tamsi nga maanindot ug balhibo ang makita diha sa kalasangan sa bukid.

Ibabaw sa gihabogong 3,000 metros sa utlanan sa kalasangan ang kalamakan nanganawkanaw. Dinhi, ang yuta natabonan ug sagbot nga tussock nga nagbanig. Ang laing tanom nga talagsaon ug kinaiyahan mao ang cabbage groundsel, nga mamulak kas-a matag 20 ka tuig. Dinhi may mga tree groundsel usab nga lagpad ug dahon sa tumoy sa lindog ug mga lobelia nga moabot ug kapin sa sayis metros ang gihabogon. Kining mga tanoma, maingon man ang giant heather nakahimo niining lapad kaayong lugar nga morag bukid sa Uropa.

Pipila lang ka mananap ang nagpuyo niining habog ug batoong lugar, ug kadaghanan niini dili magpuyo didto sa tibuok tuig. Ang mga rock hyrax lang ang permanenteng nagpuyo didto. Sila nagpuyo sa mas habog nga dapit kay sa ubang mga mananap sa bukid, nga makita diha sa gihabogong duolan sa 4,300 metros. Naanad na ang ilang lawas sa pagkinabuhi sa ingon niana ka habog nga dapit​—diha sa mga luna taliwala sa mga bato. Mga tanom ang kasagaran nilang kaonon. Kining samag gidak-on sa koneho nga sus-ang mga mananap nga mahigalaon ug dili mahadlok ug tawo nahibaloang mangagaw ug mga pagkaon gikan sa gikapoy ug wala magbantay nga mga magbabaktas!

Ang Palibot sa Matahom nga mga Taluktok

Ang nindot kaayong tan-awon nga talinis nga mga taluktok lahi kaayo kay sa ubos nga bahin sa kabukiran. Ang porma sa mga taluktok sa Batian (5,199 metros) ug Nelion (11 metros nga mas ubos) samag duha ka dagkong mga sungay. Ang mga taluktok niini gilangkoban ug dagkong itom nga mga bato sa bolkan nga morag naglutaw saylo sa panganod. Sa ubos niini, ang 11 ka dagko kaayong mga yelo bantang kaayo sa naglagiting nga kainit sa adlaw diha sa ekwetor, nga sa walay duhaduha maoy nakapahilis sa labing menos 7 niini paglabay sa panahon. Ang kinadak-an niini katunga na lang ug gidak-on kay sa gidak-on niini usa ka gatos ka tuig kanhi. Ang pipila niining dagko kaayong mga yelo makita gikan sa kaulohang siyudad sa Kenya, ang Nairobi, nga 130 kilometros ang gilay-on.

Kining habog, nagbuntaog nga bukid nakadani sa mga mahiligong mokatkat ug bukid gikan sa tanang bahin sa kalibotan. Si Halford Mackinder maoy unang taga-Uropa nga natala nga nakaabot sa taluktok sa Batian niadtong Septiyembre 13, 1899. Mikabat pag 30 ka tuig una pa gikataho nga dunay laing tawo nga nakakatkat sa taluktok niini. Ang pipila nga nangarisgar sa pagkatkat sa taluktok niini sagad nangamatay. Pagka-1987, kapin sa 60 na ang nangamatay sa pagsulay sa pagkatkat niini.

Ang mga mangangatkat ug bukid nakabaton ug lain-laing matang sa sakit nga resulta sa pagkakulang ug oksiheno diha sa hilabihan ka habog nga mga bukid. Sa pagkatinuod, ang bukid maoy nakaingon sa 50 porsiyento sa tanan nga nag-antos sa kalibotan ug high-altitude pulmonary edema nga resulta sa pagkakulang ug oksiheno. Ang librong On God’s Mountain​—The Story of Mount Kenya nagkomento: “Alang niadtong mga mangangatkat nga dili maapektohan sa pagkakulang ug oksiheno, ang pagbaktas ug pagkatkat niining bukira makautas gihapon, nga tungod sa kakapoy bug-at kaayong itikang ang tiil. Diha sa kilid, titip kaayo ang pangpang nga gatosan ka piye ang giladmon. Ang ulo sa mangangatkat maglabad pag-ayo. Mobati siya nga kasukaon. Ang iyang mga lapalapa mangapaslot. Ang iyang mga mata magluhaluha.”

Bisan tuod ang mga taluktok sa Mount Kenya tingali nakankan na ug ang mga yelo niini nagkatunaw, ang katahom ug kaanindot niining habog nga bukid nga lisod tungason wala molubad. Kining matahom nga bukid, bisag lisod atrakahon, padayong naghatag ug hilom nga pagdayeg sa Maglalalang niini, si Jehova nga Diyos.​—Salmo 148:​9, 13.

[Mapa sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ekwetor

Mount Kenya

[Hulagway sa panid 16]

Usa sa daghang lanaw sa bukid

[Hulagway sa panid 17]

Ang tulo ka kinatas-ang taluktok sa Mount Kenya

 [Hulagway sa panid 18]

Ang mas habog nga mga taluktok nakadani sa mga mangangatkat gikan sa tanang bahin sa kalibotan

[Hulagway sa panid 18]

Ang mga langgam, sama niining pulag-dughan nga tamsi, daghan kaayo dinhi

[Hulagway sa panid 18]

Ang mga rock hyrax nagpuyo sa gihabogon nga mga 4,300 metros

[Hulagway sa panid 18]

Ang ubos nga bahin sa bakilid natabonan sa mga kahoy sama sa yellowwood

[Picture Credit Line sa panid 16]

Page 16: Pictures Courtesy of Camerapix Ltd.

[Picture Credit Line sa panid 17]

Picture Courtesy of Camerapix Ltd.

[Picture Credit Lines sa panid 18]

All inset photos except climber: Pictures Courtesy of Camerapix Ltd.; background: Duncan Willetts, Camerapix