Pagpaniid sa Kalibotan

Hayahay nga Kinabuhi sa Iro

“Mas dako pag gasto ang Australia alang sa binuhing mga hayop kay sa hinabang alang sa ubang nasod,” nagtaho ang The Sydney Morning Herald nga mantalaan. “Ang mga lifejacket alang sa iro, mga diamante ug mga pahumot sa gininhawa alang sa binuhing mga hayop maoy pipila lamang sa mga butang nga gigastohan sa mga Australiano nga mokabat sa $2.2 bilyones sa usa ka tuig.” Si Jason Gram, usa ka tag-iya sa tindahan sa mga binuhi, nakamatikod sa kausaban sa tinamdan alang sa mga binuhi sa miaging napulo ka tuig. “Kaniadto ang mga iro atua ra sa gawas sa balay, napunog pulgas ug nag-usap lang ug bukog,” siya miingon. “Karon sila anaa na sa sulod sa balay, nga naglubog diha sa humok nga kama ug nagkulentas ug diamante.” Apan, siya miingon nga ang maong kausaban sa tinamdan maayo sa negosyo, kay ang mga iro giisip na karon ingong mga membro sa pamilya ug gipatuyangan sa mahalong mga butang. Bisan tuod ang pipila ka binuhi “giatiman nga daw sila adunay tawhanong mga panginahanglan, mga gusto ug tinguha sa pagpaanyag,” nag-ingon ang mantalaan, “walay ebidensiya nga ang mga iro mas gustog $50 kay sa $5 nga dulaan. Apan ang maong pagpatuyang daw makatagbaw sa tinguha sa tag-iya nga ipakita ang iyang gugma alang sa binuhing mga hayop.”

 Polusyon sa Kasaba

Ang sobrang kasaba kasagarang makapamenos sa kalidad sa kinabuhi sa mga tawong nagpuyo sa mga siyudad. Sumala pa sa World Health Organization, makadaot pa gani kini sa ilang panglawas, nagtaho ang Espanyol nga mantalaang ABC. Ang makadaot nga mga epekto sa polusyon sa kasaba giila usab sa Constitutional Court sa Espanya, nga mipakanaog ug desisyon batok sa usa ka publikong kalingawan nga giakusar nga wala motuman sa pagdili sa siyudad bahin sa polusyon sa kasaba. Ang korte nag-ingon nga ang sobrang “kasaba makalapas sa paninugdang katungod sa usa ka tawo sa pagpanalipod sa iyang moral ug pisikal nga kahimsog, pribasiya alang sa iyang kaugalingon ug sa iyang pamilya ug sa pagkaluwas sa iyang puy-anan.” Sumala pa sa korte, ang grabeng polusyon sa kasaba makapahinabog “kadaot sa pandungog, mga suliran sa pagkatulog, sakit sa utok, alta presyon ug pag-uswag sa pagkapalaaway.”

Batan-ong mga Biktima sa Gubat

Gibanabana sa United Nations Children’s Fund nga sa 800,000 ka tawo nga gimasaker atol sa rasanhong kagubot sa Rwanda, 300,000 maoy mga bata, nagtaho ang Aleman nga mantalaang Leipziger Volkszeitung. Gibanabana nga kapin sa 100,000 ka bata sa Rwanda nagpuyo diha sa mga panimalay nga walay dakong tawo nga nag-atiman. “Ang adlaw-adlaw nilang kinabuhi gihampak sa tumang kakabos,” nag-ingon ang mantalaan.

Pagmentinar sa “Kalantip sa Pangutok”

“Ang katakos sa pagsultig duha ka pinulongan makapugong nga ang mga tawo mawad-ag ‘kalantip sa pangutok’ samtang sila magkatigulang,” nag-ingon ang Toronto Star nga mantalaan. Ang sikologo sa York University nga si Ellen Bialystok nagsusi sa katakos sa pangutok sa 104 ka hingkod nga mga tawo nga nagpanuigon ug 30 ngadto sa 59 ug 50 ka hingkod nga mga tawo nga nagpanuigon ug 60 ngadto sa 88, nga silang tanan managsamag edukasyon ug kinitaan. Sa duha ka grupo, katunga kanila makasultig duha ka pinulongan. Ang matag usa gisugo sa paghimog yanong tahas nga may duha ka lahi nga kapilian, ug unya giorasan ang iyang pagbuhat niana. “Ang grupo nga makasultig duha ka pinulongan mas paspas sa pasulit kay sa grupo nga usa ray pinulongan,” nag-ingon ang mantalaan. Sumala pa ni Bialystok, ang mga tawo nga makasultig duha ka pinulongan duha kanunay ang kapilian, ug ang ilang utok makadesidir gayod sa hustong pinulongan nga isulti isip tubag. “Ngadtongadto, kining ehersisyo sa hunahuna magpanalipod sa utok pinaagi sa pagpugong nga kini kinaiyanhong maluya sa paghimog mga desisyon ug mga plano samtang magkatigulang.”

Bibliya nga “Uyon sa Politika”?

“Ang paboritong mga pag-ampo ug mga salmo gikan sa Bibliya giusab pag-ayo alang sa bag-ong Anglikanong basahon sa pag-ampo sa paningkamot nga ang mga manimbahay maghunahuna bahin sa mga isyu sama sa utang sa kabos nga mga nasod ug patas nga pagnegosyo,” nagtaho ang balita sa Reuters. Ang The Pocket Prayers for Peace and Justice nag-ilis sa mga pulong ni Jesus gikan sa Amahan Namo nga, “Hatagi kami niining adlawa sa among adlaw-adlaw nga pagkaon” ug “Ikaw nagahatag kanamo sa among pagkaon adlaw-adlaw kon wala nay makaagaw sa among mga yuta o kon kami makadawat ug igong suhol.” Sa samang paagi, ang “Oo, bisan magalakaw ako latas sa walog sa landong sa kamatayon,” gikan sa ika-23 nga Salmo, gitangtang ug giilisan ug “Bisan pag moulbo ang grabe ka pintas nga panag-away ako dili mahadlok, Ginoo.” Ang mga tradisyonalista nag-isip sa bag-ong 96-panid nga basahon nga “pagyagayaga ug busa mapasipalahon,” ug “di-mabination ug makapainsulto,” nag-ingon ang The Daily Telegraph nga mantalaan sa London.

Mga Aborsiyon Tungod sa Kahadlok nga Mawad-ag Kinitaan

Sukwahi sa panghunahuna sa daghan, “dili ang mahilayong mga tin-edyer kondili ang kasarangan-ug-kinitaan, edaran nga minyong [mga babaye], ang sagad naglangkob sa mga pasyente nga magpapunit sa gisabak sa Australia,” nagtaho ang The Sydney Morning Herald nga mantalaan. Sanglit ang mga bana bug-os-panahon nga nagtrabaho ug ang ilang mga asawa nagpartaym, ang desisyon nga dili manganak sagad gitukmod sa pinansiyal nga mga hinungdan. “Ang pagkainahan makadaot sa ilang karera ug kinitaan,” nag-ingon si Peter McDonald, propesor sa demograpiya sa Australian National University. “Dako kaayog kinitaan ang [mga babaye] nga walay anak, apan kon sila manganak, mous-os ang ilang kita.” Sumala sa Herald, 1 sa 3 ka pagmabdos sa Australia taposon pinaagi sa pagpapunit sa gisabak.

“Ilha ang mga Higala sa Imong Anak”

Sa Tinipong Bansa, “ang mga tin-edyer nga nagtaho nga labing menos katunga sa ilang mga higala nakigsekso, maoy 31 ka pilo nga lagmit nahubog, 5 1⁄2 ka pilo nga lagmit nanigarilyo ug 22 1⁄2 nga lagmit nakayupyop ug marijuana,” nagtaho ang The New York Times. Ang surbi, nga gidumala sa National Center on Addiction and Substance Abuse sa Columbia University, naglakip sa 500 ka ginikanan ug 1,000 ka batan-on nga tali sa 12 ug 17 anyos. Si Joseph A. Califano, Jr., tsirman ug presidente sa maong sentro, miingon: “Dayag ang mensahe alang sa mga ginikanan sa mga batan-on nga 12 ngadto sa 17 anyos: tinoa nga kamo mahibalo sa kinaiya sa pagpakigdeyt sa inyong anak ug ilha ang mga higala sa inyong anak.” Siya midugang: “Sa panahon sa pagpangaon, ang mga ginikanan nga makighisgot bahin sa pagpakigdeyt, paggamit ug droga ug makahubog nga ilimnon lagmit makatabang sa ilang mga anak nga dili gayod mogamit ug droga.”

Mga Batan-on nga Nagdaot sa Ilang Kaugalingon

“Ang Britanya adunay kinatas-ang rekord sa mga batan-on nga nagdaot sa ilang kaugalingon sa Uropa,” nagbutyag ang The Times sa London. Kada tuig, ang mga grupo nga motabang panahon sa mga aksidente ug emerhensiya sa Britanya nag-atiman sa 150,000 ka kaso diin ang mga tawo tinuyong nagdaot sa ilang kaugalingon, sama sa pagsamad. Kining sulirana komon kaayo taliwala sa mga batan-on. “Bisan tuod ang batan-ong mga babaye nga nagdaot sa ilang kaugalingon mas daghan kay sa batan-ong mga lalaki sa proporsiyon nga pito sa usa, ang gidaghanon sa mga lalaki midoble sukad sa katuigang 1980,” nagtaho ang The Times. Morag kining mga batan-ona nagdaot sa ilang kaugalingon “ingong paagi sa pagsagubang sa emosyonal nga kaguol o isip tubag sa pagkadi-mabination.” Sumala kang Andrew McCulloch, sa Mental Health Foundation, ang maong gidaghanon “basin nagpamatuod sa nagdaghang suliran nga giatubang sa atong mga batan-on, o sa misamot nga pagkawalay-katakos sa pagsagubang niining mga problemaha.”