Mga Batan-on Nangutana . . .

Sa Unsang Paagi Akong Makontrolar ang Akong Emosyon?

“Masuko ko sa akong mga ginikanan ug mosultig mga butang nga wala nako hunahunaa. Mopalayo ko nila hangtod maulian na ko sa akong gibati.​—Kate, nag-edad ug 13.

“Ang kawalay-kasegurohan maoy akong gipakigbisogan pag-ayo. Usahay mobati kog kaluya sa kahiladman.”​—Ivan, nag-edad ug 19.

KUSGANON ang emosyon. Kini makaapektar sa imong panghunahuna ug paglihoklihok. Kini motukmod kanimo alang sa ikaayo ug sa ikadaot. Usahay, mokontrolar pa gani kini sa imong hunahuna. “Wala gayod ako matagbaw sa akong kaugalingon,” nag-ingon ang 20-anyos nga si Jacob. “Kasagaran, mapakyas ako sa pagkab-ot sa akong mga panahom. Usahay mohilak lang ko, o masuko pag-ayo nga pahimungtan nako si bisan kinsang duol kanako. Lisod kaayong kontrolahon ang akong gibati.”

Apan, ang usa ka bahin sa pagkahimong responsableng hamtong mao ang pagkakat-on sa pagkontrolar sa imong emosyon. Ang pipila ka eksperto karon naghunahuna nga ang katakos sa pagkontrolar sa emosyon ug pagpakiglabot sa mga tawo mas bililhon kay sa kinaadman. Bisan unsa pay kahimtang, ang Bibliya nagpasiugda sa kahinungdanon sa pagkontrolar sa imong pagbati. Pananglitan, ang Proverbio 25:28 nag-ingon: “Kon dili nimo makontrolar ang imong kasuko, ikaw walay arang mahimo sama sa usa ka siyudad nga walay mga paril, nga dali ra kaayong atakehon.” (Today’s English Version) Unsay nakapalisod sa pagkontrolar sa imong pagbati?

Usa ka Suliran Para sa mga Batan-on

Ang mga tawo nga lainlain ug pangedaron ug mga kagikan nalisdan sa pagkontrolar sa ilang pagbati. Apan, ang maong pagpakigbisog malisod ilabina sa dihang magkahamtong na ang usa ka batan-on. Matod pa sa librong Changing Bodies, Changing Lives ni Ruth Bell: “Kadaghanan sa mga tin-edyer makasinatig nagkalandrakas nga pagbati​—naay kataw-anan, makapalipay, makapahadlok, o makapalibog. Daghang tawo ang lainlain ug pagbati sa samang panahon bahin sa samang mga butang. . . . Sa usa ka gutlo mao kini ang imong bation, apan pagkataudtaod lain na usab ang imong gibati.”

Ingong batan-on, kulang ka usab ug kasinatian. (Proverbio 1:4) Busa, sa dihang makasugamak kag bag-ong mga kahimtang ug mga suliran sa unang higayon, natural lamang nga mobati kag diyutayng kahadlok ug tingali kakurat. Maayo na lang kay ang imong Maglalalang nakasabot gayod sa imong  pagbati. Nahibalo siya bisan sa imong “makapatugaw nga mga hunahuna.” (Salmo 139:23) Gihatag niya diha sa iyang Pulong ang pipila ka prinsipyo nga makatabang.

Usa ka Yawi sa Pagkontrolar sa Emosyon

Ang usa ka yawi sa pagkontrolar sa imong emosyon mao ang pagkat-on sa pagkontrolar sa imong hunahuna. Ang negatibong mga hunahuna makahurot sa kusog nga imong gikinahanglan sa paglihok. (Proverbio 24:10) Apan sa unsang paagi makakat-on ka sa paghunahuna nga positibo ug sa ingon matabangan ka sa pagkontrolar sa imong emosyon?

Ang usa ka paagi mao ang dili paghunahuna kanunay ug negatibong mga butang nga makapaguol o makapaduhaduha kanimo. Pinaagi sa pagsunod sa tambag sa Bibliya sa pagsentro sa hunahuna nganha sa mga butang nga “maugdang” ug “matarong,” imong mapulihan ang negatibong mga hunahuna sa positibong mga hunahuna. (Filipos 4:8) Dili tingali sayon ang pagbuhat niini, apan mahimo nimo kini kon maningkamot ka.

Tagda ang batan-ong babaye nga ginganlag Jasmine. “Nabug-atan ko pag-ayo sa tanan nakong giatubang,” siya mimulo kanhi. “Bag-ong trabaho, bag-ong mga kaakohan. Naluya gayod ako. Wala na ko makapahulay.” Dili ikatingala nga ang usa ka batan-on mobatig ingon niana usahay, ug kini hayan makapabatig pagduhaduha, kawalay-kompiyansa sa kaugalingon. Ang Bibliya nagtug-an kanato bahin sa usa ka batan-ong lalaki nga ginganlag Timoteo, kinsa takos kaayo sa mga kaakohan nga gihatag kaniya. Bisan pa niana, makita nato nga siya morag nakigbisog sa pagbatig pagduhaduha sa iyang katakos.​—1 Timoteo 4:11-16; 2 Timoteo 1:​6, 7.

Lagmit mobati ka gayod ug pagduhaduha sa dihang hatagan kag bag-o o wala pa nimo masinatii nga trabaho. ‘Dili gayod ako makamao niini,’ moingon ka tingali sa imong kaugalingon. Apan imong makontrolar ang maong pagduhaduha pinaagi sa dili pagsentro sa imong hunahuna sa negatibong mga butang. Isentro ang imong hunahuna sa pagkahimong batid sa maong buluhaton. Pagsuknag mga pangutana, ug sunda ang mga instruksiyon.​—Proverbio 1:​5, 7.

Kon mas mahanas ka sa pagbuhat sa usa ka trabaho, momenos ang imong pagduhaduha. Ayawg hunahunaa kanunay ang imong mga kahuyangan, nga tugotan kining mopugong kanimo sa pag-uswag. Kas-a sa dihang gisaway si apostol Pablo, siya mitubag: “Bisan kon ako dili batid sa pagsulti, tino nga ako dili ingon niana labot sa kahibalo.” (2 Corinto 10:10; 11:6) Sa susama, imong maugmad ang imong pagsalig pinaagi sa pag-ila sa imong mga katakos ug pagpangayog tabang sa Diyos aron mabuntog ang imong mga kahuyangan. Makatabang gayod ang Diyos kanimo, maingon nga iyang gitabangan ang mga tawo kaniadto.​—Exodo 4:10.

Ang laing paagi nga makatabang kanimo sa pagkontrolar sa imong emosyon mao ang paghimog makasaranganon, realistikanhon nga mga tumong ug angkona nga ikaw dunay mga limitasyon. Likayi usab ang dili-makataronganong pagtandi sa imong kaugalingon ngadto sa uban. Sa Galacia 6:​4, ang Bibliya naghatag ug maayong tambag sa dihang kini nag-ingon: “Pasulaya ang matag usa sa iyang kaugalingong binuhatan, ug niana siya may hinungdan sa pagsadya labot sa iyang kaugalingon lamang, ug dili sa pagtandi sa laing tawo.”

Paghupay sa Kasuko

Ang pagkontrolar sa kasuko mahimong usa usab ka malisod nga suliran. Sama kang Kate, nga gihisgotan sa sinugdan, ang kasuko motukmod sa daghang batan-on sa pagsulti ug pagbuhat ug mga butang nga makapasakit o makadaot.

Tinuod, normal lang nga mobatig kasuko usahay. Apan hinumdomi ang unang mamumuno nga si Cain. Sa dihang siya “nanginit sa dakong kasuko,” gipasidan-an siya sa Diyos nga ang iyang kasuko mahimong mosangpot sa paghimo niyag grabeng sala. Iyang gipangutana si Cain: “Makabuntog ka ba [sa sala]?” (Genesis 4:5-7) Wala paminawa ni Cain ang pahimangno sa Diyos, apan sa tabang sa Diyos makontrolar nimo ang imong kasuko ug malikayan ang pagpakasala!

Sa makausa pa, kini nagkahulogan ug pagkontrolar sa imong hunahuna. Sa Proverbio 19:​11, ang Bibliya nag-ingon: “Ang hait nga salabotan sa usa ka tawo magapahinay gayod sa iyang kasuko, ug katahom sa iyang bahin ang pagpalabay sa kalapasan.” Kon dunay tawo nga masuko nimo, sabta kon nganong ingon niana ang iyang gibati. Gituyo ba gyod niya nga pasakitan ka? Posible bang siya milihok nga mahinaykon o tungod sa kawalay-alamag? Ang pagpasaylo sa kalapasan sa uban nagbanaag sa  kaluoy mismo sa Diyos, ug kini makatabang sa paghupay sa imong kasuko.

Apan komosta man kon makataronganon ang imong kasuko? Ang Kasulatan nag-ingon: “Pagkapungot, apan ayaw pagpakasala.” (Efeso 4:26) Kon mahimo, pakigsultihi ang maong tawo bahin niana. (Mateo 5:​23, 24) O tingali ang labing maayong buhaton mao ang paghikalimot na lang niana​—pagpalabay sa kasuko ug pagpadayon sa imong mga kalihokan.

Makaiikag, ang imong mga higala makaimpluwensiya nimo kon unsaon nimo pagdumala ang imong kasuko. Busa ang Bibliya nagsugo: “Ayaw pagpakig-uban kang bisan kinsa nga masuk-anon; ug sa tawo nga daling mosilaob sa kaaligutgot dili ka makigkuyog, aron dili ka masinati sa iyang mga dalan ug makabaton ug lit-ag alang sa imong kalag.”​—Proverbio 22:​24, 25.

Ang pagpakig-uban sa mga tawo nga naningkamot sa pagkontrolar sa ilang kasuko makatabang kanimo sa pag-ugmad usab ug pagpugong sa kaugalingon. Adunay daghang hamtong nga mga tawo diha Kristohanong mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova nga ang kadaghanan kanila tigulang na ug mas daghag kasinatian kay kanimo. Ilailaha ang pipila kanila. Matikdi kon giunsa nila pagsagubang ang mga problema. Sila makahatag usab kanimo ug “mahanasong pagtultol” sa dihang mag-atubang kag mga kalisdanan. (Proverbio 24:6) Si Jacob, nga gikutlo ganina, nag-ingon: “Bililhon gayod ang usa ka hamtong nga higala nga makapahinumdom kanako bahin sa Pulong sa Diyos. Sa dihang akong mahinumdoman nga si Jehova nahigugma kanako bisan pa sa akong mga pagduhaduha, makontrolar nako ang akong emosyon ug makapabiling kalmado.”

Ubang Praktikal nga mga Tikang

Ang usa ka popular nga basahon sa ehersisyo nag-ingon: “Gipamatud-an sa daghang pagtuon nga ang paglihok nimo sa imong lawas makaimpluwensiya sa imong buot pinaagi sa imong biokemistriya. Mausab ang tanang lebel sa hormone ug oksiheno tungod sa matang sa mga lihok nga imong gihimo.” Walay duhaduha nga mapuslanon ang pisikal nga ehersisyo. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang pisikal nga ehersisyo may diyutay nga bili.” (1 Timoteo 4:8, Today’s English Version) Nganong dili mohimog makataronganong rutina sa regular nga ehersisyo? Aduna kiniy maayong epekto sa imong pagbati. Mapuslanon usab ang paghupot ug makapahimsog nga diyeta.

Susiha usab ang gipili nimong mga musika ug kalingawan. Ang usa ka pagtuon nga gipatik sa The Harvard Mental Health Letter nag-ingon: “Ang pagtan-aw ug kapintasan . . . makapukaw ug masuk-anon ug agresibo nga pagbati. . . . Ang mga tawong motan-aw ug mapintas nga mga pelikula mas agresibog mga hunahuna ug makasinatig pagsaka sa presyon sa dugo.” Busa himoa ang maalamong mga desisyon may kalabotan sa kon unsay imong paminawon ug tan-awon.​—Salmo 1:1-3; 1 Corinto 15:33.

Sa ngadtongadto, ang labing maayong paagi sa pagkontrolar sa imong emosyon mao ang pag-ugmad ug suod nga relasyon sa imong Maglalalang. Siya nagdapit kanatong tanan sa pagpakigsulti kaniya diha sa pag-ampo, sa pagbubo sa atong pagbati ug emosyon. “Ayaw kabalaka sa bisan unsang butang,” nagdasig si apostol Pablo. “Ipahibalo ang inyong mga pangaliya sa Diyos; ug ang kalinaw sa Diyos nga labaw sa tanang panghunahuna magbantay sa inyong mga kasingkasing ug sa inyong mga gahom sa pangisip.” Oo, imong maugmad ang pangsulod nga kalig-on aron masagubang ang bisan unsang kahimtang sa kinabuhi. Midugang si apostol Pablo: “Sa tanang butang ako adunay kusog pinaagi kaniya nga naghatag ug gahom kanako.”​—Filipos 4:​6, 7, 13.

Ang batan-ong si Malika nag-ingon: “Nakakat-on ako sa pag-ampo kanunay. Ang pagkahibalo nga si Jehova adunay kahingawa nakatabang kanako nga mobating kalmado ug mas makakontrolar sa akong emosyon.” Sa tabang sa Diyos, ikaw usab makakat-on sa pagkontrolar sa imong emosyon.

[Blurb sa panid 19]

Ang usa ka yawi sa pagkontrolar sa imong emosyon mao ang pagkat-on sa pagkontrolar sa imong hunahuna

[Hulagway sa panid 20]

Ang pagpakig-uban sa mga tigulang makatudlo kanimo kon unsaon pagkontrolar sa imong pagbati