Ang Librarya sa Alejandria Nabuhi Pag-usab

KADTO ang usa sa labing gibantog nga mga librarya sa panahon niini. Kadto naghimo sa siyudad nga nahimutangan niini, ang Alejandria, Ehipto, nga usa ka mahinungdanong sentro sa labing makinaadmanong mga tawo sa kalibotan. Sa pagkahanaw niini​—nga walay usang makatino kon sa unsang paagi​—nahanaw usab ang bililhon kaayong mga sinulat nga nakadaot sa akademikanhong pagtuon. Karon, kadtong dakong librarya, sa pagkatinuod, nabuhi pag-usab.

Ang pagtukod pag-usab sa gibantog nga librarya sa Alejandria nagpatunghag usa ka tinukod nga talagsaon ug porma. Ang pangunang bilding sa Bibliotheca Alexandrina, nga maoy opisyal nga pagtawag sa bag-ong librarya, nahisamag usa ka dakong gipahirig nga tambol. Ang bildo ug aluminum nga atop niini (1)​—nga ang kadak-on maoy halos duha ka dulaanan sa potbol—​gitaorag mga bentana nga nag-atubang sa amihanan nga naglamdag sa pangunang basahanan nga lawak (2). Ang dakong bilding sa librarya nga nahisamag gipahirig nga tambol adunay pangunang mga espasyo alang sa publiko ug ang bahin niini gipaabot sa ubos sa lebel sa dagat. Ang patag, sinawon nga atop sa bilding inanayng nahandag gikan sa pito ka andana nga gihabogon ug naporma ang daw halalom nga bung-aw. Kon tan-awon sa layo, tungod sa silaw sa adlaw diha sa metalikong atop niini, ang bilding nahisamag nagasubang nga adlaw.

Ang bungbong sa bilding maoy habog, lapad nga nagkurba nga abohon nga granito, nga gikulitan sa naglaray nga mga letra gikan sa karaan ug modernong mga alpabeto (3). Sanglit kay kini gipatongpatong man, ang mga letra haom nga naglarawan sa mga elemento nga nakaamot sa pag-uswag sa kahibalo.

Ang bukas, naghagdan-hagdan nga basahanang lawak maoy nag-okupar sa kadak-an sa sulod sa samag  tambol nga bilding (4). Ang pondohanan sa 8,000,000 ka tomo gipahiluna diha sa mga tipiganan sa ilalom sa yuta sa maong bilding. Ang ubang mga bahin sa librarya naglakip sa mga luna alang sa pagpasundayag, pagpakigpulong, sa espesyal nga mga tagana alang sa may diperensiya sa panan-aw (5), ug usa ka planetaryum​—usa ka separadong linginon nga gambalay nga samag usa ka satelayt nga gipaurong diha sa tunga sa wanang (6). Ang modernong kompiyuter ug mga sistema sa pagpatay sa sunog maoy nagkompleto niining modernong mga tinukod.

Kon sa Unsang Paagi Nagama Kining Gibantog nga Librarya

Sa karaang kapanahonan ang siyudad sa Alejandria nailado tungod sa nawalang katingalahang mga tinukod sama sa Pharos​—usa ka parola nga gikaingong kapin sa 110 ka metros ang gihabogon ug giisip nga usa sa pito ka katingalahang mga talan-awon sa karaang kalibotan​—ug sa lubnganan ni Alejandrong Bantogan. Ang Gregong dinastiya sa mga Ptolemy nakapanunod sa Ehipto human mamatay si Alejandro ug nagmando sa nasod hangtod nga si Antony ug Cleopatra giparot ni Octavian niadtong 30 W.K.P. Sa pagmando sa mga Ptolemy, ang Alejandria nausab. Sa pagkatinuod, kini “nahimong sentro sa komersiyo ug kultura sa kalibotan sa usa ka panahon,” nag-ingon ang Atlas of the Greek World. Sa kinapungkayan niini, ang Alejandria adunay molupyo nga 600,000 ka tawo.

Ang labing makapadani sa siyudad mao ang harianong librarya niini. Nga napundar sayo sa ikatulong siglo W.K.P. ug gisuportahan pag-ayo sa pamilyang Ptolemy, ang librarya uban sa Mouseion (Templo sa Magsoong mga Diyosa) nahimong sentro sa pagkat-on ug pag-imbento sa Heleniko nga kalibotan.

Gituohan nga ang librarya nasudlag 700,000 ka linukot nga papiro. Isip pagtandi, sa ika-14ng siglo, ang librarya sa Sorbonne​—nga gipasigarbong nasudlan sa kinadaghanang koleksiyon sa panahon niini​—nasudlan lamag 1,700 ka basahon. Ang mga magmamando sa Ehipto determinado kaayong padaghanon ang ilang koleksiyon mao nga nagbutang silag mga sundalo nga mosusi sa tanang modunggo nga barko aron makakuhag mga linukot nga basahon. Kon dunay makaplagan, ilang tagoan ang mga orihinal ug ibalik ang mga kopya. Sumala sa pipila ka tinubdan, sa dihang ang siyudad sa Atenas nagpahulam kang Ptolemy III sa bililhon kaayong orihinal nga mga kopya sa klasikal nga Gregong mga  drama, siya misaad nga modeposito ug salapi ug mokopya niini. Hinunoa, gitagoan sa hari ang orihinal nga mga kopya, walay gidepositong salapi, ug maoy giuli ang mga kinopya.

Ang listahan sa labihan ka utokang mga tawo nga nagtrabaho sa librarya ug sa museyo sa Alejandria naglakip sa daghang bantogan nga karaang mga henyo. Ang mga eskolar sa Alejandria gipasidunggan tungod sa talagsaong mga sinulat bahin sa geometriya, trigonometriya, ug astronomiya, maingon man sa pinulongan, literatura, ug medisina. Sumala sa tradisyon, dinhi hubara sa 72 ka Hudiyong mga eskolar ang Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Grego, sa ingon nagama ang iladong Septuagint.

Nahanaw nga Librarya

Katingad-anan, ang mga historyano wala mobati nga kinahanglan pang idetalye paghubit ang publikong mga tinukod sa Alejandria. Komon ang mga pulong ni Athenaeus, usa ka historyano sa ikatulong siglo: “Mahitungod sa gidaghanon sa mga basahon, sa pagkatukod sa mga librarya, ug sa mga koleksiyon diha sa Hawanan sa Magsoong mga Diyosa, kinahanglan pa ba nakong iasoy nga anaa na man kana sa alimpatakan sa mga tawo?” Ang maong mga komento makapaluya sa modernong mga eskolar, nga nangandoy sa pagbatog dugang kahibalo sa makaiikag nga karaang librarya.

Sa dihang gipukan sa mga Arabo ang Ehipto niadtong 640 K.P., ang librarya sa Alejandria lagmit wala na. Ang mga eskolar nag-ergo lang gihapon kon sa unsang paagi ug kon kanus-a kini nahanaw. Ang uban nag-ingon nga daghan sa mga sulod niini lagmit nawala sa dihang gisunog ni Julius Caesar ang usa ka bahin sa siyudad niadtong 47 W.K.P. Bisan unsa pay hinungdan, ang pagkawagtang sa librarya nagpasabot sa pagkawala sa dagayang kahibalo. Nahanaw sa dayon ang ginatos ka sinulat sa Gregong mga dramatorgo, lakip na ang unang 500 ka tuig sa Gregong kasaysayan, gawas na lamang sa pipila ka sinulat ni Herodotus, Thucydides, ug Xenophon.

Tali sa ikatulo ug ikaunom nga mga siglo K.P., ang siyudad sa Alejandria kanunayng gubot. Ang mga pagano, Hudiyo, ug ang kunohay mga Kristohanon sigeng naggubatay sa usag usa ug tali sa ilang kaugalingon tungod lamang sa tinagong mga punto labot sa doktrina. Sa daghang higayon ang simbahan mismo maoy nagdasig sa mga manggugubot nga mangawat diha sa paganong mga templo. Busa nangadaot ang hilabihan ka daghang karaang manuskrito.

Pagpasig-uli sa Kanhing Himaya

Ang natukod pag-usab nga librarya gibuksan niadtong Oktubre 2002, ug kini nasudlan ug mga 400,000 ka basahon. Ang komplikadong sistema sa kompiyuter makakonektar sa ubang mga librarya. Ang pangunang koleksiyon natumong sa mga sibilisasyon sa sidlakanhong Mediteranyo. Ang Librarya sa Alejandria nga may luna alang sa 8,000,000 ka basahon, nagtinguha sa pagpasig-uli sa kabantog niining karaang siyudad.

[Kahon sa panid 14]

ANG BANTOGANG MGA TAWO SA KARAANG ALEJANDRIA

ARCHIMEDES: Matematisyan ug imbentor, ikatulong siglo W.K.P. Gipasidunggan siya tungod sa daghang diskobre ug unang siyentipikanhong mga paningkamot sa pagtino sa sukod sa pi π o proporsiyon sa kalingin kon itandi sa diyametro niini.

ARISTARCHUS SA SAMOS: Astronomo, ikatulong siglo W.K.P. Maoy unang nagbanabana nga ang mga planeta nagbiyo sa adlaw. Migamit ug trigonometriya sa paningkamot nga makalkulo ang gilay-on padulong sa adlaw ug sa bulan ug ang gidak-on niini.

CALLIMACHUS: Magbabalak ug pangulong libraryan, ikatulong siglo W.K.P. Maoy nagtagik sa unang indise sa librarya sa Alejandria, ang sinulat nga maoy nag-establisar sa awtoritatibong listahan sa klasikal nga Gregong literatura.

CLAUDIUS PTOLEMY: Astronomo, ikaduhang siglo K.P. Ang iyang geograpikanhon ug astronomikanhong mga sinulat gidawat ingong mga sukdanan.

ERATOSTHENES: Dako kaayog kinaadman ug usa sa unang mga libraryan sa Alejandria, ikatulong siglo W.K.P. Maoy nagkalkulo sa kalingin sa yuta nga may pagkatukma.

EUCLID: Matematisyan, ikaupat nga siglo W.K.P. Ang amahan sa geometriya ug maoy nagsugod sa pagtuon bahin sa siyensiya sa kahayag. Ang iyang sinulat nga Elements maoy nahimong sukdanan sa geometriya hangtod sa ika-19ng siglo.

GALEN: Mananambal, ikaduhang siglo K.P. Ang iyang 15 ka basahon bahin sa siyensiya sa medisina nahimong dinawat nga mga sukdanan sa kapig 12 ka siglo.

[Picture Credit Line sa panid 13]

All photos, both pages: Courtesy of the Bibliotheca Alexandrina: Mohamed Nafea, Photographer