Nanagsayaw nga mga Kabayo sa Dagat

I-PLAY

Nanagsayaw nga mga Kabayo sa Dagat

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

PAREHONG nausab ang kolor sa parisan nga naghimamatay. Ang laki morag mapasigarbohon, samtang ang baye nagtan-aw nga nakaangay. Naghapohapay sila sa usag usa, dayon sila naggakos. Samtang nadan-agan sila sa kahayag sa kadlawon, ilang gisugdan ang usa sa kinanindotang bayle sa kinaiyahan—ang sayaw sa kabayo sa dagat.

“Ang mga kabayo sa dagat makalingaw kaayo, talagsaon, ug makapadani,” matod pa sa usa ka batid sa mga linalang sa kadagatan nga si Dr. Keith Martin-Smith. Apan, kaniadto ang mga tawo wala makaseguro kon unsa kini sila. Ang unang mga batid sa kinaiyahan naggamit sa ngalang Hippocampus, nga maoy gingalan usab ngadto sa tinumotumo nga mga kabayo nga adunay ikog sa isda nga nagbutad sa karwahe ni Poseidon, ang Gregong diyos sa dagat.

Gisugyot nga sa Edad Medya, ang mga tiglibod ug mga kabayo sa dagat nag-ingon nga kini maoy gagmay pa kaayong mga dragon nga nagbuga ug kalayo. Sa pagkatinuod, ang mga kabayo sa dagat mao lamay bukogon nga mga isda—bisan tuod ug dili sila samag dagway sa kadaghanang isda o molangoy nga sama kanila. Magpaanod-anod o magpautaw-utaw sa dagat, sila gitandi sa daling-mabuak nga kristal nga mga kabayo ug buhi nga mga pitsas sa ahedres.

Ang mga kabayo sa dagat makita diha sa kadaghanan sa init-init nga kadagatan sa kalibotan. Kini daghan kaayog porma ug gidak-on. Ang mga eksperto nagbanabana nga lagmit adunay gikan sa 33 ngadto sa kapin sa 70 ka lainlaing mga espisye. Kini naglakip sa gagmitoy kaayo nga kabayo sa dagat, nga masuksok sa imong kuko, ug ang busyad-ug-tiyan nga kabayo sa dagat, nga mahimong motubo ngadto sa kapin sa 30 sentimetros ang gitas-on.

Walay Ngipon, Walay Tiyan, Apan Walay Problema!

Tungod sa ilang katingad-an nga samag-kabayo nga ulo, bukogon nga putos sa lawas, ug samag-unggoy nga ikog, ang mga kabayo sa dagat mas haom nga magpondo sa usa ka dapit inay kay magtadlastadlas. Sa dakong bahin sa adlaw, morag kontento na silang ikaw-it ang ilang ikog sa usa ka sagbot o gasang ug maningaon. Kon kinahanglang mobalhin ug lugar ang mga kabayo sa dagat, ang usa ka gamitoy nga silik hinayng motulod kanila, samtang ang mga kapay maoy gamiton sa pagtimon. Pinaagi sa pagkontrolar sa gidaghanon sa hangin diha sa ilang puyopuyo sa hangin sa sulod sa lawas, sila makapaibabaw o makatidlom samag submarino.

Ang gutom nga mga kabayo sa dagat kusog maningaon, ug ang bisan unsang gagmay nga mga pasayan o mga crustacean nga molabay masuyop dayon sa ilang bukogon nga simod. Sanglit ang mga kabayo sa dagat wala may ngipon o tiyan nga moabag sa paghilis, sila kinahanglang mosikop ug hangtod sa 50 ka pasayan kada adlaw aron mabatonan ang mga sustansiya nga ilang gikinahanglan aron mabuhi. Dili ni problema niining episyenteng mga mangangayam, tungod kay ang mga kabayo sa dagat hait kaayo ug panan-aw. Ang usa ka mata makakita sa tukbonon diha sa unahan samtang ang laing mata moaninaw sa likod. Ang ilang mga mata makakita usab ug mas daghang kolor kay sa mata sa tawo ug mas detalyado ang makita kay sa kadaghanang isda.

Ang mga kabayo sa dagat kinahanglang maglikay nga makaon sa ubang manunukob. Aron malikayan ang maong mga manunukob sama sa mga kasag ug pawikan, daghang espisye ang mopahiangay sa ilang pinuy-anan nga sagbot sa dagat, gasang, o bakhaw. Tungod sa ilang puntikpuntik nga panit, samag-sagbot nga mga tuybo sa lawas, ug katakos sa pag-usab sa kolor sa panit, sila maayong mopahiangay sa ilang palibot. “Ang ilang takoban maayo kaayo nga kinahanglang tutokan nimo sila pag-ayo aron makita nimo sila,” matod sa tigdukiduki nga si Rudie Kuiter.

Sayaw ug Paghigugmaay

Dili sama sa kadaghanang isda, ang laki ug baye nga mga kabayo sa dagat magparis sa tibuok kinabuhi ug panagsa rang maglagyoay. Matag kadlawon, ilang palig-onon ang ilang panaghiusa pinaagi sa usa ka talagsaong sayaw. “Ang sayaw sa kabayo sa dagat maanindot ug suwabe kaayo nga makalingaw kining tan-awon,” matod sa tigbuhig kabayo sa dagat nga si Tracy Warland. Sa dihang matapos ang sayaw, ang mga kabayo sa dagat mobalik sa ilang tagsatagsa ka kaw-itanan sa ikog aron maningaon sa tibuok adlaw. Ang sayaw sa pagsanay mas komplikado. Samtang ang baye moduol sa laki, paburoton sa laki ang iyang puyopuyo, mohayag ang iyang kolor, ug magpasopaso atubangan sa baye. Inanayng sirkulohan nila ang usag usa ug ilang sumpoton ang ilang mga ikog. Magdungan pagtuyok, ang parisan magsayawsayaw latas sa salogsalog sa dagat samag nag-ulpot-ulpot nga mga kabayo. Ang ilang pagluksolukso, pagtuyoktuyok ug pag-usab-usab sa mga kolor dangtan ug tunga sa oras.

Siyempre, ang sayaw sa pagsanay maoy unang ang-ang sa pagkaginikanan. “Samtang magsingabot ang panahon sa pagsanay, ang sayaw sa kabayo sa dagat magkadugay ug mag-anam ka subsob ug mahimong sublisublion sa tibuok adlaw,” nag-ingon si Kuiter. “Sa dihang ang sayaw makaabot sa kinatayuktokan niini, ang parisan inanayng mopaibabaw nga ang mga ikog nagkaw-itay ug ang mga lawas nagdikit. Dayon hinayng ibalhin sa baye ang iyang mga itlog ngadto sa samag-kangaroo nga puyopuyo sa laki.” Dayon ang umaabot nga amahan mangitag linaw nga dapit aron ipahimutang pag-ayo ang mga itlog nganha sa hapin sa puyopuyo. Iyang pertilisahon kini ug dayon magsugod ang labing talagsaong pagmabdos sa gingharian sa mga mananap.

“Pangandoy sa Matag Babaye”

“Sa akong hunahuna nindot kaayo nga ang mga laki nga kabayo sa dagat ang momabdos ug manganak,” miingon ang usa ka babaye. “Kana maoy pangandoy sa matag babaye,” miingon ang lain. Ang usa ka laki nga kabayo sa dagat nakalahutay ug pito ka sunodsunod nga pagmabdos sa usa ka tuig nga ang matag usa niana gidangtan ug 21 ka adlaw!

Samtang ang gagmay pang mga kabayo sa dagat anaa sa kinailadman sa puyopuyo, usa ka dakong kutay sa kaugatan ang nagtagana kanila ug oksiheno ug mga sustansiya. Sa paglabay sa panahon, magkaparat ang sulod sa puyopuyo, sa ingon nag-andam kanila sa ilang umaabot nga puy-anan diha sa dagat. Sa dihang moabot na ang panahon sa pagpanganak, ang pagbati sa amahan dangtag pipila ka oras hangtod sa duha ka adlaw. Sa kataposan, ang iyang puyopuyo maabli, ug ang gagmayng mga kabayo sa dagat anam-anam nga ipagula ngadto sa dagat. Nagkalainlain ang gidaghanon sa mga anak nga matawo depende sa espisye apan mahimong moabot kini ug 1,500 ka buok.

Mga Binuhi, Baligyaanan sa Katingad-ang mga Butang, ug mga Tambal

Sa tibuok kalibotan, ang mga puy-anan ug suplay sa pagkaon sa mga kabayo sa dagat nameligro bisan pa sa daghang anak nga ipatungha sa maong isda. Gibanabana sa pipila ka awtoridad nga kada tuig, 30 ka milyong kabayo sa dagat ang ginasikop ug ginabaligya sa tibuok kalibotan. Daghan ang gibaligya aron himoong tradisyonal nga mga tambal sa Asia, diin gigamit kini sa pagtambal ug daghang sakit gikan sa hubak ug piang ngadto sa pagkainutil.

Kada tuig mga usa ka milyong kabayo sa dagat ang gamiton sa mga tigbaligyag katingad-ang mga butang aron himoong mga key chain, pabug-at sa papel, ug mga barpin. Ang pagpamaling, pagdinamita sa mga katakotan, ug ang polusyon nagpameligro sa daling-madaot nga mga baybayon diin nagpuyo ang mga kabayo sa dagat. Ang mga kabayo sa dagat gisikop usab diha sa kadagatan alang sa negosyo sa mga akuwaryum—bisan tuod pipila lamang ang mabuhi diha sa akuwaryum, tungod kay sila nagkinahanglan ug linaing pagkaon ug daling mataptan ug sakit.

Aron masanta ang maong kiling, gisugyot ang legal nga mga lakang nga magbaod sa daghang nasod sa pagpamatuod nga ang ilang pagbaligyag mga kabayo sa dagat ngadto sa gawas sa nasod dili makadaot sa ekolohiya. Ang mas maayong mga pamaagi ug teknolohiya nakatabang usab sa pipila ka komersiyal nga mga tigbuhi sa pagsuplay sa negosyo sa akuwaryum ug binuhi nga mga kabayo sa dagat.

Ang palaaboton sa mga kabayo sa dagat adunay kalabotan sa kaugmaon sa mga dagat. “Ang kadagatan sa kalibotan klaro nga nameligro tungod sa kalihokan sa tawo. Daghan ra kaayo ang atong gikuha gikan sa kadagatan,” mimulo si Kuiter. Kini bang nagasayaw nga maanindot nga mga linalang sa dagat mahanaw tungod sa giingong “kauswagan” sa tawo? “Kinahanglang masanagon ang atong panglantaw,” miingon si Martin-Smith. “Sa katibuk-an ang mga tawo nagpaluyo sa among mga paningkamot. Ang among trabaho mao ang pag-awhag sa mas daghang tawo nga magpakitag kahingawa sa buhing mga linalang sa yuta. Kon mahitabo kana, aduna unyay kausaban. Tingali kon maluwas nato ang mga kabayo sa dagat, maluwas usab nato ang kadagatan.” Tingali. Apan, makalilipay nga adunay mas kasaligang tuboran sa paglaom.—Pinadayag 14:7.

[Hulagway sa panid 15]

Gamitoy nga kabayo sa dagat (aktuwal nga gidak-on)

[Credit Line]

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Ang mga kabayo sa dagat adunay katakos sa pag-usab sa kolor sa ilang panit aron mahisama sa ilang palibot

Mubog-ulo nga kabayo sa dagat

Busyad-ug-tiyan nga mga kabayo sa dagat

Dunay badlisbadlis nga kabayo sa dagat

[Hulagway sa panid 16]

Taas-ug-ulo nga kabayo sa dagat

[Hulagway sa panid 17]

Mugbog-ulo nga mga kabayo sa dagat

[Hulagway sa panid 17]

Laki nga mubog-ulo nga kabayo sa dagat nga nanganak

[Hulagway sa panid 17]

Gagmay pang mugbog-ulo nga mga kabayo sa dagat

[Picture Credit Lines sa panid 16]

[Picture Credit Line sa panid 17]

All photos: Rudie H Kuiter

PAGMATA!