Pagpaniid sa Kalibotan

Nangapagba nga Tigbulad sa Adlaw

Kadaghanang tigbulad sa adlaw dili magpahid ug igong losyon batok sa adlaw aron maabot ang sun protection factor (SPF) nga gilista diha sa putos sa maong produkto, nagtaho ang Medical Journal of Australia. Sumala kang Dr. Stephen Taylor, “kadaghanang tawo, aron sa pagpatahom sa panit ug aron makadaginot, magpahid lamang ug igong losyon batok sa adlaw aron maabot ang SPF nga mga un-tersiya o bisan un-kuwarto sa gikinahanglang sukod.” Busa, unsa ka daghang losyon batok sa adlaw ang gikinahanglan? Si Dr. Jeffrey Schneider, nga nagsulat diha sa Archives of Dermatology, nagrekomendar sa “kutsarita nga lagda.” Ang kasarangan-ug-gidak-on nga hamtong kinahanglang magpahid ug labay sa tunga sa kutsarita nga losyon batok sa adlaw nganha sa matag usa sa mosunod nga mga parte sa lawas: nawong ug liog, tuo nga bukton, ug wala nga bukton. Dugang pa, ang dughan, bukobuko, tuo nga bitiis, ug wala nga bitiis angayng pahiran ug labay sa usa ka kutsarita ang matag parte. “Ang paggamit sa hustong gidaghanon sa losyon batok sa adlaw,” matod ni Schneider, “maghatag ug mas dakong proteksiyon batok sa adlaw kay sa paggamit ug diyutay ra . . . sa losyon batok sa adlaw nga gimarkahan ug taas nga SPF.”

 Kampeyon nga Tiglukso

“Ang kalibotan sa mga insekto adunay bag-ong kampeyon nga tiglukso,” nagtaho ang The Times sa London. Ang gamitoy nga froghopper makalukso ug 70 sentimetros. Kon sama pa sa tawo ang gitas-on niini, kini makalukso ug kapin sa 180 metros! Ginamit ang high-speed nga potograpiya, si Propesor Malcolm Burrows sa Cambridge University, Inglaterra, nakamatikod nga ang mga kaunoran sa pangulahiang mga tiil niining maong insekto maoy magsilbing igpalansad, nga mopagula ug enerhiya nga makapasupot niini iniglukso. Gibanabana ni Burrow nga sa dihang molukso ang froghopper, maagwanta niini ang kapin sa 400 ka pilo sa puwersa sa grabidad sa yuta, “nga 130 ka pilo nianang masinati sa tripulante sa Space Shuttle iniglansad,” matod sa mantalaan.

Pagkatulog​—Unsa ka Dugay ang Imong Gikinahanglan?

“Ang mga hamtong nga makatulog ug 7 ka oras sa mga gabii sa semana menos ug kalagmitan nga mamatay sulod sa 10-anyos nga yugto kon itandi niadtong mas taas ug kinatulgan,” nagtaho ang USA Today. Ang mga tigpanukiduki didto sa Japan naniid sa kapin sa 104,000 ka hamtong sulod sa mga napulo ka tuig, nga gitun-an ang ilang kinatulgan, pisikal ug mental nga kahimsog, ug estilo sa kinabuhi. Nakaplagan sa mga siyentipiko nga “ang menos nga kinatulgan, bisag upat lang ka oras kada gabii, wala kaayo makapauswag sa gidaghanon sa nangamatay sa mga lalaki ug nagpaus-os lang sa gitas-on sa kinabuhi sa mga babaye kon sila nag-aberids ug ubos sa upat ka oras.” Kining maong mga kaplag gisuportahan sa duha ka lain pang dagkong gipatik nga mga pagtuon ug sa daghang mas gagmayng mga pagtuon. Apan, nakaplagan usab sa mga espesyalista labot sa pagkatulog nga “kadtong matulog ug upat ngadto sa 5 1/2 ka oras dili maayog kuha sa mga pasulit nga nagsukod sa panumdoman, tin-awng panghunahuna ug abilidad sa pagsentro sa pagtagad.” Ang mga sikyatrista ug tigdukiduki bahin sa pagkatulog nga si Daniel Kripke nag-ingon: “Ang mga tawo kinahanglang matulog taman sa gidugayon nga sila mobating nakapahulay na.”

Daghang Batan-on ang Nag-atubang ug Dulom nga Kaugmaon

“Halos katunga sa mga tawo sa kalibotan ang ubos sa 25 anyos​—ang kinadak-ang populasyon sa mga batan-on sa kasaysayan,” nag-ingon ang taho para sa 2003 sa State of the World Population sa HK. Unsay palaaboton niining maong mga batan-on? Sumala sa The Independent sa London, “Si Dra. Thoraya Obaid, pangulo sa Population Fund sa HK, miingon nga ang kinadak-ang populasyon sa mga batan-on sa kasaysayan nag-atubang ug dili-hitupngang mga kapeligrohan gumikan sa Aids ug sa ubang mga sakit nga napasa pinaagi sa pagpakigsekso, sayo nga kaminyoon ug pagmabdos, nabungkag nga mga pamilya, paggamit ug droga, kapintasan ug seksuwal nga pagkaulipon.” Pananglitan, katunga sa tanang bag-ong mga kaso sa HIV naglangkit niadtong nag-edad ug 15 ngadto sa 24 anyos. Gibanabana nga taliwala sa mga batan-on, usa ka bag-ong impeksiyon ang mahitabo matag 14 segundos. Ang kamatayon panahon sa pagmabdos ug pagpanganak duha ka pilo nga lagmit mahitabo sa mga tin-edyer kon itandi sa mga hamtong. Ug mga upat ka milyong batan-on ang gituohan nga nalambigit sa seksuwal nga pagkaulipon kada tuig.

Mas Daghan ang Nahimong Inahan sa Edad nga 40 Anyos

Ang aberids nga edad diin ang mga inahang Italyana manganak sa ilang unang bata nag-anam ka taas. Sa 1980 ang gidaghanon sa nanganak nga 20-anyos nga mga Italyana maoy 74.3 matag usa ka libo sa populasyon, samtang sa 2000 ang gidaghanon mius-os ngadto sa 20.7. Nianang mao gihapong yugto, ang gidaghanon sa nanganak nga 40-anyos miuswag gikan sa 12.2 matag usa ka libo ngadto sa 16.1. Ang estadistika, nga gitigom sa Italian National Statistics Institute (ISTAT) ug gipatik sa Corriere della Sera, nagpasiugda sa kiling nga mohulat ug dugaydugay una manganak. Sumala sa ISTAT, “ang mga tawo maghulat nga mapermanente sa trabaho ug maharuhay ang kinabuhi, apan gawas pa niana, dili una sila manganak aron dili mabalda ang ilang pagkaindependente. Bisag unsa may hinungdan, ang bata giisip ingong obligasyon ug babag.”

Nagkadiyutay ang Mangumpisal

“Sa pagkakaron, ang gidaghanon sa regular nga mangumpisal sa pari wala na makaabot ug 25 porsiyento,” matod pa sa sosyologo sa Catholic University nga si William D’Antonio. “Ang pangunang rason, matod sa mga eksperto, mao ang nausab nga hunahuna bahin sa kon unsay giisip nga sala,” nagtaho ang internasyonal nga edisyon sa The Miami Herald. Si Monsenyor Thomas Kane, 76-anyos nga pastor sa St. Patrick’s Catholic Church sa Rockville, Maryland, midugang: “Ang usa ka matang sa moral nga relatibismo (panglantaw nga ang mga kamatuoran labot sa maayong pamatasan nagdepende sa mga indibiduwal) nahimong kaylap. . . . Wala nay sayop. Kon aduna koy maayong rason sa pagbuhat niana, kana dili sala.” Dugang pa, “daghang Katoliko ang nagsalikway sa mga pagtulon-an sa simbahan labot sa pagkontrol sa pagpanganak, homoseksuwalidad ug diborsiyo,” nag-ingon ang mantalaan. Busa, “ang mga Katoliko mas mosalig sa ilang mga tanlag sa paghukom kon sila nakasala ba.”

Nagsingabot nga Krisis sa Tubig

“Sulod sa mosunod nga 20 ka tuig, ang aberids nga suplay sa tubig matag tawo sa tibuok kalibotan gidahom nga mous-os ug un-tersiya,” matod pa ni Direktor Heneral Koichiro Matsuura sa UNESCO. Ang mga tuboran sa tubig sa kalibotan gidahom nga mous-os, dili lang tungod sa kanunayng pag-usbaw sa populasyon sa kalibotan, polusyon, ug sa mga hinungdan nga langkit sa kalikopan. Nagsingabot ang krisis tungod kay “kulang ang politikal nga determinasyon nga usbon kining maong mga kiling,” nag-ingon ang UNESCOPRESS. Usa ka taho nga nag-ulohang Water for People, Water for Life, nga gipatik sa 23 ka membro sa Hiniusang Kanasoran, nag-ingon: “Ang kawalay-pagtagad sa mga lider sa kalibotan, ug ang pagkawalay-alamag sa populasyon sa kalibotan sa gidak-on sa problema maoy hinungdan nga wala dayon nato kini masulbad.” Miingon si G. Matsuura: “Walay dapit nga dili maapektohan niining maong krisis.”

Pasidaan Batok sa Prenatal Ultrasound

Nagkadaghang mabdos sa Tinipong Bansa ang nagpahimog “handomanan nga mga video” sa ilang wala pa matawong bata pinaagi sa paggamit ug high-resolution ultrasound technology, nagtaho ang magasing FDA Consumer. Ang ultrasound imaging (mga sonogram) naglangkit sa pagpabanda sa high-frequency nga mga balodbalod sa tingog nganha sa mga organo sa lawas aron makapatungha ug mga hulagway diha sa kompiyuter. Kining maong mga hulagway kopyahon ingong handomanan nga mga video o mga letrato. Nagkadaghan ang mga kompaniya nga nagtagana ug mga serbisyo nga sama niini diha sa mga shopping center sa tibuok nasod. Apan, dili sama sa mga kawani nga mo-ultrasound diha sa klinika sa doktor, ang mga operitor sa ultrasound nga mopatunghag mga letrato sa bata diha sa tagoangkan basin wala mabansay ug dili lisensiyado. Busa, basin mas dugay silang maladlad sa ultrasound o mas taas ang sukod sa enerhiya nga gamiton kay nianang himoon panahon sa pagpaeksamin sa doktor. Sumala sa FDA Consumer, ‘peligroso nga mokuha ug mga letrato sa wala pa matawong mga bata kon wala kinahanglana ang maong medikal nga proseso.’